İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
130 
Hər  bir  istifadəçi  praktiki  olaraq  ümumi  təyinatlı  proqram  əlavələri  ilə  işləməyə 
ehtiyac  duyur.  Buraya:  mətn  redaktoru,  qrafik  redaktor,  elektron  cədvəl,  verilənlər 
bazasının  idarəetmə  sistemi  (VBİS),  həmçinin  multimediya  -  təqdimatlar  yaratmaq  üçün 
olan  əlavələr  aiddir.  Hal-hazırda  geniş  yayılmış  ümumi  təyinatlı  proqram  əlavələrindən 
biri Microsoft Offisse proqramıdır.  
Qlobal və lokal şəbəkələrin sürətli inkişafı ilə bağlı olaraq müxtəlif kommunikasiya 
proqramlarının əhəmiyyəti artır. Kommunikasiya proqramları artıq əməliyyat sistemlərinin 
tərkib elementinə çevrilmişdir.  
Xüsusi  təyinatlı  proqram  əlavələri  müxtəlif  fəaliyyət  sahələrində  çalışan  peşəkar 
istifadəçilər  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Buraya:  kompüter  qrafikası  sistemləri,  avtomat-
laşdırılmış  layihələşdirmə  sistemləri  (САПР
163
),  mühasibat  proqramları,  kompüter 
lüğətləri, avtomatik tərcümə sistemləri və s. aiddir.  
İstifadəçilərin  bir  qismi  öyrətmə  proqramlarından  istifadə  etməklə  öz  təhsillərini 
artırırlar. Buraya: xarıcı dil proqramları, repetitor-proqramlar, müxtəlif fənnlər üzrə testlər 
aiddir. 
Lazer disklərindəki müxtəlif multimediya proqram əlavələri
164
 böyük əhəmiyyət kəsb 
edir.  
İstifadəçilərin  əksəriyyəti  kompüterlə  tanışlığa  kompüter  oyunları  ilə  başlayır. 
Buraya: məntiqi oyunlar, strateji oyunlar, idman oyunları və s. aiddir. 
Antivirus proqramları da ayrıca bir qrup təşkil edir. 
 
6.7. Tətbiqi proqram təminatına nümunələr 
6.7.1. Mətn redaktorları.  
6.7.1.1 Microsoft firmasının Word mətn redaktoru 
Mətn  redaktoru
165
  mətn  hazırlayıb  çap  edən  proqram  kompleksidir.  Ən  geniş 
yayılmış  mətn  redaktoru  Microsoft  firmasının  Word  proqramıdır.  Bu  redaktor  mətni 
klaviaturadan  yığmağa,  mətnin  (və  ya    bir  hissəsinin)  üzünü  və  ya  özünü  bir  yerdən 
başqa yerə köçürməyə, başqa redaktorlarla informasiya mübadiləsinə imkan verir. 
Word – Mətn redaktorunun əsas anlayışları. 
                                                 
163
 
Системы автоматизации проектных рещений
 
164
 
ensiklopediyalar, soraq kitabları və s.
 
165
 
mətn prosessoru
 

---

 
131 
Proqram pəncərəsinin əsas hissələri. 
Word-ün proqram pəncərəsinin ümumi görünüşü aşağıdakı kimidir (şəkil 1.). 
5
4
6
7
8
1
10
2
3
12
11
13
9
14
 
1.
 
Title Bar
 (Заголовок-
Başlıq Çubuğu
166
) 
2.
 
Minimize
 (
Свернуть
 – 
Minimum Kiçilt) düyməsi 
3.
 
Restore
 (
Свернуть в
 
окно
 – Bərpa Et) düyməsi 
4.
 
Close
 (
Закрыть
 – Bağla) 
düyməsi 
5.
 
Control Menu Box
 
(
Контроль меню
 – 
İdarəedici Menyü Qutusu) 
6.
 
Menu Bar
 (
Строка меню
 
– Menyü Çubuğu) 
7.
 
Standard Toolbar
 
(
Стандартная
 – 
Standart Alətlər Çubuğu) 
8.
 
Formatting Toolbar
 
(
Форматирование
 – 
Formatlaşdırma Alətlər Çubuğu) 
9.
 
Status Bar
 (
Строка состояния
 – 
Vəziyyət Çubuğu) 
10.
 
Horizontal Ruler
 
(
Горизонтальная Линейка
 – 
Üfqi Xətkeş) 
11.
 
Vertical Ruler
 (
Вертикальная 
Линейка
 – Şaquli Xətkeş) 
12.
 
Scroll Bars
 (
Полосы прокурутки
 
– Sürüşdürmə Çubuqları) 
13.
 
Sürüşdürmə düymələri 
14.
 
Mətn sahəsi 
Şəkil 1.
 
Proqram pəncərəsinin əsas hissələri 
 Menyülər, əmrlər, qısayol düymələri və parametrlər. 
İxtiyari  tətbiqi  proqramla  müəyyən  işi  görmək  üçün  uyğun  əmrdən  istifadə  edilir. 
Eyni  kateqoriyaya  aid  olan  əmrlər  müəyyən  adla    saxlanılır  ki,  bunların  da  hər  birinə 
menyü  deyilir.  Menyü  adları  əks  etdirilən  sahəyə  menyü  sətri  və  ya    menyü  çubuğu 
deyilir.  Müxtəlif  proqramlarda,  o  cümlədən 
Windows
la
 
işləyən  bütün  proqramlarda 
menyülərdən və menyü əmrlərindən istifadə qaydası demək olar ki, eynidir. 
Word
-də əməliyyatı menyüdən əmri seçməklə, alətlər çubuqlarındakı düymədən və ya 
qısa yol düymələrindən istifadə etməklə yerinə yetirmək olar.  
                                                 
166
 
Buna sərlövhə sətri də deyilir. Çubuq əvəzinə bəzən panel, xətt və s. işlədilir.
 

---

 
132 
 
Hər  hansı  menyünü  açmaq  üçün 
Mouse-
un  göstəricisini  menyünün  adının  üzərinə 
gətirib sol düyməni sıxmaq lazımdır; 

 
Menyülərin  adlarında  da  hərflərdən  birinin  altından  xətt  çəkilir  (məsələn, 
File 
(
Файл
 – Fayl), 
Edit 
(
Правка
 – Redaktə), 
Table 
(
Таблица
 – Cədvəl) və s.). Lazım 
olan  menyünü  açmaq  üçün  klaviaturadakı 
[Alt]
  düyməsinin  sıxılmış  vəziyyətdə 
menyünün adındakı altından xətt çəkilmiş hərfə uyğun düyməni sıxmaq kifayətdir 
(məsələn, 
File 
(
Файл
 – Fayl) menyüsünü açmaq üçün 
[Alt+F]
 düymələrini sıxmaq 
kifayətdir). 
 
Açılmış  menyüdə  əmrlərin  siyahısı  görünür.  Əmri  seçmək  üçün 
Mouse
-un 
göstəricisini əmrin adının üzərinə gətirib sol düyməni sıxmaq lazımdır; 

 
Menyü  adlarında  olduğu  kimi  əmrlərin  adlarında  da hər  hansı  bir  hərfin  altından 
xətt çəkilmiş olur (məsələn, 
New 
(
Создать
 – Yeni), 
Paste 
(
Вставить
 –
 
Yapışdır), 
Save  As 
(
Сохранить  как
  –
 
Yeni  Adla  Yaddaşa  Yaz)  və  s.).  Menyüdəki  əmri 
seçmək üçün əmrin adındakı altından xətt çəkilmiş hərfə uyğun düyməni sıxmaq 
kifayətdir.  Məsələn, 
New 
(
Создать
  –  Yeni)  əmrini  seçmək  üçün 
[N]
  düyməsini 
sıxa bilərsiniz. 
 
Bəzi  menyü  əmrlərinin  adlarının  sağ  tərəfində  klaviatura  düymələrinin  adları 
göstərilir  (məsələn, 
New 
(
Создать
  –  Yeni)  əmrində 
Ctrl+N
, 
Save
  (
Сохранить
  – 
Yaddaşa  yaz)  əmrində 
Ctrl+S
  və  s.).  Bunlar  qısayol  düymələri  (
shortcut
) 
adlandırılır. Menyünü açmaq üçün uyğun qısayol düymələrini sıxmaq kifayətdir; 
 
Bəzi  menyü  əmrlərinin  sol  tərəfində  kiçik  rəsmlər  (ikonlar  və  ya  piktoqramlar) 
göstərilir.  Bunlar  alət  düymələri  adlanır.  Belə  əmri  alət  çubuqları  (
Toolbar
) 
üzərindəki uyğun alət düyməsini sıxmaqla da çağırmaq olar; 
 
Menyülərdəki bəzi adlardan sonrakı ox işarəsi göstərilir ki, bunlar da alt menyülərə 
malikdir.  Məsələn, 
View 
(
Вид 
–  Görünüş)  menyüsündəki 
Toolbars 
(
Панели 
инструментов
 – Alətlər Çubuğu) alt menüdür. Alt menyünün adını seçdikdən sonra 
digər alt  menyü  və  ya  əmrlərin  adlarından  ibarət olan daha bir  menyü  açılır.  Belə 
ierarxik quruluşa malik bir neçə alt menyü açıla bilər; 
Bəzən  əmrin  adlarından  sonra  "…"  işarəsi  göstərilir.  Belə  əmr  seçiləndə  dialoq 
pəncərəsi açılır. Dialoq pəncərələrində həmin əmrə uyğun müxtəlif parametrlər göstərilir. 

---