İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Əlavə dəyər göstəricisinin məzmunu
fəaliyyət göstərən sahibkarın vergi məbləğləri artır. Vergidən azad olunmuş sahibkar elektron vergi hesab fakturalarını vermək hüququnu itirir. Belə sahibkarın alıcıları olan və “istehsal zənciri”nin növbəti həlqəsinin icraçısı olan sahibkar elektron hesab fakturaları ala bilmədiyi üçün müvafiq məbləğlər üzrə ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququnu itirir. Nəticədə onun hesablamalı olduğu vergi məbləğləri artır. Bu hadisə “əvəzləşdirmə effekti” adlanır [2]. Məhz belə “əvəzləşdirmə effekti”nin və geniş vergitutma bazasının mövcudluğu ƏDV-nin büdcə daxilolmalarında əhəmiyyətini artırır. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 155.1-ci maddəsinə görə sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən və ardıcıl 12 aylıq dövr ərzində vergi tutulan əməliy - yatların həcmi 150000 manatdan artıq olan hüquqi və 90000 manatdan artıq olan fiziki şəxslər (mülkiyyətində və ya istifadəsində olan avtonəqliyyat vasitələri ilə (beynəlxalq yük və sərnişin daşımaları istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının ərazisində sərnişin və yük daşımalarını (o cümlədən taksi ilə) və yaxud həmin daşı- maları müqavilə əsasında digər şəxslər vasitəsi ilə həyata keçirən şəxslər istisna ol- maqla) həmin dövr başa çatdıqdan sonra 10 gün ərzində vergi orqanına ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyata dair ərizə verməyə borcludur. Bununla yanaşı, Vergi Məcəlləsinin 156-cı maddəsi məcburi ƏDV ödəyicisi ol- mayan vergi ödəyicilərinə könüllü qeydiyyatdan keçmə hüququnu verir. Bu hüquq ƏDV ödəyicisi olmaq və ya olmamaq barədə qərarın qəbulunda sahibkarlara seçmək imkanını verir (qeydiyyatdan keçməli olmayan sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən şəxs vergi orqanına ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyat haqqında könüllü ərizə verə bilər). ƏDV-nin dərəcələri üzrə müxtəlif fikirlər mövcuddur. Xarici ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, ƏDV-nin reqressivliyinin və onun antisosial xarakterinin azaldılması üçün aşağıdakı üsullardan istifadə etmək olar: “sıfır” dərəcənin tətbiqi; ilkin tələbat mallarına azaldılmış dərəcənin tətbiqi; standart dərəcələr; yüksəldilmiş dərəcələr. ƏDV-nin hesablanma qaydaları digər vergi növlərindən xeyli fərqlənir. Praktikada ƏDV-nin hesablanmasının əsasən iki növü tətbiq olunur. Birinci metod əlavə edilmiş dəyərin “toplama” və ya “çıxma” metodları ilə hesablanması üzərində qurulur və müəyyən edilmiş əlavə dəyər vergitutma bazası kimi qəbul edilir. Azərbaycanda tət- biq olunan və elmi ədəbiyyatda “vergi krediti” kimi adlanan ikinci metodda isə əlavə dəyər müəyyən edilmir. Hər iki metodla hesablanan verginin miqdarı eyni alınsa da bu metodlarda nəzərdə tutulan verginin mahiyyəti dəyişir. Vergi Məcəlləsinin 153-cü maddəsində qeyd edilir ki, ƏDV vergi tutulan dövriyyədən hesablanan verginin məbləği ilə bu Məcəllənin müddəalarına uyğun olaraq verilən elektron vergi hesab-fakturalara və ya idxalda ƏDV-nin ödənildiyini göstərən sənədlərə müvafiq surətdə əvəzləşdirilməli olan verginin məbləği arasındakı fərq kimi hesablanır. Vergi tutulan dövriyyə hesabat dövründə vergi tutulan əməliy - yatların dəyərinin cəmi kimi qəbul edilir. Vergi tutulan əməliyyatın dəyəri vergi 103 AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. ödəyicisinin müştəridən və ya hər hansı digər şəxsdən aldığı, yaxud almağa hüququ olduğu haqqın ƏDV nəzərə alınmadan məbləği (hər hansı rüsumlar, vergilər və ya başqa yığımlar da daxil olmaqla) əsasında müəyyən edilir. “Vergi krediti” metodunda verginin məbləğinin hesablanması daha sadə və az əmək tutumludur. Birinci metodun tətbiqi zamanı vergi dövrü tam ili əhatə etməli ol duğu halda, ikinci metodda bu dövr daha qısa müddəti - ay və ya rübü - əhatə edə bilər. “Vergi krediti” metodu ilə müəyyən edilən ƏDV-nin əsas ağırlığı son is- tehlakçının üzərinə düşür. Aralıq istehlakçılar ödədikləri ƏDV-ni məhsulu satarkən aldıqları ƏDV-dən çıxmaq (əvəzləşdirmək) hüququna malik olduqları halda son is- tehlakçı bu imkana malik deyil. Bu metodun istifadəsi zamanı yaranan paradoks ondan ibarətdir ki, vergidən azad olduğunu düşünən istehsalçılar əslində vergitut- maya tamamilə cəlb olunur, azad olunmayanlar isə mahiyyətcə ƏDV üzrə vergi agenti rolunda iştirak edirlər. ƏDV-nin xüsusiyyətləri hər bir ölkənin iqtisadi şəraitindən asılı olaraq müxtəlif formalarda təzahür olunur. Ərazicə böyük olmayan dövlətlərdə (Danimarka, Norveç, Finlandiya və s.) uzunmüddətli texnoloji proseslərin olmadığı hallarda ƏDV satışdan vergi rolunu oynayır. Qlobal miqyasda fəaliyyət göstərən transmilli şirkətlər ƏDV- dən yayınmaq üçün transfert qiymətlərindən geniş istifadə edirlər. Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə (ABŞ, Yaponiya, Kanada, Avstraliya və s.) ƏDV-nin tətbiqindən ümumiyyətlə imtina edilmişdir [3, 4]. 3. Əlavə dəyər göstəricisinin məzmunu Əlavə dəyər vergisinin mahiyyətcə əlavə edilmiş dəyərdən tutulan vergi olmasını nəzərə alaraq bu anlayışın məzmununa nəzər yetirək. Əlavə dəyər hesabat dövründə müəssisədə yaradılmış ümumi məhsulun dəyərinin bir hissəsidir. Hesabat dövrü ərzində müəssisədə yaradılmış ümumi məhsulun dəyəri riyazi olaraq aşağıdakı kimi müəyyən edilə bilər: Burada, M - əsas material xərcləri KM - köməkçi material xərcləri, E - enerji xərcləri, P - əmək haqqı (məcburi ödənişlər daxil olmaqla), A - amortizasiya ayırmaları, I - mənfəət. Əlbəttə, bu düstura müəssisənin faiz və renta gəlirlərini də daxil etmək olar. Lakin, tədqiqat mövzusunun xalis istehsalda yeniliklərin yaradılması məsələsi ilə bağlı ol- ması bu göstəricilərin nəzərə alınmamasına imkan verir [5]. 104 İ.Seyfullayev. İqtisadiyyatın tənzimlənməsində xüsusi vergi rejimlərinin əhəmiyyəti Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|