İsa Həbibbəyli akademik Şahlar Əsgərov professor Oruc İbrahimoğlu Türksevər
FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info Mətanət Şəkixanova rulmasının əsas momentlərinə; müsəlman diplomatiyası və xarici siyasətə, müsəlman qadınlarının hüququ və s. fərqli baxış nü- mayiş etdirmişdir. Sovet rejimindən bütün xalqları və mil- lətləri simasızlaşdırıb, bir rəngə, bir biçimə salmaq üçün istifadə edilib. Odur ki, bu dönəmdə
millətlər simasızlaşır, mədəniyyətlər çeynənir, ali olanlar adiləşirdi. Bir tərəfdən isə Allahsızlıq ideyası sovet adamının ağlına hakim kəsilməli idi. Elə buna görə də “İslamın əlifbası” kitabını ağır talenin gözlədiyi təəccüblü deyil. Bu kitabın ilk tezisləri 1920-ci ildə Biqiyev tərəfindən 16-18 sentyabrda Ufada keçirilən müsəlman üləmalarının qurultayında, daha sonralar isə bu qəbildən olan başqa tədbirlərdə oxundu. Kitabın nüsxələri çap olunmaq üçün qurultay iştirakçıları tərəfindən Türküstana, Qaşqara, Əfqanıstana və Türkiyəyə göndərilmişdir. Tatar ilahiyyatı antologiyasından oxuyuruq ki, Musa Cərullah Biqiyev, bu kitabının çapından toplanan vəsaiti atasız-anasız Türk uşaqlarının (valideyinləri dünya
müharibəsində ölən) nəfinə xərcləmişdir. Musa Biqiyevin bu kitabı o zaman yazıldı ki, elə o vaxtlar, müəllif Sovet dövlətinin rəh- bərliyi ilə əməkdaşlıq etmək üçün (bu bir- likdə yaşayan müsəlmanları düşünürək-Ş.M) vasitələr axtarırdı. Musa Bigiyev Sovet lid- erlərinin yüksək pafosla verdikləri çoxlu vədlərin səmimiyyətinə də inanmamış dey- ildi. Odur ki Zinovyevə müraciət edərək sovet Rusiyasında yaşayan müsəlmanların yaşayışını, keçimini müzakirə etməyə icazə istəmişdi. Zinovyev tərəfindən qəbul edilməsə də o, sonralar Petroqradda təqibə məruz qalmamasının səbəbini məhz Zi- novyevə minnətdar olmaqla anırdı. Belə bir məlumat vardır ki, Biqiyev şəxsən V. İ. Leninlə də görüşübmüş.
işində müəllif kommunizmin qurucusu Karl Marksı və onun kommunizm ideologiyasını kəskin tənqid edərək, özünün alternativ fikir- lərini sərgiləyə bilmişdir. Bu fikirləri o, müsəlman qurultaylarında da nümayişkəranə çıxışları ilə vurğulamışdır. Məhz buna görə də Biqiyev hələ kitab işıq üzü görməmiş siyasi təqiblərə məruz qaldı. 1921-ci ildə isə o, Daşkənd Fövqəladə Komisiyası tərəfindən həbs olunur. Bu səbəbdən də müəllifin bu əsəri 1923-cü ilədək çap olunmamış qaldı. Biqiyev “İslam
dirmək üçün qardaş Türkiyəyə müraciət etmiş, lakin Rusiya ilə aralarında bağlanmış olan sülh müqaviləsinə əsasən ona bu təmən- nanın mümkün olmayacağını söyləmişlər. O zaman Biqiyev bu lazımlı əsərini Fin- landiyaya, orada yaşayan Helsinki məsci- dinin imamı əslən Kazanlı Vəli Əhməd Hakimə göndərmişdir. Bu imamla onu möhkəm dostluq telləri bağlayırdı. Vəli Əhməd Hakim kitaba bir neçə cümlə giriş sözü yazaraq Helsinkidə çap etdirmişdir. Kazan torpağının digər yetirmələri Cəmaləd- dinov və Zinətulla Əhsən messanantlıq edərək malliyə yükünü öz üzərlərinə götür- müşlər. Kitabın əlyazması tatar siyasi mühaciri Məhəmməd Həyyaz İsakinin (1878- 1954) əlinə keçir. Berlində yaşayan İsaki Biqiyevi birlikdə işlədikləri müsəlman qurul- taylarından, tədbirlərindən yaxşı tanıyırdı. İsaki kitabı yenidən redaktə etməklə özünün bəzi əlvələrini də (müəlliflə razılaşmadan) yazır. Elə o formada da kitab 1923-cü ildə 5000 nüsxə ilə işıq üzü görür. Bu nüsxələrdən təxminən 2000 ədədini Biqiyev SSRİ-da yaşayan müsəlmanlar arasında pay- lamış, qalan hissənini isə Moskvadakı Türkiyə səfirliyinin vasitəsi ilə Türkiyəyə satışa göndərmişdir. 17 noyabr 1923-cü ildə kitabın çapından 45 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info Türk məfkurə tarixinin işıqlı siması Musa Cərulla Biqievin kitabları haqqında həmən sonra onu həbs edib, Peterburqdan Moskvaya Lübyankadakı mərkəzi həbsx- anaya göndərirlər. Bolşevizmin kəskin düşmənlərindən biri olan İsakinin kitaba ön söz yazması Biqiyevin həbsinin əsas səbəblərindən idi. Musa Biqiyev Türk xalqlarının xilasını Türk dövlətinin cəsarətli addımlarında, fana- tizmdən qurtuluşa can atmasında görür, Türklərin müsəlmanlığı sivil bir surətdə şərh və təbliğ edəcəklərini inamla ifadə edirdi. Biqiyevi həmçinin müsəlman aləminin bütün ağrı-acıları, o cümlədən müsəlman ölkələrinin geridə qalan iqtisadiyyatı, eləcə də Türkiyə iqtisadiyyatının xarici kapitaldan asılılığı narahat edirdi. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində yaşamış islahatçı ziyalılar kimi, Biqiyev də müasirləşən, yenidən qurulan dünyanın mənzərəsində həm dünyəvi, həm də dini or- tamda qalib görmək istədiyi müsəlmanların problemləri və dərdləri ilə yaxından maraqlanır və bir çox ziyalılar kimi dindaş, vətəndaş yanğısı ilə mübarizə edirdi. O, bu yolda həyatını belə itirməyi göz önünə alaraq, sovet dövlətinin müsəlman xalqlara, millətlərə göstərəcəyi xidmətin nədən ibarət olacağı intizarı ilə yaşayır və bu mənada o hadisələrə bir seyirçi kimi qala bilmirdi. Bütün müsəlman aləmində baş verən hadisələri izləyən və müsəlman xalqlarına (xüsusən də Rusiyada yaşayan) ümumi bir rifah konsepsiyası hazırlayan Bigiyevin
hissələrini tədqiqatımızın məqsədi kimi rus dilindən tərcümə edərək oxuculara təqdim et- məyi lazımlı bildik. “Rəhimli və böyük Allahın adı ilə: ı. Bütün Rusiya müsəlmanları dili, ədəbiyy- atı, dini, təbiyyəti, temperament və həyat mü- cadilələri ilə birləşən bir millətdir. - Millət tarixi, temperamenti, adətləri, dini ilə müştərək olan fərqlilikdir. Milləti qan birliyi, din birliyi və tarixi sosial vəziyyət fərqləndirir. Milləti fərqləndirən daha bir el- ement mənəvi-əxlaqi keyfiyyət hesab edilə bilər. Bu keyfiyyət öz əhəmiyyətilə daha yük- səkdə dayanır, nəinki milli təbiət. Belə də olur ki, siyasətin və tərbiyənin təsiri ilə bəzən bir böyük xalqı çox saylı “kiçik” xalqlara da çevirirlər. Buna görə də biz ümumilikdə “məqsəd və məramlara” aydınlıq gətirmişik. 2. Rusiyada yaşayan, müsəlmanların etiqat etdiyi din İslamdır. Buna görə də İslam özünün əxlaqi, sosial, iqtisadi, dini-siyasi təlimləri ilə hər yerdə keçərli olan əsas və həyat tənzimləyicisi kimi Rusiya müsəlman- larının birinci mənbəsidir. 3. İnsanlıq (insan Ş.M.) nə qədər ki, yer üzündə bütün mükəlləfiyyətlərin, bütün qa- biliyyətlərin, hüququn daşıyıcısıdır, Rusiya müsəlmanları da dünyadakı bütün müsəl- manlar, dünya insanlarının haqlarını, hüquqlarını tanıyır və onlara öz şərəf və hüquqlarına hörmət edən kimi, azaltmadan hörmət edir və özlərininki kimi qəbul edirlər. – Bu qanunlar, hansı ki, “onlar da haqq, hüquq sahibidirlər, o şeylər ki, bizim onlara hüququmuz var və onların üzərinə o qoyul- muşdur, (mükəlləfiyyətlər Ş.M.) bizim də üzərimizə o qoyulmuşdur “hələ ki, sədaqət- lidirlər onlar sizə, siz də onlara sədaqətli olun””. Bu ayələrdə qanun kimi səslənir və İslamda qarşılıqlı münasibətlərin əbədi əsasını təşkil etmışdir və etməkdədir. 4. Rusiya müsəlmanları bütün Rüsiya və dünya xalqlarının, eləcə də bütün irqlərin, sosial qrupların və siniflərin hüquq bərabər- liyinə, eləcə də hüquqlarının və vəzifələrinin bərpasına çağırır və bunu tələb edir. 5. Dövlətin əsas qanunu hər bir xalqı bütün siyasi bərabərliklərlə, hüquqla, dil, ədəbiyyat, təlim, təhsil, din kimi mənəvi bərabərliklərlə də təmin etməlidir. Hər bir Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|