«iqtisodiyot» kafedrasi

3-rasm: Daromad turlari

7

 

Milliy  daromad  moddiy  ishlab  chiqarish  tarmoqlaridagi  korxonalar  sof 

mahsulotlarining 

yigʻindisi  sifatida  hisoblanadi.  Ayrim  tarmoq 

yoki 

korxonalarning  sof  mahsuloti  uning  yalpi  mahsuloti  va  moddiy  ishlab  chiqarish 

sarflari oʻrtasidagi farq (qoldiq) sifatida aniqlanadi. Xizmat koʻrsatuvchi firmaning 

yalpi pul tushumidan xizmat koʻrsatish boʻyicha moddiy sarflar chegirilib, xizmat 

koʻrsatuvchi firmaning (korxonaning) pul shaklidagi yalpi daromadi aniqlanadi. 

1-jadval: 

Milliy daromad

8

 

№ 

Milliy daromad 

1 

Mamlakatdagi  milliy  iqtisodiyotning  xoʻjalik  yurituvchi  subʼyektlari  tomonidan  muayyan  bir  davrda 

(odatda bir yilda) moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilgan sof mahsulot; yalpi mahsulot hajmidan 

uni  ishlab  chiqarish  uchun  sarflanadigan  mehnat  vositalari  va  buyumlarini  qoplaydigan  mahsulot 

miqsorini — qoplash fondini chegirib tashlangandan keyin qoladigan mahsulot; 

2 

Gʻarb  mamlakatlari  iqtisodchilari  talqinida  mamlakatdagi  mehnat,  kapital  va  yer  egalarining  bir  yilda 

olgan ish haqi, foyda, foiz va renta kabi daromadlari yigʻindisi. 

Daromadlar-bu  subektning  xo‘jalik  faoliyati  natijasida,  odatda,  ijara  haqqi, 

foizlar,  litsinziya  to‘lovlari  va  devdentlar      shaklida  foyda  keltiradigan  faoliyat, 

ya‘ni tovarlarning sotilishi va xizmatlarning ko‘rsatilishi yoki boshqa shaxslarning 

xo‘jalik subektning resurslaridan foydalanishi natejasida aktivlarning kelib tushishi 

 

6

 ―O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartlari‖ to‘plami Toshkent- 

<>-2021 y, 13-bet. 

7

(

https://www.google.com/search?q=foyda&oq=foyda&aqs=chrome..69i57j0l5.3532j0j8&sourc

 

eid=chrome&ie=UTF-8#q=daromad+va+uning+turlari

) asosida mualif ishlanmasi. 

8

 (

https://uz.wikipedia.org/wiki/Milliy_daromad

) malumotlari asosida mualif tomonidan jadval 

shakliga keltirilgan. 

---

14 

 

yoki  majburiytlarning  kamayishi  orqali  ro‘y  beradigan  iqtisodiy  resurslarning 

ko‘payishidir. 

Yil davomida yaratilgan yalpi mahsulot qiymati 2 qismdan iborat: 

1.

 

Ilgari  yaratilgan  va  sarflangan  ishlab  chiqarish  vositalarining  mahsulotga 

koʻchirilgan qiymati; 

2.

 

Yangidan  yaratilgan  qiymat.  Yangidan  yaratilgan  qiymat  sof  mahsulotning 

(Milliy daromadning) qiymatidir. 

Barchamizga  malumki  raqobatdosh  iqtisodiyotda  tadbirkorlarning  ko‘payishi 

manapoliyaga  qarshi  kurashning  jadal  suratlarda  o‘sishiga  sabab  bo‘ladi. 

Tadbirkorlar  foyda  olish  maqsadida  yangidan  yangi  tovarlarni  ishlab  chiqarish 

yohud  yaratishga  intiladilar,  bu  esa  kelajakda  o‘zimizda  import  o‘rnini  bosuvchi 

tovarlarni  ko‘paytiribgina  qolmay  jaxon  bozoriga  chiqish  va  yurtimizni  savdo 

sanoat bo‘yicha  jaxonga  tanitish  imkoniyatini bersa  ajabmas.  Bunda  bizdan talab 

qilinadigan  narsa  asosiy  faoliyatimizni  haqiqatdan  ham  talab  yuqori  bo‘lgan  va 

bozorda  tez  sotiladigan  umuman  jaxon  uchun  eng  kerakli  va  muhim  hisoblangan 

tovarlarni mahsulotlarni yaratish, ishlab chiqarish bilan bog‘lashimiz zarur. Buning 

uchun bizda barcha imkoniyatlar yaratib qo‘yilgan. 

Asosiy  (operatsion)  faoliyat  bu  korxona  tashkilotning  odatdagi  faoliyati 

hisoblanib  u  xo‘jalik  yurituvchi  subektning  doimiy  faoliyat  turi  hisoblanadi  va 

ushbu  faoliyat  yuzasidan  olingan  daromadlar  asosiy  (opiratsion)  faoliyatdan 

olingan daromadlar deb ataladi. 

Bu  berilgan  tarifdan  shuni  ko‘rishimiz  mumkinki  operatsion  faoliyat  bu 

korxonaning  asosiy  faoliyati  bo‘lib  hisoblanadi  va  korxona  daromadlari  asosini 

ushbu faoliyatdan olingan daromadlar tashkil qiladi. 

Xalqimizda ajoyib bir naql bor ―xarajatsiz harakat nolga teng‖ deyishadi ya‘ni 

biz  daromad  olishni  xohlasak  albatta  oldin  xarajat  qilishimiz  kerak.  Mahsulot 

ishlab chiqarish va shu mahsulotni sotish blan shug‘ullanuvchi korxonalar o‘zining 

operatsion  faoliyatini  yuritishi  uchun  ikki  yunalishda  xarajatlarni  amalga 

oshiradilar. Bulаr quydagilar: 

 

 

---

15