|
International Islamic Academy of Uzbekistan Volume 3International Islamic Academy of Uzbekistanshaxsda-suitsidal-xulq-atvor-shakllanishning-ijtimoiypsixologik-jihatlariInternational Islamic Academy of Uzbekistan
Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022
Google Scholar indexed
Scientific-Theoretical and Practical Issues of
Psychology of Religion in Uzbekistan
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-197-200
199
May 21
https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference
SHu tariqa «Men» boshida o’zining tajribasiga ishonmay oxir oqibatda o’ziga
ishonch-ni butunlay yo’qotadi. Bu esa butunlay yolg’izlikni anglashga olib keladi.
Bunday holatda shaxsda o’ziga ishonch yo’qoladi, hayotga nisbatan nafrat va
ijirg’anish hissi paydo bo’ladi, o’lim ideallashtiriladi va bunday holat suitsidal
moyilliklarni keltirib chiqaradi.
E.Shneydman birinchilardan bo’lib, suitsidal o’rinishning yaqinlashayotganini
bildiruvchi belgilarni tavsiflashga harakat qiladi va ularni «suitsidga olib boruvchi
kalitlar» deb ataydi. U jamiyatdagi mavjud suitsid haqidagi afsonalarni shuningdek,
shaxsning suitsidal xulq – atvorini asoslovchi o’ziga xoslikni sinchiklab o’rganadi.
Ushbu o’ziga xosliklar o’zi tarafidan yaratilgan, individlarning original tipologiyasida
o’z aksini topadi va ular ko’pincha ongli ravishda o’z o’limlarini yaqinlash-tiradilar.
Ularga quydagilar taalluqlidir:
1.
o’lim qidiruvchilar - qutqarilish imkoniyatini pasaytirib, ataylab hayot bilan
vidolashuvchilar;
2.
o’lim tashabbuskorlari - uni ataylab yaqinlashtiruvchilar (masalan, og’ir
kasallar, o’zini hayotiy ta’minlovchilaridan ongli ravishda o’zuvchilar);
3.
o’lim bilan o’ynashuvchilar - hayotini garovga qo’yish imkoniyati mavjud
vaziyatlarni qidirishga moyillar, tirik qolish imkoniyati pastligi bilan ajralib turadi;
4.
o’limni ma’qullovchilar - ya’ni, hayot bilan vidolashishga faol intilmaslik
orqali o’zining suitsidal istaklarini yashirmaydilar: bu masalan yolg’iz qariyalarga
yoki Ego – identlik inqirozi vaqtidagi emotsional noturg’un o’smirlar va o’spirinlarga
xosdir.
E.Shneydman, N.Farberou bilan birgalikda amaliyotga o’zini – o’zi
o’ldirishning psixodinamikasini tushunishni chiqurlashtirgan psixologik
autopsik
metodini
(o’z joniga qasd qilganlarning o’lim oldi xatining tahlilini o’z ichiga
oluvchi) kiritadi[4]. Ushbu metod asosida ular suitsidning uch to’rini ajratadi:
-
egotik - o’zini o’ldirish;
-
ularning sababi intra – (ichki) – psixik dialog, «Men»ning qismlari
o’rtasidagi nizo, tashqi sharoitlar esa qo’shimcha rolь o’ynaydi masalan, eshituv
gallyutsinatsiyalaridan qiynaladigan psixik kasallarning o’zini o’ldirishi;
-
diadik o’zini o’ldirish, asosi ahamiyatli bo’lgan yaqin odamga tegishli
amalga oshmagan ehtiyoj va xohishlarda namoyon bo’ladi, shu tariqa, ushbu
harakatni boshqasiga munosabat aktiga aylantiruvchi tashqi omillar ustunlik qiladi;
-
agenerativ o’zini o’ldirish, bunda biror bir avlodga yoki
insoniyatga tegishlilik hissini yo’qotish oqibatida yo’q bo’lish
hissi sabab bo’ladi, masalan, qarilik davridagi suitsid.
|
|
|