12
Demak, tovar va xizmatlar sotilganda ularning umumiy qiymati pul
daromadlariga, undagi qoʻshimcha qiymat esa foydaga aylanadi. Bundan koʻrinib
turibdiki, foydaning haqiqiy manbai qoʻshimcha mahsulot yoki qoʻshimcha
qiymatdir. Odatda ishlab chiqarish sohasidagi yirik korxonalar tovarlarni katta
hajmda ishlab chiqarib, ularni savdo vositachilariga ulgurji narxlarda sotadilar.
Shunga koʻra, ular tovarning ulgurji narxi uning tannarxidan yuqori boʻlgan
taqdirda foyda oladilar.
Shu o‘rinda buxgalteriya foydasiga ham to‘xtalib o‘tmoqchimiz buxgalteriya
foydasi- bu tashkilotning daromadlari ( uning aktivlari umumiy qiymatining
oshishi) va uning xarajatlari ( aktivlarning jami qiymatining pasayishi va ayni
paytda mulkdor kapitalining kamayishi, bu kapitalni maqsadli o‘zgartirishga
bog‘liq operatsiyalar natijalari bundan mustasno) o‘rtasidagi ijobiy farqdir. O‘z
kapitalini maqsadli o‘zgartirishga bog‘liq operatsiyalarga mulkdorlarning
qo‘shimcha kiritmalari, qo‘shimcha emissiya, hayriyalar, beg‘araz moliyaviy
yordam va boshqalar kiradi. Buxgalteriya foydasi ko‘rsatkichi kamchiliklardan
holi emas: turli mamlakatlarda buxgalteriya standartlarida daromadlar va xarajatlar
tarkibini belgilashda turli yondashuvlardan foydalanish imkoniyatlari ko‘zda
tutilgan, shuning uchun turli korxonalar tomonidan hisoblab chiqilgan foyda
ko‘rsatkichlarini bir-biriga solishtirib bo‘lmasligi mumkin. Narxlar umumiy
darajasining o‘zgarishi (infilyatsion tarkib) turli hisobot davirlar uchun foyda
haqidagi malumotlarni solishtirishni cheklaydi.
Yuqorida foydani mazmun mohiyatini uni nima eknligi va qayirdan kelishiyu
qayirga sarflanishi haqida to‘xtalib o‘tdik. Endi daromad nima? degan savolga
to‘xtalib o‘tsak:
―Daromadlar-bu hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning oqimi yoki
ko‘ payishi shaklida o‘sishi yoki passivlarning qatnashchilarning kapitaldagi
omonatlaridan farq etuvchi o‘sishiga olib keluvchi kamayishidir‖
5
.
5
A.V. Vahobov, N.F. Ishonqulova, A.T. Ibrohimov ―Moliyaviy va boshqaruv tahlili‖ T:
<
> 2019 362-bet.
13
―Daromadlar-bu
hisobot
davrida
aktivlarning
ko‘payishi
yoxud
majburiyatlarning kamayishi‖
6
.
Bizningcha yuqoridagi keltirilgan tariflarga tayangan xolda daromadlarga
quydagicha ta‘rif bersak maqsadga muvofiq bo‘ladi:
Daromadlarning ham o‘ziga xos bo‘lgan turlari mavjud ularni kichik bir
chizma shaklida ko‘rsatib o‘tmoqchimiz( 3- rasm).
Dostları ilə paylaş: