İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aslan bəy Səfikürdlü
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 191
söylədikləri «bağımsızlıq» («istiqlal»-F.Ə.) ideyası I Dünya savaşı illərində bilginlərin başında yaranaraq devrim (inqilab – F.Ə.) günlərində siyasi bir çağrış biçiminə girir, daha uyğun bir gündə «bütünlüklə bağımsızlıq» çağrışına keçmək yetənəyində bulunan siyasi bir prorqama çevrilirdi» [189, 56]. O hesab etmişdir ki, Azərbaycan milli ideyası – azərbaycançılıq yalnız türkçülük uğrunda savaş aparan müsavatçıları deyil, sosialistləri, islamçıları və başqalarını da öz ətrafında birləşdirə bilər. Əslində son hədəfi müstəqil türk dövləti yaratmaq olan türkçülərin ölkənin «Azərbaycan» adlandırılması bir tərəfdən türklüyün ifadəsi, digər tərəfdən isə siyasi-ideoloji gediş idi. Rəsulzadə yazır: «…Güney Doğu Qafqaz torpaqlarının bütünlüklə Azərbaycan adı altında yaranmış siyasi quruluşlarda olması tutalqasından (sübutundan – F.Ə.) başqa Azərbaycan türklərinin yaşadıqları bir ölkə olduğu üçün buraya Azərbaycan deməkdə heç bir sıxıntı görülməmişdir. Bu adın yeni Türk Cümhuriyyətinə verilməsində ən böyük tutalqa sözsüz bu türklük olmuşdur» [189, 61]. Deməli, bu dövlətin bir türk dövləti olması, onun dilinin və millətinin türk adı daşıması kimi, «Azərbaycan» sözünün də türklüyü ifadə etməsi heç kəsdə şübhə doğurmamış, başda Azərbaycan türkləri olmaqla bütün azərbaycanlılar tərəfindən birmənalı şəkildə qəbul edilmişdir. Sadəcə, siyasi-ideoloji mənada «Azərbaycan», «Azərbaycan Cümhuriyyəti» anlayışları yalnız türklüyü ifadə etməklə məhdudlaşmamış, Azərbaycanda yaşayan bütün vətəndaşların (türk və türk olmayan) vətəni və dövləti kimi daha geniş məna daşımışdır. Sosialistlərdən Aslan
ifadə etmişdi: «Bu gün kiçik bir Türk parlamenti açılıbdır. Bizim bu parlamentimiz gözlərdə bir ağ kimidir. Çox imperialistlər onu
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
192 192 görmək belə istəmirlər. Cümhuriyyətimizə Türk Cümhuriyyəti deyil, Azərbaycan Cümhuriyyəti dedik ki, bütün vətəndaşlara ümumi bir vətən olsun» [34, 46]. Beləliklə, 1918-1920-ci illərdə və sonralar da M.Ə.Rə- sulzadə
«Azərbaycan məfkurəsi», «Azərbaycan milli
məfkurəsi», «Azərbaycan fikri», «Azərbaycan milli ideyası», «Azərbaycan məfhumu», «azərbaycançılıq», «Azərbaycan ideyası» dedikdə, türkçülüyün milli özünütəyin ifadəsi olan bugünkü azərbaycançılıq ideyasının nəzərdə tutmuşdur: «Rus istibdadı pəncəsindən dağılmış xanlıqlar şəklində deyil, müttəhid və milli bir kütlə surətində nicat arayan Azərbaycan türklüyü bu istiqlalını tərtəmiz edəcək bayrağa əsrin məfkurəsi ilə mütənasib bir məna vermək istəyirdi. Bu mənanı da «türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək» məfhumlarında tapdı: bayrağı mavi, al (qırmızı) və yaşıl rəngli qumaşlardan düzəldildi» [185, 8]. Ancaq Azərbaycan milli ideyasının reallaşması kimi, onun qorunub yaşadılması da Rəsulzadənin qarşısında əsas vəzifə kimi dayanmışdır. Çünki xüsusilə ilk dövrlərdə, Azərbaycan Cümhuriyyəti adlı müstəqil bir türk dövlətinin müstəqilliyi bəyan olunmasına baxmayaraq istər daxildə, istərsə də onun xaricində onu azadlığını tanımaq istəməyən xeyli sayda qüvvələr (bolşeviklər, «ittihadçılar»-«ilhaqçılar» və b.) var idi. Milli istiqlalın əleyhinə olan bolşeviklər və «ittihadçılar»- «ilhaqçılar» (dini qüvvələr) müvafiq olaraq Azərbaycanı Rusiyadan və Osmanıldan ayrı təsəvvür etmirdilər. Təsadüfi deyil ki, həmin dövrdə Azərbaycanın bir hissəsi bolşeviklərin əlində olduğu halda, digər hissəsi isə faktiki olaraq Azərbaycandakı Osmanlı dövlətinin qoşunlarının komandanı www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 193
Nuru paşanın və onun ətrafına toplanmış Azərbaycanın Türkiyəyə birləşməsinin tərəfdardlarının təsiri altında idi. Tarixçı alim Aydın Balayevin fikrincə, həmin dövrdə Nuru paşanın «ilhaqçılar»ın təsiri altında olması ilə bağlı bəzi müəlliflərin qeydləri doğru deyildir: «Fikrimizcə, Nuru paşanın «ilhaqçılar»a dəstəyi Türkiyənin hakim dairlərinin o dövrdə türk xalqları, o cümlədən Azərbaycana münasibətdə yeritdikləri siyasətin mahiyyətindən irəli gəlirdi» [51, 114]. Bu fikirlə razılaşaraq hesab edirik ki, bunu, «ilhaqçılar» da yaxşı bilir və bu amildən istifadə etməyə çalışırdılar. A.Balayevin də qeyd etdiyi kimi, əsas özəyini Azərbaycanın burjua-mülkədar və dini dairələrinin nümayəndələri təşkil
edən «ilahqçılar»ı, Azərbaycanın müstəqilliyi ideyasından daha çox, Rəsulzadənin başçılıq etdiyi Milli Şuranın ölkənin siyasi sistemində köklü demokratik dəyişikliklər həyata keçirmək planları narahat edirdi: «Milli Şuranın təxirə salmadan ölkədə geniş demokratik azadlıqları gerçəkləşdirmək, dini dövlətdən ayırmaq, aqrar sahədə islahatlar həyata keçirmək, qadınlara kişilərlə bərabər hüquqlar vermək planlarını həmin dairələr öz imtiyazlarının toxunulmazlığı üçün təhlükə hesab edirdilər» [51, 112]. Bütün hallarda, M.Ə.Rəsulzadənin uzaqgörənliyi və müdrik siyasəti nəticəsində bu məsələ də, Azərbaycanın müstəqilliyinin itirilməməsi şərti ilə həll edilmiş [51, 119] və çox keçmədən «Azərbaycan milli məfkurəsi» Azərbaycandakı bütün siyasi qüvvələrin, o cümlədən burada yaşayan bütün etnosların əsas ideyasına çevrilə bilmişdir. M.Ə.Rəsulzadə 1918-ci ilin 10 dekabrında parlamentin 2-ci iclasındakı çıxışında, azərbaycançılıq ideyasının hansı şəraitdə yaranmasını göstərmək üçün deyirdi: «Bizim yaxın məqsədlərmizdən biri olan Azərbaycan muxtariyyətini tələb edərkən həm sağdan, həm də Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|