25
5- MAVZU
FIRMA MABLAG‘LARI VA
XARAJATLARI
1. Yuqoridagi rasmda firma mablag‘larining aylanishi tasvirlangan. Uni
diqqat bilan ko‘zdan kechiring va sharhlang.
2. Firmaning mablag‘lari aylanish bosqichlarining
har birida qanday
ko‘rinishda bo‘lishini tahlil qiling va o‘z fikringizni bildiring.
FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
DO‘KON
MABLAG‘LAR
BOZOR
ISHLAB
CHIQARISH
TOVAR
Ma’lumki, har qanday firma uchun iqtisodiy faoliyatni amalga
oshirishda mablag‘ kerak bo‘ladi. Odatda, firmaning mablag‘i firma
egalarining pul mablag‘laridan tarkib topadi.
Firma mablag‘lari
ishlatilishiga, nimalar sotib olinishiga qarab ikki
turga bo‘linadi. Bino va inshootlar, asbob va uskunalar sotib olishga
sarflangan mablag‘lar
asosiy mablag‘lar
(asosiy kapital) deb yuritiladi.
Asosiy mablag‘ — ishlab chiqarishda uzoq yil va ko‘p
marta ishlatiladigan
asosiy ishlab chiqarish vositalarini sotib olishga mo‘ljallangan mablag‘.
Masalan, fermerning traktor, kombayn sotib olish uchun yoki dala
shiyponi qurish uchun ajratgan mablag‘lari asosiy mablag‘larga misol
bo‘la oladi.
Xom ashyo, yoqilg‘i,
energiya, har xil materiallar sotib olishga va
ishchi kuchini yollashga sarflanadigan mablag‘lar
aylanma mablag‘lar
(aylanma kapital) deb yuritiladi. Aylanma mablag‘ ishlab chiqarishda
ishlatiladigan resurslar sotib olish uchun mo‘ljallangan mablag‘lardan
iborat bo‘ladi. Firma aylanma mablag‘iga resurslar bozoridan xom
ashyo, turli xil materiallar sotib oladi va ishchi kuchini yollaydi. Bu
bilan firmaning aylanma mablag‘i pul ko‘rinishidagi
shakldan moddiy
http:eduportal.uz
26
ko‘rinishdagi shaklga o‘tadi. Bu resurslardan firmada tovarlar ishlab
chiqariladi. Ular sotilgach, yana pul shaklidagi mablag‘ga aylanib, firmaga
qaytib keladi.
Shu tariqa firmaning aylanma mablag‘lari iqtisodiy
faoliyat natijasida
aylanib turadi. Shu xususiyati bois, bu mablag‘lar
aylanma mablag‘lar
deb
ataladi. Firmaning aylanma mablag‘lariga misol qilib fermerning urug‘,
mineral o‘g‘itlar, yonilg‘i va moylovchi mahsulotlarni keltirish mumkin.
Asosiy mablag‘lar ham “aylanadi”. Ularning aylanish davri asosiy
ishlab chiqarish vositalarining qancha vaqt ishlatilishiga, xizmat ko‘rsatish
muddatiga bog‘liq bo‘ladi. Odatda, bino va
inshootlarning ishlatilish
muddati 20 yil, asbob-uskunalarniki esa 5—7 yil qilib belgilanadi. Bu
muddat davomida ular eskirib, har yili boshlang‘ich narxining ma’lum
bir qismi yaratilgan mahsulot narxiga o‘tib, arzonlashib boradi. Mana
shu arzonlashish qiymati
amortizatsiya qiymati
deb ataladi. Mana shu
arzonlashish
qiymati mahsulot sotilgach, firmaga pul kirimi tarkibida
qaytadi va firmadagi maxsus jamg‘armaga –
amortizatsiya jamg‘armasiga
yo‘naltiriladi. Firmaning umumiy pul kirimidan amortizatsiya jamg‘ar-
masiga yo‘naltirilgan pul
amortizatsiya ajratmasi
deb ataladi. Odatda,
yillik amortizatsiya ajratmasi bino yoki dastgohlar narxining ularni
ishlatilish muddatiga bo‘lib topiladi.
Asosiy mablag‘
— ishlab chiqarishda uzoq yil va ko‘p
marta
ishlatiladigan asosiy ishlab chiqarish vositalarini sotib olishga
mo‘ljallangan mablag‘.
Dostları ilə paylaş: