İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
n İPƏK YOLU n 1/2017 AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ 78 reytinqinin qurulması tutur. Fransa Bankı məlumat bazasına daxil edilmiş fiziki və hüquqi şəxslərə “üç işarəli ranq” təsis edir. Təsis edilən ranq, müstəsna olaraq Fransa Bankına icazə verilmiş informasiyaların toplanılması əsasında müəyyən edilir. Eyni zamanda bu ranq qiymətləndirmənin ümumi ifadəsi kimi çıxış edir. Müəssisələrin reytinqinin formalaşması real sektorda resursların yerləşdirilməsi zamanı, bank resurslarının qiymətləndirilməsi üçün zəruridir. Reytinq həmçinin bütün müəssisələrin qruplaşdırılması aləti olub, makroiqtisadi təhlil və istehsalın inkişafının proqnozlaşdırılması üçün də zəruridir. Qeyri-maliyyə agentlərinə təsis olunan reytinq, bir neçə meyarlar əsasında formalaşdırılır. Bunlar işgüzar fəallığın səviyyəsi, müəssisənin kredit alıcısı kimi qiymətləndirilməsi, ödəniş qabiliyyətinin səviyyəsi, transparentlik (şəffaflıq) səviyyəsi və rəhbərliyə olan ictimai inamın səviyyəsidir. Kredit alıcılarının qiymətləndirilməsində aşağıdakı meyarlar nəzərdən keçirilir:– müəs- sisənin maliyyə vəziyyətinin və rentabelliyinin təhlili. Burada bir sıra fəaliyyət növlərinin spesifik xasiyyəti, eləcə də qeyri-tipik sektorların xüsusiyyətləri də nəzərə alınır;-müəssisə rəhbərlərinin, səhmdarların və törəmə müəssisələrin qiymətləndirilməsi;– ödənişlərdən tam və ya qismən imtina olunma faktları [1,s.15]. Bir sıra müəssisələr əhəmiyyətli qiymət əvəzinə, “identifikasiya kodu” alırlar. Kredit alıcısının qiymətləndirilməsindən asılı olaraq, müəssisələr 5 qrupa bölünürlər. Kredit alıcılarının bu və ya digər qrupa aid edilməsini məlumat bazası modulunda tapmaq mümkündür ki, bunun da bir və bir neçə səbəbi ola bilər: mühasibat balansı, mənfəət və zərər- lər hesabı, ödənişlərdən qismən və ya tam imtina halları, xüsusi kapitalın həcminin azalması, müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi mühit, məhkəmə halları [2,s.151]. Müəssisələr ödəniş qabiliyyətinin qiymətləndirilməsindən asılı olaraq, üç qrupa bölünürlər: – müəssisələr son altı ay ərzində müntəzəm olaraq ödənişlərini həyata keçirirlər; – müəssisələr pul vəsaitlərinə ehtiyac hiss etmirlər və onlara kredit verilməsində şübhələrə heç bir əsas yox- dur; – ödənişlərdən qismən və ya tam imtina edən müəssisələr, hansı ki, onların ödəniş qa- biliyyəti təhlükə altındadır. Müəssisələrin maliyyə vəziyyətinin şəffaflığı göstəricisi, öz kreditorları ilə informasiya mübadiləsi edən müəssisələr üçün təsis edilir. Yəni son bir il ərzində müəssisə maliyyə vəziyyətini müzakirə etmək üçün öz kreditorları ilə müntəzəm görüşməlidir. Müəssisənin reytinqinin formalaşması üçün meyarlar sisteminə – maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi (kredit qabiliyyəti və ödəniş qabiliyyəti), istehsal fəaliyyətinin miqyası və rəhbərin ictimai vəziyyətinin qiymətləndirilməsi daxil edilir. Bu zaman xüsusi olaraq müəssisənin informasiya şəffaflığına daha çox diqqət yetirilir. Təcrübə göstərir ki, müəssisələr ciddi maliyyə çətinlikləri hiss edən kimi özləri haqqında informasiyanı bağlayırlar. Müəs- sisələrin onların reytinqindən asılı olaraq qruplaşdırılması, real sektorda maliyyə vəziyyətinin strukturuna baxmağa, onun resurs bazarını, kreditlərə olan tələbini, kredit və maliyyə risklərini təhlil etməyə imkan verir [3,s.21]. İqtisadi inkişafın proqnozlaşdırılmasında bank qiymətləndirilməsinin istifadə imkanlarını araşdırmaq üçün aşağıdakı parametrlərdən istifadə edilir: – inflyasiya gözləmələri; – əhalinin yığımlara meyililiyi; – fyuçers sövdələşmələrinin kursu; – xarici ticarət dövriyyəsi; – in- AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ 79 n İPƏK YOLU n 1/2017 vestisiya gözləmələri; – real sektorun gəlirləri. Bütün göstəricilər tətbiq olunan proseslərin özünəməxsus ölçüləri hesab edilsələr də, lakin mütləq mənada reprezentativ iddiaçı rolunda çıxış edə bilməzlər. Ancaq bununla belə qeyd olunan göstəricilər bir neçə on illiklərdir ki, beynəlxalq təcrübədə müvəffəqiyyətlə istifadə edilirlər. Maliyyə bazarının təhlili, inflyasiya gözləmələri ilə milli valyutanın məzənnəsinin, habelə REPO və SwOP sövdələşmələri üzrə kredit stavkalarının dəyişmələri arasındakı müqa - yisələri özündə birləşdirir. Ticarət həcmləri və kurs dəyişmələri haqqında birja informasiyası konkret iqtisadi agentlərin davranışı ilə tam əlaqədar deyildir. Bu səbəbdən də bank sorğuları vasitəsi ilə əldə olunan əlavə informasiya arbitraj sövdələşmələrinin iqtisadi konyukturaya təsirini ölçüb-biçməyə imkan verir. Bir neçə il ərzində bank qiymətləndirilmələrinin dinamik sıralarının yığılması, növbəti qısamüddətli dövrdə iqtisadi və maliyyə konyukturunda baş verə biləcək dəyişiklikləri ehtimal səviyyəsində interpretasiya etməyə şərait yaradır. Əhalinin yığımlara meyililiyi operativ bank qiymətləndirilməsi ilə müqayisə oluna bilər. Bu göstərici hesablaşma göstəricisi olub, gəlirlərdə yığımların xüsusi çəkisini faizlə ifadə edir və əhalidən cəlb olunmuş vəsaitlərin həcminin dəyişməsi kimi xarakterizə olunur [4,s.11]. İnvestisiya aktivliyi iqtisadi inkişafın başlıca göstəricilərindən biridir. Təcrübədən məlumdur ki, real sektoru kreditləşdirən bankların çəkisinin artımı, birbaşa investisiyaların artımına müvafiq olmalıdır. Bu göstərici gələcəkdə də üst-üstə düşməli, real sektorun kre - ditləşməsində bank qiymətləndirməsinin artımı birbaşa investisiyaların həcmini artırmalıdır. Real sektorda gəlirlərin artımı ümumi iqtisadi konyukturanı xarakterizə edən göstəricilərdən biridir. Burada əsas məsələ, müəssisələrin maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşması, xüsusilə də mənfəətlə işləyən müəssisələrin çəkisinin artımı dinamikasında baş verən dəyişikliklərlə əlaqədardır. Xarici ticarət dövriyyəsində isə bank qiymətləndirməsinin əsas meyarı, idxal- ixrac əməliyyatlarının bank kreditləşməsi və ixrac hasilatı ilə real əməliyyatların vəziyyəti hesab edilir [5,s.55]. Bank fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri - hər bir müstəqil iqtisadiyyatın real ünsürlərindən biri olan bank sisteminin, səlis idarə olunan bank sferasına ehtiyac vardır. Dəqiq idarə olunan bank sistemi müəyyən mənada real iqtisadiyyatın barometridir. Məhz bu baxımdan inzibati amirlik idarəetmə metodlarından, təsərrüfatçılığın yeni iqtisadi metod- larına keçildiyi bütün ölkələrdə bank sisteminin idarə olunması mexanizminin təkmil- ləşdirilməsinə xüsusi yer verilməlidir. İstehsal münasibətlərinin dinamizminin yüksək səviyyəsi, əmtəə-pul-bazar münasibətlərinin formalaşmasına xüsusi diqqət, müasir pul-kredit siyasətinin və bank işinin idarə olunması üzrə dəqiq taktika və strategiyanın işlənilib hazır- lanmasını zəruri edir [6, s.115]. İnflyasiya prosesi, iqtisadiyyatın “dollarlaşma” səviyyəsinin artması, istehsalın rentabel- liyinin artımına xidmət etməyən dövlət dotasiyaları, investisiyaların aşağı səmərəliliyi və s. kimi neqativ meyillər bir daha hələ də ölkənin (Azərbaycan) bank sisteminin tam səviyyədə makro və mikroiqtisadi proseslərin tənzimlənməsi funksiyalarının dolğun yerinə yeti - rilmədiyini göstərsə da artıq müvafiq strukturlar tərəfindən bu sahədə konkret tədbirlər görülür. Müasir təhlil göstərir ki, pul-kredit siyasətində təşkilati iqtisadi problemlərin həlli, Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|