Ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilash va iqtisodiyotni diversifikatsiyalashning xorij tajribasi
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashning Birlashgan
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.2. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashning Birlashgan
Arab Amirliklari amaliy tajribasi Birlashgan Arab Amirligi (BAA) yettita amirlikdan tashkil topgan federatsiya bo‘lib, o‘z navbatida u iqtisodiyotining kattaligi bo‘yicha Fors ko‘rfazi mintaqasida Saudiya Arabistoni Podshohligi va Erondan so‘ng uchinchi o‘rinda, shuning dek aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadning yuqorligi bo‘yicha Qatardan keyin ikkinchi o‘rinni egallagan. Ammo bundan 50-60 yil avval Amirlik hududi qum cho‘llaridan iborat bo‘lib, uning kam sonli va asosan savodsiz aholisi o‘tovlarda yashab kontrabanda va marvarid yetishtirish bilan shug‘ullangan. Qizig‘i shundaki, hozirgi kunda BAA iqtisodiyoti so‘nggi yillarda tez sur‘atlar bilan o‘sib kelishda davom etmoqda. 2017-yil YaIM miqdori 402 mlrd AQSh doll.ni, aholi jon boshiga hisobida 43 876 AQSh doll.ni tashkil etgab bo‘lsa. Shu yili YaIM miqdori o‘sishi 5% ni tashkil etdi.24 Bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotning bunday tempda o‘sishiga sabab turizm, savdo, transport va ishlab chiqarish sohalarida erishilgan yutuqlar natijasi bo‘ldi. Mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish yo‘li jahonning ko‘pchilik mamlakatlarinikidan farq qildi. BAA barcha rivojlangan mamlakatlar bosib o‘tishi kerak bo‘lgan ―bosqich 25 larni bosib 45 o‘tmadi. Iqtisodiyotni tez sur‘atlarda rivojlanishini va unga kerak bo‘lgan moliya mablag‘larini ularni o‘zida yig‘gan ulkan neft zahiralari ta‘minlab berdi. Yaqin Sharq Instituti prezidenti Yevgeniy Satanovskiy fikricha tarixan BAA ga ikki marotaba omad kulib boqdi. Birinchi marotaba 1950-yillar mamlakat hududida katta neft zahiralari topilishi bilan bog‘liq bo‘lsa ikkichisi o‘tgan davr mobaynida hukumat a‘zolarining yuritgan samarali iqtisodiy siyosati deb hisoblaydi. O‘sha davrda hukumat konsessiya shartnomasi asosida ish olib borib sotuvdan tushgan daromad teng yarmini davlat budjetiga toplab bordi. Hukumat vakillarining aqilli siyosatiga misol qilib quyidagini aytib o‘tish joiz. 1971-yil yettita amirlik birlashib mustailligi e‘lon qilindi va ushbu davrdan so‘ng Abu-Dabi amiri shayx Zaid bin Sulton Al-Nahyon neft daromadlarida o‘tirgan qo‘shni mamlakatlar hukumatidan farqli o‘laroq uning birinchi maqsadi mamlakat iqtisodida neftning ahamiyatini pasaytirishga qaratdi. Bundan tashqari Dubay amiri shayx Rashid bin Said Al-Maktum amirlik hududida birinchi neft zahiralari topishi bilanoq, o‘z e‘tiborini malakatda infra tuzilmani: avtomobil va dengiz yo‘llarini rivojlantirishga qaratdi. Bunga uning 70-yillarda qurdirgan Port Rashid, Jebel Ali portlari va Al-Shindag‘a tuneli misol bo‘la oladi. Misollardan ko‘rinib turibdiki BAA hukumati a‘zolari avvaldan faqatgina neft sanoatiga bog‘lanib qolmay iqtisodiyotni har tomonlama rivojlantirishga e‘tibor berishgan. Quyidagi BAA iqtisodiyoti rivojlanishi asosiy bosqichlarini ko‘rsatuvchi 2.1- jadvalda ko‘rishimiz mumkinki hukumat tomonidan iqtisodiyotni diversifikatsiyasi strategiyasi birinchi bo‘lib 1980-yillar boshlangan. O‘sha davrda mamlakat neft eksportidan tushgan daromadlar unchalik katta bo‘lmasada, (15 mlrd AQSh doll.) ushbu mablag‘larni neftdan tashqari daromad keltiruvchi va katta investitsiya talab etmaydigan sohalarga jalb qilib yangi loyihalar ishlab chiqishga kirishildi. Bundan tashqari 80-90 yil oralig‘ida mamlakat iqtisodiyotini diversifikatsiyasida katta ahamiyat kasb etgan uchta asosiy davlat dasturlari qabul qilindi. Bular: - 1985- yil Erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish bo‘yicha davlat dasturi; - 1987-yilgi Davlat investitsiya dasturi; - 1989-yil Turizm industriyasini rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturi; |