İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 İsgəndər Atilla 1.3. İlk oxucuların şairin şeirləri haqqında fikir və təəssüratları Görkəmli ədəbiyyatşünas Əziz Şərif Hüseyn Cavidə aid (1912-1914-cü illər) gündəliyini otuz yeddinci ilin od-alov- larından, repressiyalardan, amansız sovet rejimindən qoruyub saxlamaqla, həm öz dostu qarşısında vicdani və vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirmiş, həm də böyük bir qəhrəmanlıq etmişdi. Atasının arxivində Cavidə aid məktubları qoruyub saxlaması və 1977-ci ildə oxucu və araşdırıcıların ixtiyarına verməsi Əziz bəyin Cavidin ruhu qarşısında ehtiram və xidmətinin parlaq nümunəsi sayılmalıdır. O, Cavidin İstanbul həyatından danışarkən, yeri gəldikcə, şeirləri, dil və üslubu haqqında fikir söyləmiş, bəzi qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirmiş və demişdir: “İstər “Ana” kitabındakı mülahizə, istərsə də “Keçmiş günlər”dəki qeyd Hüseyn Cavidin Azərbaycan şeirinə bir yenilik, özünəməxsus bir üslub gətirdiyini göstərir ki, bütün yaradıcılığı boyu bu üslub əsərdən-əsərə inkişaf edərək, “Hüseyn Cavid” üslubuna çevrilmişdir”. Ə.Şərif Cavidi uşaqlıq illərindən tanıyırdı. 1912-1914-cü illərdə Tiflisdə gimnaziyada oxuyarkən şairlə daha yaxın münasibətdə olur. Onun yaradıcılığının Tiflis mərhələsini “İlk yüksəlmə dövrü” hesab edir və yazırdı: “...[Cavid] yazdığı lirik şeirlərlə ədəbi ictimaiyyətin və oxucuların diqqətini cəlb edir, ona geniş şöhrət qazandırmış əsərlərini, xüsusilə “Şeyx Sənan” dramını hazırlayırdı.” 1
mədlinin təəssüratları da maraqlıdır. O yazır: “Onun şeirlərini oxuyurduq. Lakin bu şeirlərin əsl mənasını başa düşmürdük. Açıq deyək, dili, dərin məzmunu, fəlsəfəsi bizim kimi kəmsəvad, məktəb və müəllim görməmiş gənclərin şüuruna çatacaq şeirlər
1
Əziz Şərif. Keçmiş günlərdən, Bakı, 1977, s. 32. 16 Əsrin şairi IX deyildi...” 1
Q.Şərifovun fikirləri həm o dövr, həm də bu gün üçün çox əhə- miyyətlidir. Onların fikirləri bir daha təsdiq edir ki, şeirə, sənətə qədəm basan şair ilk günlərdən oxucuların diqqətini cəlb etmişdir. Şairin dərin və fəlsəfi məzmunlu şeirlərinin məktəb, müəllim və təhsil görməmiş oxucular tərəfindən çətin başa düşülməsi təbii idi. Ə.Şərif gündəliyində daha çox şairin “Salik” təxəllüsü ilə qələmə aldığı şeirlərinə münasibət bildirmişdir. Məhəmməd Tağı Sidqinin vəfatı münasibətilə farsca yazdığı və “Şərqi-Rus” qəzetində çap etdirdiyi şeirin ilk beytini türkcəyə tərcümə etmiş və yazmışdır: - Hüseynin Salik təxəllüsü ilə yazılmış şeirləri bu günə kimi toplanmamışdır, bəlkə bu gündən sonra da toplanmağı asan olmaya, ancaq bu şeirlərdən birinin ilk iki beyti hələ uşaq vaxt- larından mənim yadımda qalmışdır. Müəllif şairin “Gönlüm quşu geyib yenə matəm libasını” misrası ilə başlayan “Növhə” şeirini nəzərdə tutmuş və onun dörd misrasını oxucuların diqqətinə çatdıraraq yazmışdır: «Şeir Hüseyn Salik təxəllüsü ilə [Orucov qardaşlarının təqvimində] çap edilmişdir. Yadımdadır ki, sonralar bir dəfə mən həmin şeiri Hüseyn Cavidə əzbərdən oxuyub Hüseyn Salikin kim olduğunu soruşanda, dostum nədənsə utana-utana “mənəm” deyə cavab vermişdi.» Onun fikrincə, şairin gəncliyində qələmə aldığı bu kimi şeirləri o qədər əhəmiyyətli olmasa da, böyük şairin hansı yol, hansı təcrübə, hansı axtarış və tapıntılarla tərəqqi və inkişaf etdiyini göstərən amillərdən biridir. O, sözünə davam edərək yazır: “Həmin şeir geniş şöhrət tapmışdı. Qrammafon valına
1 Qulam M əmmədli. Cavidlə tanışlığım. Cavidi xatırlarkən kitabında. (Tərtibçi İ.Atilla), Bakı, 2012, s. 528.
17 İsgəndər Atilla yazılmış, hansısa xanındənin oxuduğu muğam üçün şeirin beytləri seçilmişdi. Orucov qardaşlarının Bakıda hər il nəşr etdikləri təqvimlərdən birində çap edilmişdi.” Kim ola bilərdi həmin müğənni? Mən onun ya Cabbar Qaryağdıoğlu, yaxud da Seyid Şuşinski olduğunu ehtimal edirəm. Çünki bu görkəmli muğam ustalarının hər ikisi Cavidin şeirlərini çox sevirdi... 1912-ci ildə Tiflisdə şeytanbazar məhəlləsində Cəlil Məm- mədquluzadənin təşəbbüsü ilə Azərbaycan mədəniyyəti ocağı açılmışdı. Orada musiqi, şeir, sənət məclisləri təşkil edilirdi. Məclislərdə Üzeyir Hacıbəyli, Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Ərəblinski, Seyid Şuşinski, Mustafa Mərdanov və b. görkəmli Azərbaycan ziyalıları, musiqiçiləri və xanəndələri iştirak edirdilər. Çox güman ki, Cavid də həmin məclislərdə iştirak etmişdi. Onun həmin sənətkarla tanışlığı 1912-1913-cü illərə təsadüf edir. Onlar şairin yaradıcılıq və şəxsiyyətinə xüsusi hörmətlə yanaşır, şeirlərini çox sevirdilər. S.Şuşinski şairin qəzəllərini muğamat üstündə oxumaqdan böyük zövq alırdı. Şairin “Salik” təxəllüsilə yazdığı şeirləri axtarıb tapmaq gerçəkdən dünən də, bu gün də müşkül məsələ olaraq qalır. Ə.Şərifdən sonra bu işlə Qulam Məmmədli, Abbas Zamanov, o cümlədən mən məşğul olmuşuq. Şairin xüsusilə İran mətbuatında çap etdirdiyi şeirlər oxuculara bu gün də naməlum olaraq qalır. Bir gün Abbas müəllimə dedim: “Sizin Cənubi Azərbaycanla yaxşı əlaqələriniz var. Xahiş edirəm ki, Cavidin şeirlərinin axtarı- lıb tapılmasına kömək edəsiniz.” O dedi: “Maraqlanmışam, heç bir şey əldə edə bilməmişəm. Həmid Məmmədzadədən* xahiş etmişəm ki, o da maraqlansın.” ∗
Cavid İstanbulda təhsil alarkən 14-15 şeir yazmışdır. Onların
*H.M əmmədzadə əslən təbrizli idi. Bakıda yaşayırdı. Fars dilini gözəl bilirdi. M ənim hazırladığım “Cavidi xatırlarkən...” kitabının redaktorlarından biri idi. 1977- ci il İran inqilabının qələbəsindən sonra Təbrizə köçdü. Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|