İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

71 
 
-dolayı (məskunlaşma mühitinin dağıdılması,trofik əlaqələrin pozulması). 
    Həddindən artıq ovlama növlərin sayının azalmasının birbaşa səbəbi olsa 
da,məskunlaşma mühitinin dəyişməsinin dolayı səbəblərindən (məsələn,çayların 
kimyəvi çirklənməsi,meşələrin qırılması və s.)daha az təsirə malikdir. 
 
   Yəqin ki,Qlobal biomüxtəliflik strtegiyasında iştirak edən hər bir insan və 
təşkilat üçün aşağıda qeyd olunan 10 prinsipi dərk etmək olduqca vacibdir: 
1.Bütün canlı varlıqlar unikaldır və bəşəriyyət üçün vacibdir. 
2.Biomüxtəlifliyin saxlanması həm lokal və milli,həm də qlobal ümumbəşəri 
miqyasda resursların qorunması üçün zəruri və faydalıdır. 
3.Biomüxtəlifliyin qorunub-saxlanması üçün zəruri olan məsrəflər və bu 
fəaliyyətin vediyi və ya gələcəkdə verəcəyi gəlir və qazanc müxtəlif millətlər 
arasında və eləcə də ayrı-ayrı ölkələr daxilindəki insanlar arasında daha bərabər  
bölünməlidir.  
4.Bəşəriyyətin dayanıqlı inkişafına nail olmaq üçün aparılan irimiqyaslı fəaliyyətin 
tərkib hissəsi kimi,biomüxtəlifliyin qorunub-saxlanması bütün dünyada 
iqtisadiyyatın struturuna və inkişaf ına yanaşmada fundamental dəyişikliklər tələb 
edir. 
5.Dövlətlərin biomüxtəlifliyin qorunub-saxlanmasına çəkilən xərclərin həqiqətən 
səmərəli olmasını təmin edən siyasət və reformaları (qanunvericilikdə,təbiəti 
mühafizə fəaliyyətinin strukturunda və s.).  
6. Müxtəlif səviyyələrdə biomüxtəlifliyin saxlanması sahəsində prioritetlər 
fərqlənir.Belə ki,yerli və lokal proritetlər ümummilli və ya qlobal prioritetlərlə üst-
üstə düşməyə də bilər.Lakin,yerli prioritetlər qlobal prioritetlərdən heç də az 
əhəmiyyət daşımır.Bütün bəşəriyyət çərçivəsində biomüxtəlifliyin saxlanması üzrə 
işlər yalnız  növlərlə xüsusilə zəngin bəzi ekosistemlərin (məsələn,tropik meşələr ) 
mühafizəsi ilə məhdudlaşdırıla bilməz. 
7.Perspektivdə biomüxtəlifliyin saxlanmsaı yalnız o zaman dayanıqlı proses ola 
bilər ki, cəmiyyətin narahatlığı və bu istiqamətdə fəaliyyətin zəruriliyinə inamı 
daim artacaqdır. Əsaslandırılmış seçim etmək və uyğun qərarlar qəbul edilməsi 
üçün siyasətçi və məmurların  bu sahədə zəruri məlumatlara malik olması olduqca 
vacibdir.  
8.Biomüxtəlifliyin saxlanması üzrə fəaliyyət və sosial prioritetlər bərabər dərəcədə 
planlaşdırılmalı və həyata keçirilməlidir.Yəni,bu fəaliyyətin mərkəzində təkcə 
qorunan təbiət əraziləri (qoruqlar,yasaqlar,bu və ya digər nadir növün 
məskunlaşdığı yer və s.) deyil,həm də insanların yaşadığı və işlədiyi yerlər də 
olmalıdır.  
9.Mədəni müxtəliflik təbiət müxtəlifliyi ilə sıx bağlıdır.Bəşəriyyətin təbiətin 
müxtəlifliyi,onun əhəmiyyəti və istifadəsi haqqında təsəvvürləri xalqların 

---

72 
 
mədəniyyət müxtəlifliyinə əsaslanır və əksinə,biomüxtəlifliyin saxlanması üzrə 
fəaliyyət əksar hallarda mədəni inteqrasiyanı gücləndirir. 
10.İctimaiyyətin iştirakının artırılması,əsas insan hüquqlarına hörmət,insanların 
məlumat və təhsil əldə etməsinin asanlaşdırılması,siyasətçilərin,nazirlik və 
idarələrin cəmiyyət qarşısında hesabatlılığının gücləndirilməsi biomüxtəlifliyin 
qorunub-saxlanması sahəsində müvəffəqiyyətli fəaliyyətin zəruri şərtləridir.  
 
      Biomüxtılifliyin saxlanması sahəsində əsas vəzifələr 
1.İqtisadi: ölkənin makroiqtisadi göstəricilərinə biomüxtəlifliyin daxil edilməsi; 
biomüxtəliflikdən gələn potensial gəlirlər,o cümlədən,birbaşa (təbabət,seleksiya 
üçün xammal və material və s.) və dolayı (ekoturizm) gəlirlər; pozulmuş 
biomüxtəlifliyin bərpasına çəkilən xərclər. 
2.İdarəetmə:dövlət və kommersiya təşkilatlarını,ordu və donanmanı,qeyri-hökumət 
təşkilatlarını,yerli əhalini və bütün ictimaiyyəti birgə fəaliyyətə cəlb etməklə 
əməkdaşlığın yaradılması. 
3.Hüquqi:bütün uyğun qanunvericilik normalarına biomüxtəlifliklə bağlı termin və 
anlayışların daxil edilməsi,biomüxtəlifliyin saxlanmasını dəstəkləyən hüquqi 
bazanın yaradılması. 
4.Elmi:qərarların qəbulu qaydalarının formalaşdırılması,biomüxtəliflik 
indiqatorlarının axtarışı,monitorinqlərin təşkili. 
    20dekabr 2006-cı ildə BMT-nin Baş Assambleyası özünün 61/203 saylı 
qətnaməsi ilə 2010-cu ili Beynəlxalq biomüxtəliflik ili elan etmişdir. Baş 
Assambleya 19dekabr 2008-ci ildə 63/219 saylı qətnaməsi ilə bütün üzv dövlətləri 
2010-cu ildə biomüxtəlifliyin itirilməsi tempini maksimum azaltmağa,özlərinin  
uyğun strategiya və proqramlarında bu problemə lazımi diqqət ayırmağa 
çağırmışdır.Assambleya bütün üzv dövlətlərə Beynəlxalq Biomüxtəliflik ilini 
keçirmık üçün yerli xalqların və icmaların daxil olduğu milli komitələrin 
yaradılmasını tövsiyə etmiş,həmçinin də bütün beynəlxalq təşkilatlara bu hadisəni 
qeyd etməyi təklif etmişdir. 
     Beynəlxalq Biomüxtəliflik ilini dəstəkləmək məqsədilə Assambleya 2010-cu 
ildə özünün altmış beşinci sessiyası zamanı dövlət,hökumət və nümayəndə 
heyətlərinin rəhbərlərinin iştirakı ilə yüksək səviyyədə birgünlük iclas 
keçirəcəkdir. 
 
 
Biomüxtəlifliyin idarə olunması 
    Nəzərə alsaq ki,bir çox hallarda təbiətdən istifadə edənlərə təsir mexanizmi 
yoxdur,onda biomüxtəlifliyin idarə olunmasının da asan vəzifə olmadığını dərk 
etmək olar.Bəzi hallarda təbiətdən istifadəçilərə beynəlxalq razılaşmalar və 
müqavilələr yolu ilə təsir etmək mümkündür.Lakin,əksər hallarda bu razılaşma və 

---

73 
 
müqavilələrə əməl olunmasına nəzarəti həyata keçirmək üçün məhdud resurslar 
ayrılır.Hökumət idarələri,biznes qurumlar ,qeyri-hökumət təşkilatları və yerli əhali 
əsas təbiət istifadəediciləridir.Müəyyən bir dəyişiklik,məsələn iqlim dəyişməsi 
biomüxtəlifliyin saxlanması üçün əvvəlcədən məlum olmayan nəticələrə səbəb olur 
ki,bu da biomüxtəlifliyin idarə olunmasını mürəkkəbləşdirən amil rolunu oynayır. 
Lakin,bütüb bu çətinliklərə baxmayaraq,idarəetmə prosesini formalaşdırmağa və 
strukturlaşdırmağa kömək edən addımı və ya mərhələni müəyyənləşdirmək olar.Bu 
mərhələlər aşağıdakılardır: 
-problemin müəyyənləşdirilməsi; 
-planlaşdırma; 
-biomüxtəlifliyin monitorinqi; 
-audit. 
    Biomüxtəlifliyin idarə olunmasının daha dəqiq məqsədləri aşağıdakılardır: 
-biomüxtəlifliyinsaxlanması üçün bütün qüvvələri planlaşdırmaq və kordinasiya 
etmək; 
- in situ və ex situ saxlama strategiyalarından istifadə etməklə ekosistem,növ və 
gen müxtəlifliyini qorumaq və bərpa etmək;  
- mövcud idarəetmə sistemləri (məsələn,meşəçilik,balıqçılıq,əkinçilik, 
heyvandarlıq və s. kimi) çərçivəsində biomüxtəliflikdən dayanıqlı istifadə etmək; 
-müxtəlif sosial və iqtisadi alətlərdən istifadə etməklə biomüxtəlifliyin 
saxlanmasından əldə olunan gəliri ədalətli bölmək; 
-biomüxtəlifliyin saxlanması və dayanıqlı istifadəsi üçün hüquqi əsası yaratmaq; 
-bioregional miqyasda təbiətqoruyucu tədbirlərin sosial-iqtisadi inkişaf plan və 
sxemlərinə insanların və təşkilatların inteqrasiyasına imkan yaratmaq.  
 
                                 İdarəetmə konsepsiyaları və planları 
    İdarəçilik siyasətinin gözlənilən nəticələri istifadə olunan idarəetmə 
konsepsiyası ilə sıx bağlıdır.Müxtəlif nəticələr verən iki konsepsiyanı ayırmaq 
olar: 
-ekosistemlərlə idarəetmə konsepsiyası; 
-növlərlə idarəetmə konsepsiyası. 
    Xüsusi planların işlənməsi də biomüxtəlifliyin idarə olunmasının tərkib hissəsi 
ola bilər: 
-növlərlə idarəetmə planı; 
-növlərin təsnifatı və onların reintroduksiyası; 
-ərazi və iqtisadi inkişaf planına inteqrasiya. 
    Monitorinq biomüxtəlifliyin saxlanması üçün həyata keçirilən tədbirlərin 
səmərəliliyinin ölçülməsi və  həm təbii,həm də  antropogen bioloji tendensiyaların 
aşkarlanması üçün effektiv bir alətdir.Müəyyən zaman kəsiyi üçün hesablanmış 

---