İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 203
milli ideologiyasının həlli yolları (millilik və beynəlmiləlçilik)
«Sovet Azərbaycanı» ideyası: milli təmayülçülük və sovet beynəlmiləlçiliyi
Azərbaycan Cümhuriyyəti Sovet Rusiyası tərəfindən işğal olunduqdan (1920) sonra ən önəmli siyasi-ideoloji məsələlərdən biri «Sovet Azərbaycanı» ideyasının hansı şəkildə reallaşması ilə bağlı olmuşdu. Başqa sözlə, ilk növbədə, Sovet Azərbaycanının müstəqil, yoxsa Mərkəzdən asılı və onun rəhbərliyinin etnik tərkibinin hansı formada, yəni beynəlmiləl, yoxsa milli kadrlardan təşkil edilməsi məsələsi gündəmə gəlmişdi. Şübhəsiz, bütün bunlar Sovet Azərbay- canının digər sahələrinə – mədəniyyət, dilçilik, etnoqrafiya, din, fəlsəfə, ədəbiyyat və sairəyə də öz təsirini göstərmişdi. Bu baxımdan hesab edirik ki, «Sovet Azərbaycanı» ideyası ilə bağlı siyasi-ideoloji mübarizədə aşağıdakı bir neçə başlıca məsələ daima müzakirə obyekti olmuşdur: 1)
2)
Milli mədəniyyət və ədəbiyyat problemi; 3)
Milli dil və əlifba məsələsi; 4)
İslam dininə münasibət. Şübhəsiz, bu məsələlər ideoloji xarakterli olduğu üçün bir-biri ilə bağlı olmuşlar. Xüsusilə, milli məsələ birmənalı şəkildə siyasi-ideoloji məzmun daşıması baxımından həmişə işğalın ilk ilindən (1920) son ilinədək (1991) həlledici rol oynamışdır. Ona görə də, işğalın ilk günlərindən başlayaraq birnci növbədə, milli məsələnin hansı şəkildə həllindən çox şey asılı idi. Bu baxımdan işğalçı ruslar ilk dövrlərdə, bir
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
204 204 tərəfdən həm öz maraqları naminə, həm də bir qədər də məcburiyyətdən, sözdə müstəqil Sovet Azərbaycanını tanıdıqlarını bəyan etsələr də, reallıqda onun siyasi, hüquqi, iqtisadi və s. azadlıqlarını əlindən alaraq müstəmləkə vəziyyətinə salmağa çalışırdılar. Yeri gəlmişkən, istər ötən əsrdə, istərsə də günümüzdə bəzi tədqiqatçılar (Türkiyə, Azərbaycan və b.) hesab edirlər ki, Azərbaycan Cümhuriyyətini xilas etmək üçün kommunistləri hakimiyyətə M.Ə.Rəsulzadə və onun silahdaşhları dəvət etmişlər. Məsələn, çağdaş Türkiyə tədqiqatçılarından Kənan Ərzurumlu «Türklüyə baxış» əsərində yazır ki, türkçü düşüncənin siyasət və dövlət həyatında aktiv yer alması, ancaq Atatürklə bağlıdır: «Dahası, Atatürkdən öncə siyasət səhnəsində yer alan türkçü kadrların tamamı maaləsəf başarısız olmuşlar. Ənvər və Camal paşaların aqibəti, Orta Asiya və Azərbaycanda türkçü sosialistlər deyə biləcəyimiz Sultan Qaliyev, Nəriman Nərimanov və Turar Rıskılovun sonları, böyük türkçü ideoloq Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 1918-də qurulan Azərbaycan Cümhuriyyətinə qurtarıcı olaraq kommunistləri dəvəti bu başarısızlıqların göstərgələridir» [238, 16, 181]. Bizə elə gəlir ki, bu türk tədqiqatçı Azərbaycan Cümhuriyyətini qurtarmaq üçün Rəsulzadə tərəfindən kommunistlərin hakimiyyətə dəvət edilməsini məsələsini səthi şəkildə, məsələnin mahiyyətinə varmadan qələmə almışdır. Çünki həmin dövrdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin süqutu və yerli kommunistlərin hakimiyyətə dəvət
edilməsi M.Ə.Rəsulzadə və onun
silahdaşlarının türkçülük ideolojisinin uğursuzluqları ilə deyil, iki önəmli: 1) Sovet Rusiyası ordusunun Türkiyəyə yardım adı ilə Azərbaycan www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 205
sərhədlərinə yaxınlaşması; 2) Sovet Rusiyasından hərbi yardım istəyən Türkiyənin buna ehtiyacının olması məsələləri ilə bağlı olmuşdur. Deməli, Sovet-Rus ordusu Azərbaycan Cümhuriyyətinin milli hökumətini devirmək üçün Türkiyəyə hərbi yardım bəhanəsindən maksimum istifadə etmişdir. Bolşeviklər yaxşı anlayırdılar ki, Azərbaycan milli hökuməti vaxtilə ona hər cür yardım edən xilaskar Türkiyənin əleyhinə heç bir addım atmayacaqdır. Bolşeviklərin təxmin etdiyi kimi də oldu, 1920-ci il aprelin 27-də Sovet-Rus ordusu Türkiyəyə hərbi yardım adı ilə Azərbaycanı işğal etdi. Belə bir anda, heç olmasa Azərbaycan adlı bir dövlətin yaşaması naminə, milli hökumət: Azərbaycanın tam müstəqilliyinin qorunub saxlanılması, yeni yaranan hökumətin müvəqqəti orqan olması, hökumət idarələrindəki köhnə qulluqçuların tutduğu vəzifələrində qalması, hökumət və parlament üzvlərinin həyat və mülkiyyətlərinin toxunulmazlığının təmin edilməsi, Azərbaycan ordusunun saxlanılması, siyasi partiyaların sərbəst şəkildə fəaliyyət göstərməsi, XI Qırmızı ordunun dəmiryolu ilə birbaşa Türkiyənin yardımına getməsi şərtləri ilə hakimiyyəti yerli kommunistlərə təslim etdi [35, 978-979]. Bəzi tədqiqatçıların yazdığının əksinə olaraq Rəsulzadə həmin dövrdə Sovet Rusiyasının Türkiyəyə yardım bəhanəsindən istifadə edərək Azərbaycanı işğal edəcəyini anladığı üçün, parlamentin son toplantısında hakimiyyətin yerli kommunistlərə təslim edilməsinin əleyhinə çıxmışdır. O, bəyan edirdi ki, Sovet-Rus ordusunun Türkiyəyə yardım etməsi naminə Azərbaycanın qapıları bolşeviklərin üzünə açıq olsa da, bu onun müstəqilliyi bahasına başa gəlməməlidir: «Bizə deyirlər ki, hüdudunuzu keçən ordunun başında Nicati adında bir türk komandanı durmuşdur. Rusiyadan gələn bu Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|