İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə

şərtlər daxilində vergi amortizasiya çıxılmaları amortizasiyanın iqtisadi dəyərindən
nə qədər çox fərqlənərsə, təhrifin dərəcəsi, uyğun olaraq SFVD-nin kəmiyyəti də
bir o qədər yüksək olacaqdır.
Üçüncüsü, SFVD-nin kəmiyyəti həmçinin əmanətçilər üçün fiziki şəxslərin gəlir
vergisi ilə müəyyən edilən gəlirlilikdən asılıdır. Tarazlıq şəraitində istənilən qiymətli
kağıza sahiblikdən vergilər ödənildikdən sonrakı gəlirlilik bu maliyyə öhdəliklərinin
tipindən  asılı  olmayaraq  eyni  olmalıdır.  Gəlir  vergisinin  son  dərəcəsi  vergilər
ödənildikdən sonra əmanətçi üçün gəlirliliyə təsir etməklə SFVD-nin kəmiyyətinə
də təsir edir. Əmanət saxlayanların mənfəətinə gəlir vergisinin olmaması kreditləşmə
miqyasının artımına gətirib çıxarmışdır. Digər tərəfdən, fiziki şəxslərin kapitaldan
əldə olunan gəlirlərinə daha yüksək son verginin tətbiqi daha böyük təhriflərə gətirib
çıxara bilər. Belə ki, bu, cari istehlakın dəyərini aşağı salır və digər bərabər şərtlər
daxilində SFVD-in yüksəlməsinə gətirib çıxarır.
Kapitalın dəyəri göstəricisi təkcə vergi amillərindən deyil, eyni zamanda, həm
də inflyasiyadan asılı ola bilər. Bu, aktivlərin və amortizasiya ayırmalarının alınma
dəyəri üzrə qiymətləndirilməsinin aparıldığı uçot metodundan istifadə zamanı baş
verir. Məsələn, inflyasiya üzrə indeksləşdirmə aparmadan gələcək amortizasiya ayır-
maları müəssisə üçün az dəyərə malik olur. Yüksək inflyasiya şəraitində müəssisə
uzun xidmət müddətinə malik istehsal təyinatlı mallara qoyulan investisiyalara görə
“cərimələnir”, ona görə ki, amortizasiyaya gələcək vergi güzəştlərinin (amortizasiya
ayırmaları üzrə gələcək çıxılmaların) real dəyəri inflyasiya nəticəsində aşınmaya
məruz qalır. Beləliklə, inflyasiya kapitalın istifadəsi ilə bağlı olan real iqtisadi məs-
rəflərin qaytarılması üzrə müəssisənin imkanlarını azaldır. Digər tərəfdən, əməliy -
yatlarını nominal dəyər əsaslı borc hesabına maliyyələşdirən yüksək borc vəsaitləri
payına malik olan şirkət yüksək inflyasiyadan uduş əldə edir.Belə ki, şirkət inflyasiya
səbəbindən əsas borc məbləğinin real dəyərinin azalmasını məsrəf şəklində silə bilər.
Başqa  sözlə  desək,  inflyasiya  faizlərin  ödənilməsi  üçün  nominal  çıxılmaların
dəyərini  yüksəldir.  Beləliklə,  indeksləşdirmə  aparılmadıqda,  inflyasiya  in-
vestisiyalarla bağlı olan həqiqi iqtisadi məsrəfləri həm artırmaq, həm də azaltmaq
imkanına malikdir. Əgər məsrəflərini minimuma endirmək (maksimum mənfəət əldə
etmək) istəyən müəssisə nəticəyə gəlsə ki, gələcək amortizasiya ilə bağlı vergi qə-
naətindən onun zərəri nominal faiz çıxılmaları üzrə faydadan çoxdur (azdır), onda
o, investisiya həcmini azaltmaqla (artırmaqla) buna reaksiya verəcəkdir. Vergi para-
metrləri kimi inflyasiya da kapitalın dəyəri vasitəsi ilə SFVD-yə təsir göstərəcəkdir.
Bu təsirin istiqamətini nəzəri olaraq müəyyən etmək isə qeyri-mümkündür, ona görə
ki, verilən situasiyada iki əks istiqamətli təsir eyni zamanda fəaliyyətdə olur.
2.3.SFVd-nin hesablanması
Sadə analitik əsaslardan istifadə etməklə kapitalın dəyərinə (və bununla da SFVD-
yə) təsir edən və yuxarıda ümumi planda müzakirə olunan müxtəlif amillər arasında
İ.Seyfullayev. İnnovasiya yönümlü amortizasiya siyasətinin vergitutma cəhətləri
70
Y.Kəlbiyev. Kapitalın dəyəri konsepsiyası və kapital dəyəri artımının vergiyə cəlb olunması problemləri

---

uyğunluğu təsvir edək. Hər hansı bir reprezentativ şirkət qoyulan investisiyalardan
gəlirlərin maksimum xalis cari dəyərinin təmin olunması prinsipini rəhbər tutaraq
hər bir dövr üçün investisiya qərarlarını qəbul edir. Bu şirkət investisiya qoyuluşunu
o vaxtadək davam edəcək ki, müəyyən dövrdə son 1 manat kapital qoyuluşunun real
gəlirliliyi  G  həmin dövrdə bu 1 manatla bağlı olan məsrəflərlə müqayisə oluna
bilsin. Vergilərin olmadığı şəraitdə şirkətin məsrəflərinə aşağıdakılar aid edilir: a)
son  1  manat  investisiyanın  real  maliyyələşmə  dəyəri,  g
,  burada  g  -  maliy -
yələşmənin nominal dəyəri, 
 - inflyasiyanın gözlənilən tempi və b) real iqtisadi
amortizasiya 
 . İnvestisiyalar borclar hesabına maliyyələşdirildikdə onda g isti q -
razların gəlirliliyinin bazar dərəcəsinə (i) , xüsusi vəsaitlər hesabına maliyyələş -
dirildikdə  isə  -  xüsusi  kapitalın  dəyərinə  (
)    bərabər  olacaqdır.  Ümumi  halda
maliyyələşmənin nominal dəyərini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:
,
(1)
Burada 
 - borclar hesabına maliyyələşdirilən investisiya payıdır. 
Nəticədə, kapital qoyuluşunun həyata keçirilməsi üçün son manat investisiyalar
aşağıdakı şərti təmin etməlidir:
.
(2)
Vergilərin mövcudluğu zamanı optimallaşdırma prinsipi əvvəlki kimi fəaliyyət
göstərir, lakin real mənfəətin və məsrəflərin bərabərliyini vergilər ödənildikdən sonra
göstəricilər əsasında formalaşdırmaq lazımdır. Bu halda müəssisənin son manat in-
vestisiyaya real gəliri  G (1
t) ifadəsinə bərabər olur, burada  t - hüquqi şəxslərin
mənfəət vergisinin dərəcəsidir. Elə həmin investisiyalarla bağlı olan məsrəfləri indi
aşağıdakı kimi modifikasiya etmək tələb olunur: a) maliyyələşmənin real dəyəri
g
t
 təşkil edəcəkdir, burada g
t
-  vergilər  ödənildikdən  sonra  maliyyələşmənin
dəyəridir; əgər nəzərdə tutsaq ki, borclar hesabına maliyyələşmə zamanı çıxılmalara
yol verilir, xüsusi vəsaitlər hesabına olduqda isə, əksinə verilmir. Onda g
t
=
i (1t)+
(1
) və b) eyni zamanda, son hər bir manata investisiyaya düşən real iqtisadi
amortizasiya dəyişməz qalarsa, bu qoyuluşun faktiki qiyməti (maliyyələşmə dəyəri
çıxılmaqla) vergi sisteminin nəzərdə tutduğu gələcək amortizasiya ayırmaları axını
qədər azalacaqdır. Bu cür ayırmaların cari dəyərini  A ilə işarə edək. A-nın kəmiyyəti
qəbul edilən amortizasiya metodundan asılıdır. Məsələn, azalan qalıq metodu halında
amortizasiyanın vergi norması 
 təşkil edərsə, onda A=t /(+g
t
) ifadəsinə bərabər
olacaqdır. Belə halda vergilər nəzərə alınmaqla müəssisə kapital qoyuluşlarını son
manat investisiyanın aşağıdakı şərti təmin edənədək həyata keçiriləcəkdir:
.
(3)
71
AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012.

---