Iqtisodiy ko’rsatkichlarni prognozlashda ekonometrik modellardan foydalanish

Iqtisodiy ko’rsatkichlarni prognozlashda ekonometrik modellardan foydalanish

9-MA’RUZA
		IQTISODIY KO’RSATKICHLARNI PROGNOZLASHDA EKONOMETRIK MODELLARDAN FOYDALANISH
REJA:
9.1.	Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlash tushunchasi, iqtisodiy bashoratlarni tasniflanishi va bashoratlash bosqichlari
9.2	Davriy qatorlar va iqtisodiy ma’lumotlarga qo’yiladigan talablar
9.3.	Iqtisodiy jarayonlar dinamikasi asosiy ko’rsatkichlari va ular yordamida bashoratlash
9.4.	Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlashda o’sish egri chizig’i modelini qo’llanishi

9.1. Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlash tushunchasi, iqtisodiy bashoratlarni tasniflanishi va bashoratlash bosqichlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ho’jalik yurituvchi sub’ekt bo’ladimi yoki jismoniy shaxs bo’ladimi unda o’zining tadbirkorlik faoliyatini bashoratlash zaruriyati tug’iladi.

Bashorat deganda tizimni kelajakda bo’lishi mumkin bo’lgan holatini va shu holatni egallash uchun ketgan muddatni ilmiy asoslangan holda tasvirlash tushuniladi. Bashoratlarni ishlab chiqish jarayoni bashoratlash deb ataladi.


Menejerlar qisqa muddatli va uzoq muddatli rejalarni tuzishda ishlab chiqarish hajmi, sotish uchun chiqariladigan mahsulot hajmi, foiz stavkalari kabi muhim ko’rsatkichlarning qiymatlarini bashorat qilishga majburdirlar.

Bashoratlashning maqsadi tizimning o’tmishdagi va hozirgi ahvolini, o’zgarish qonuniyatlarini o’rganish va tahlil qilish asosida uning kelgusidagi rivojlanishini ilmiy asoslangan holda belgilab chiqish, sodir bo’ladigan vaziyatning xarakteri va mazmunini ochib berishdan iborat.
Bashoratlash hodisalar va jarayonlarning kelajakdagi mumkin bo’lgan rivojlanish yo’lini va natijasini belgilab beradi, ozmi-ko’pmi uzoqroq istiqbol uchun bu hodisa va jarayonlarni xarakterlovchi ko’rsatkichlarga baho beradi.
Bashoratlar bashorat qilinayotgan ob’ektlarga qarab ilmiy-texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqalarga bo’linadi.
Bashoratlash ob’ektining miqyosiga qarab iqtisodiy bashoratlar alohida korxona va tashkilotlar (mikrodarajada) bashoratidan to mamlakat miqiyosida (makrodaraja) tarmoqlar rivojlanishning bashoratigacha bo’lgan yoki dunyo miqiyosidagi qonuniyatlarni (global daraja) barcha darajalarini qamrab oladi.
Bashoratlash davri muddatiga qarab bashoratlar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
- tezkor bashoratlar – bir oygacha;
- qisqa muddatli bashoratlar – bir yilgacha;
- o’rta muddatli bashoratlar – besh yilgacha;
- uzoq muddatli bashoratlar – o’n besh yildan yuqori.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ko’proq tezkor va qisqa muddatli bashoratlar muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlash quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
- masalaning qo’yilishi va bashoratlash uchun zarur ma’lumotlarni yig’ish;
- yig’ilgan ma’lumotlarni birlamchi tahlil qilish;
- bashoratlashning mumkin bo’lgan modellarni aniqlash;
- ko’rilayotgan model parametrlarini baholash;
- tanlangan modelni mutanosibligi addekvatligini tekshirish;
- model ko’rsatkichlarini baholash;
- olingan bashorat natijalarini tahlil qilish.