Ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilash va iqtisodiyotni diversifikatsiyalashning xorij tajribasi
Iqtisodiyotni diversifikatsiyalash omillari va shart sharoitlari
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1-Rasm. Mamalakatlarning iqtisodiy o’sish sura’tlari 18
| 1.3. Iqtisodiyotni diversifikatsiyalash omillari va shart sharoitlari
Hozirgi kunda turli inqirozlar natijasida va undan keyingi davr mobaynida bir qator rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda davlat qarzlari va milliy budjet taqchilligi muammosi haligacha o‘z yechimini topmay, real sektorda ishlab chiqarish pasayib, jahon bozorida xarid talabi kamayishida davom etib ishsizlik darajasi yuqoriligicha qolmoqda. Bunday holat ayniqsa eksport tarkibida tabiiy va yonilg‘i resurslari ulushi yuqori bo‘lgan ba‘zi Fors ko‘rfazi va asosan neft va gaz eksportiga tayanib qolgan mamlakatlarga salbiy ta‘siri darajasi yuqori hisoblanadi. Mamlakatlarning boshlang‘ich holatidagi qiyinchiligi eksportning xom ashyoga yo‘naltirilganligi, oziq-ovqat mahsulotlarini importiga muhtojlikning yuqoriligi va energiya balansidagi nomutanosibliklarda o‘z aksini topadi. O‘z navbatida, tashqi iqtisodiy strategiyaning asosiy yo‘nalishlarini shakllantirilishi bu orqali xalqaro ixtisosliklarni optimallashtirish mamlakatning jahon iqtisodiyotida to‘la qonli a‘zosiga aylantiradi. 28 1.1-Rasm. Mamalakatlarning iqtisodiy o’sish sura’tlari 18 Tashqi savdo aylanmasi, uning hajmi va o‘sish sur‘atlarini, ixtisoslik darajasini va jahon iqtisodiyotidagi o‘rnini ko‘rsatadi. Mamlakat eksport salohiyatining oshib borishi iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarning ishonchli barometrihisoblanadi. Eksport tarkibini diversifikatsiya qilishning iqtisodiy o‘sishga ijobiy korrelyatsiyasi mavjud bo‘lib, eksport tarkibining yuqori diversifikatsiya- lashganlik darajasi yuqori o‘sish sur‘atlarini taminlashga ko‘maklashadi. Bundan tashqari diversifikatsiyalash va eksport tarkibida qoshilgan qiymat darajasi yuqori bolgan tovarlar ulushini oshirish har bir mamlakat oldida turgan eng asosiy vazifalardan hisoblanadi. Eksport tarkibida muammolarga ega mamlakatlar eksport tarkibini diversifikatsiya qilishning dolzarbligi tashqi bozorlarni egallashda, milliy eksport tarkibining tur va xajm jihatidan ko‘p bo‘lishi jahon xo‘jaligida mamlakatning raqobatbardosh bo‘lishiga yordam beradi. Eksport diversifikatsiyasi, ya‘ni xorijga sotilayotgan mahsulotlar va xizmat turlarining kengayishi, jami eksportda alohida mahsulot yoki hizmat turi (ayniqsa, xom ashyo) ulushining salmoqli bo‘lishiga barham berilishi mahsulotlar eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasini kengaytiradi, eksport hajmining barqaror bo‘lishini ta‘minlaydi, milliy 18 stat.uz – sayti ma’lumotlari. 29 iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy o‘zgarishlarga ta‘sirchanligini darajasini pasaytiradi. Ta‘kidlash joizki, tashqi savdo tarkibini diversifikatsiyalash ikki yonalishda amalga oshiriladi: birinchi usul tashqi savdoning geografik tarkibini diversifi- katsiyalash bo‘lsa, ikkinchi usul uning tovarlar tarkibini takomillashtirishdir. Geografik diversifikatsiya tashqi savdo hamkorlarni mintaqalar aro kengaytirish va imkon darajasida ko‘p hamkorlar bilan savdo aloqalarini o‘rnatishni taqozo etsa, ikkinchi usul eksport tovar tarkibini kengaytirish hamda unda qo‘shilgan qiymat darajasi yuqori ilmiy texnikaviy maxsulotlar ulushini ko‘paytirish bilan bog‘liq. So‘nggi yillarda bu darajada yanada yuqorilab borishi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tadbirlar natijasidir. Mamlakat iqtisodiyotini diversifikatsiya darajasinianiqlashda hozirgi kunda diversifikatsiya koeffitsienti dan foydalaniladi. So‘nggi yillarda deyarli barcha fors ko‘rfazi mamlakatlari neft maxsulotiga bog‘liqlik darajasini pasaytirish maqsadida turli islohotlar amalga oshirib kelishmoqda. Booz&Company direktori R.Abouchakra fikriga ko‘ra muqobil ko‘rsatkich ishlab chiqish aynan rivojlangan va iqtisodiyotini diversifikatsiyasiga hozirgi kunda katta ahamiyat berayotgan MDH va FK mallakatlari erishgan yutuqlari darajasini aniqlash uchun yagona ko‘rsatkich ishlab chiqish dolzarb bo‘lib qoldi. Aynan shu maqsadda tashkilot mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan indeks mamlakatlarning diversifikatsiyalashganlik darajasi foiz ulushida uchta asosiy deb tanlab olingan ko‘rsatkichlar ya‘ni YaIMning tarmoqlar bo‘yicha taqsimlanganligi, (Ixtisoslashuv darajasi), mexnat resurslarining taqsimlanishi orqali hisoblanadi. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|