Ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilash va iqtisodiyotni diversifikatsiyalashning xorij tajribasi

1. Yalpi Ichki Mahsulot tarmoqlar bo’yicha taqsimlanish darajasi. 
YaIMning diversifikatsiyalashganlik darajasi uning iqtisodiy tarmoqlar bo‘yicha 
keng joylashuvi yoki uning faqatgina bir necha katta tarmoqlar bilan 
chegaralanganligi bilan belgilanadi. Ushbu ko‘rsatkich mamlakat YaIMisi tahlili 
orqali aniqlanadi. Bunday diversifikatsiya tahlilida tarmoqlarning innovatsion 
sohalar 
bilan 
turli-tumanlashuvi 
darajasi 
asosiy 
faktor 
hisoblanadi. 
Diversifikatsiyaga qarama-qarshi bo‘lgan ishlab chiqarishning bir sohaga to‘planishi 

---

30 
ixtisoslashuv hisoblanadi va qanchalik ixtisoslik darajasi past bo‘lishi va 
diversifikatsiya 
darajasi 
diversifikatsiyalashgan 
iqtisodiyot 
hisoblanadi. 
Mutaxassislar misol sifatida aynan FK mamlakatlari YaIM ni asosan neft sohasiga 
tayanganligi sababli ushbu mamlakatlarning diversifikatsiyalashuv darajasi pastligin 
aytib o‘tishgan. 
2. Ixtisoslashuv. 
Albatta ixtisoslashuv darajasi diversifikatsiyada salbiy 
ta‘sirga ega va uning darajasi va ta‘siri aniqlash orqali diversifikatsiyalashuv 
darajasi belgilash mumkin. Ixtisoslashuv darajasi Ko‘pchilik Yaqin sharq mintaqasi 
mamlakatlari ayniqsa neftdan yuqori daromad oluvchilari hozirgi kungacha eksport 
qilingan neft va gaz hom ashyosi miqyosi evaziga YaIM yuqori darajalarda o‘sib 
kelgan bo‘lsa so‘nggi yilda neft narxining keskin pasayishi o‘z ta‘sirini ko‘rsatmay 
qolmaydi. Ixtisoslashuvning diversifikatsiyaga ta‘sirini aniqlash uchun o‘tkazilgan 
hisob-kitoblar natijasida shu ma‘lum bo‘ldiki 2010-yil katta yettilik mamlakatlari 
B.Britaniya, AQSh, Yaponiyada ixtisoslashuv darajasi 14% diversifikatsiya 
koeffitsienti esa mos ravishda 7 dan yuqori, Kanada eng yuqori diversifikatsiyalash 
darajasi (8,71%) bilan 11% ixtisoslashuvni qayd etgan bo‘lsa. Mintaqa 
mamlakatlarida bu ko‘rsatkish ancha past bo‘lib Qatar, SAP, BAA mos ravishda 
41%, 24%, 15% lik ixtisoslashuv va diversifikatsiya koeffitsienti bo‘yicha 2,46; 
4,14; 6,66 ni ifodaladi.22 Ammo bir vaqtning o‘zida neft kata neft zahiralariga 
egalik qilish bir sohaga ixtisoslashuvni belgilamaydi. Bunda faqatgina hukumat 
tomonidan iqtisodiyot diversifikatsiyasiga qaratilgan e‘tibor uning rivojlanishida 
katta ahamiyat kasb etadi.