qilish uchun va sotish bilan bog‘liq operatsion faoliyat bo‘yicha xarajatlar yuzaga
dastlabki ko‘rsatkich bu sotilgan maxsulotlar (tovarlar va xizmatlar, bajarilgan
ishlar) tannarxi bo‘lib, bu ko‘rsatkich sotilgan maxsulot (tovarlar va xizmatlar,
bajarilgan ishlar) uchun ishlab chiqaruvchi tomondan qilingan xarajatlarni
ettirishning dastlabki ko‘rsatkichi bu mahsulot yoki tovarlar sotishdan, xizmatlar
ko‘rsatish va ishlarni bajarishdan yalpi tushumlardir. Hisobotning bu ko‘rsatkichi
mahsulot sotishdan yalpi tushumidan tovarlarning qaytrilishi va xarajatlarga
berilgan chegirmalarni ayirib tashlash orqali aniqlanadi. Daromadlar ta‘rifiga mos
ravishda bu satir orqali asosiy faoliyat natijasida olingan tushum aks ettiriladi.
tannarxi so‘mmasini chegirib tashlasa, maxsulot sotishdan yalpi foyda yoki yalpi
zarar ko‘rsatkichi kelib chiqib mahsulotni uni ishlab chiqarish uchun ketgan
xarajatlarga nisbatan yuqoriroq narxda sotishi shart bo‘ladi. Olingan yalpi foyda
hisobiga korxonaning operatsion xarajatlari ham, qoplanishi hisobga olinishi kerak.
Shuni hisobga olgan xolda hisobotda asosiy faoliyatdan foydani aniqlash uchun
16
mahsulot sotishdan yalpi tushum so‘mmasidan operatsion xarajatlar olib
tashlanadi. Operatsion xarajatlar tarkibiga mahsulot sotish bilan bog‘liq xarajarlar,
mamuriy va boshqa operatsion xarajatlar kiritiladi.
Operatsion faoliyat va moliyaviy faoliyat natijalari yig‘indisi xo‘jalik
yurituvchi subektlar umum xo‘jlik faoliyatidan olingan foyda yoki zarar
ko‘rsatkichi sifatida aks ettiriladi.
Operatsion faoliyatdan olingan daromadlar korxonaning ustavida belgilangan
asosiy faoliyatidan olingan daromadlar tushuniladi. ―Mahsulot ( ish xizmat)larni
ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tartibi hamda molyaviy natejalarni
shakillantirish tarkibi to‘g‘risida‖gi Nizomga muvofiq korxonalarning asosiy
faoliyatidan olingan daromadlari, o‘z navbatida, quydagi guruhlarga ajratiladi:
Asosiy bo‘lmagan
faoliyatdan
olingan
daromadlar deganda
bevosita asosiy bo‘lmagan faoliyat turlaridan olingan daromadlar
tushuniladi. Bunday daromadlar Nizomga muvofiq
moliyaviy
faoliyatdan olingan daromadlar va favqulotda daromadlarga bo‘linadi.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar deganda qimmatli qog‘ozlar,
kiredet va qarzlarni berishdan, valuta operatsiyalaridan olingan daromadlar
tushuniladi. Bularga dividentlar,royalty, foizlar va ijobiy kurs farqlari
ko‘rinishidagi daromadlar kiradi.
Favqulodda daromadlar deganda yuz berishi xarakteriga ega bo‘lmagan,
kutilmagan tasodifiy xodisalardan olingan daromadlar tushuniladi. Bularga davlat
qonunlarining o‘zgarishi, tabiiy ofatlar, revolyutsion o‘zgarishlar natijasida
vujudga keladigan daromadlar kiradi.
Dostları ilə paylaş: