Işmaqdansa

 
3
 
Ə
hm
ə
dli N. Jurnalistin vizual nitq m
ə
d
ə
niyy
ə
ti. B.: 2002. s. 7
 
4
 Галкина – Федорук Е.М. Об экспрессивности и эмоциональности языке. 
М. 1958, с. 108. 

---

22 
Kommunikasiyanın formaları 
Məqsədyönlü və Ģüurlu fəaliyyət forması olan kommu-
nikasiya 
həm yazılı, həm də Ģifahi qaydada reallaĢır. Bəzən 
tədqiqatçıların daxili nitqi də proses kimi dəyərləndirdiyinə rast 
gəlirik. Bu inkarolunmazdır. Ancaq daxili nitq və ünsiyyət 
anlayıĢı bir araya sığmazdır. Odur ki, biz yalnız, əgər belə 
demək mümkündürsə, yalnız «xarici nitq» (kommunikasiya) 
prosesindən danıĢa bilərik. ġifahi kommunikasiya prosesinə 
danıĢmaq və dinləmək, yazılı kommunikasiya prosesinə isə 
yazmaq və oxumaq daxildir. 
Bu problemə bir qədər fərqli yanaĢma tərzi də mövcuddur. 
Belə ki, danıĢmaq və yazmaq kommunikasiya fəaliyyəti kimi 
produktiv
, dinləmək və oxumaq isə 
reseptiv
fəaliyyətdir. 
Produktiv fəaliyyət dedikdə 
aktivlik
, reseptiv fəaliyyət isə 
passivlik
kimi nəzərdə tutulur. 
Qeyd ed
ə
k ki, aktivlik v
ə
passivlik anlay
ıĢ
lar
ı
ö
z h
ə
qiqi 
m
ə
nas
ı
nda kommunikasiya f
ə
aliyy
ə
tin
ə
Ģ
amil oluna bilm
ə
z. 
Çü
nki h
ə
r bir f
ə
aliyy
ə
t 
ö
z
ü
nd
ə
bir aktivlik ya
Ģ
ad
ı
r. Lakin ola bil
ə
r 
ki, aktivlik m
ü
xt
ə
lif s
ə
viyy
ə
l
ə
rd
ə
ö
z
ü
n
ü
b
ü
ruz
ə
versin. M
ü
tl
ə
q 
passivlik f
ə
aliyy
ə
tsizlik dem
ə
kdir. Bir 
ç
ox hallarda kommu-
nikasiya f
ə
aliyy
ə
tin
ə
yeni-yeni yana
Ģ
ma meyll
ə
rin
ə
rast g
ə
lm
ə
k 
Nitq f
ə
aliyy
ə
tinin formas
ı
Dan
ış
maq-yazmaq 
Produktiv 
aktiv 
Dinl
ə
m
ə
k-oxumaq
Reseptiv 
passiv 

---

23 
mümkündür. Misal üçün, hər hansı yazılı bir nitq parçasını 
(qəzet məqaləsi, hər hansı yazılı sənəd, elmi tezis və s.) Ģifahi 
ünsiyyət məqamında baĢqalarına ucadan oxumaq, və yaxud 
danıĢıqlar prosesində bir Ģəxsin nitqini (xarici dildən və əksinə) 
baĢqa tərəf üçün çevirmək prosesi necə baxılmalıdır. 
Göründüyü kimi, nitq və kommunikasiya problemləri çoxyönlü 
problemlərə iĢıq tutulmasını tələb edir. Beləliklə, biz yazılı və 
Ģifahi nitq ter-minləri ilə yazılı və Ģifahi kommunikasiya (ünsiy-
yət) formalarını nəzərdə tuturuq və bunların özünəməxsus 
fəaliyyət formaları olduğunu nəzərə çatdırırıq. 
Nitqin bu formasının yaranması elmə məlum deyildir. Lakin 
bununla bağlı nəzəriyyələrin və fərziyyələrin hamısı bir həqiqəti 
təsdiqləyir ki, lap uzaq keçmiĢlərdə də nitq informasiya 
mübadiləsi zərurətindən meydana gəlmiĢdir və əcdadlarımızın 
ehtiyaclarına xidmət etmiĢdir. Kitabda danıĢmaq, ünsiyyət 
bağlamaq, dinləmək fəaliyyəti geniĢ planda araĢdırıldığından 
yalnız Ģifahi və yazılı kommunikasiya arasındakı fərqləri diqqətə 
çatdırmaqla qənaətlənirik. Bunlar aĢağıdakılardır: