İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
37 inzibati-ərazi bölgüsü müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalsa da 1917-ci ilə qədər qalmışdır. Çar Rusiyası Qafqazı, eləcə də Cənubi Qafqazı işğal etmək üçün müəyyən yol və vasitələrdən istifadə etdi. Be- lə vasitələrdən biri də ermənilər idi. Çarizm ermənilərin «xidmətləri»ni qiymətləndirdi, onlara güzəştlər edildi, dövlətlərini yaratmaq üçün şərait yaratdı, lakin XIX əsrdə bunu reallaşdıra bilmədi. «Erməni vilayəti»ni yaratmaqla qondarma inzibati-ərazi vahidi formalaşdırdı. Bu isə gələ- cəkdə erməni dövlətinin yaradılmasına hesablanmış bir addım idi. 38 4. ERMƏNİSTAN DÖVLƏTİNİN ƏZƏLİ AZƏRBAYCAN TORPAQLARINDA YARADILMASI Tarixi faktlar sübut edir ki, hazırkı Ermənistan deyi- lən dövlətin ərazisi əzəli Azərbaycan torpaqlarıdır. Heç bir tarixçi, obyektiv tədqiqatçı bunu inkar edə bilməz. Ermə- nilərin Azərbaycan ərazilərinə və bütövlükdə Cənubi Qaf- qaza gəlmə olduğunu, çar Rusiyasının Qafqazda istilaçılıq siyasətinin genişləndiyi vaxtlarda bu ərazidə ermənilərin dövlət qurumunun olmaması tarixçilər tərəfindən dəfələrlə sübuta yetirilmişdir. Azərbaycan tarixçilərinin ortaya çı- xardığı dəlillər də indiki Ermənistan ərazisinin tarixi Azər- baycan torpaqları olduğunu sübut edir. Yuxarıda qeyd etmişik ki, ermənilər Balkan yarım- adasından, Kiçik Asiyaya, oradan isə Şərqi Anadoluya miqrasiya etmişlər. Son miqrasiya e.ə.VI və IV əsrlərdə baş vermişdir. 1 Ermənilər tarix boyu heç bir vaxt davamlı və müstəqil dövlətə malik olmamışlar. “Erməni krallıq- ları” və bəylikləri ərazidəki böyük dövlətlərdən asılı və ya yarımasılı halında yaşamışdır. 15 vilayətdən ibarət böl- gələr “Böyük Ermənistan”, 3 vilayətdən ibarət bölgələr isə “Kiçik Ermənistan” adı ilə tanınmışdı. Bunlar siyasi ərazi yox, coğrafi ərazi kimi məlum idi. 2 Erməni tarixi haqqında müxtəlif rəvayətlər uydurul- muş və burada Hayk sülaləsinin (e.ə.2350-e.ə.328), Parti- ya dövrünün, İran idarəçilik dövrünün olduğunu əsaslan- dırmağa çalışmışlar. Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan müstəqil dövlət kimi çox qısa müddətdə mövcud olmuş- 1 Маммадов И., Мусаев Г. Армяно-азербайджанский конфликт: исто- рия, право, посредничество. 2-е изд., Баку, 2008, с.11. 2 M.Sədi Koçaş. Tarixdə ermənilər və türk-erməni münasibətləri. Bakı: “Azərbaycan ensiklopediyası” NPB, 1998, s.8. 39 dur. Tarixdən məlumdur ki, ermənilərin əcdadları hesab edilən qəbilənin yerləşdiyi ərazi sonralar Urartu dövləti- nin, Midiya və İran Əhəməni imperiyasının süqutundan sonra onların Yuxarı Fərat vadisində kiçik bir knyazlığı yaranmış və tədriclə güclənən bu knyazlıq mənşəcə parfi- yalı olan II Tiqranın (e.ə. 95-55) hakimiyyətinin əvvəllə- rində qonşu ölkələrə işğalçı yürüşlər təşkil edərək, qısa bir müddətdə öz ərazisini genişləndirə bilmişdir. Lakin e.ə. 66-cı ildə Roma sərkərdəsi Pompey II Tiqranın hərbi qüv- vələrini darmadağın etdikdən sonra, Kiçik Asiyanın şər- qində mövcud olmuş erməni knyazlığı müstəqil dövlət ki- mi tarix səhnəsindən silinmişdir. Bu ərazidə indi ermənilər kimi tanınan əhalinin ya- şamasını bəyan etmək çox çətindir. Bu çarlığın ərazisində müxtəlif qeyri-erməni etnosları yaşamışlar. Bu çarlığın 30 illik mövcudluğu indiki ermənilərdə belə bir xülya yaradıb ki, onlar Tiqran tərəfindən qısa müddətə işğal olunmuş hə- min ərazilərin varisləridir. S.Vims hesab edir ki, əslində heç vaxt müstəqil Ermənistan dövləti olmayıb. Tarixdə “böyük Ermənistan” adlı dövlər mövcud olmayıb. Ermə- nistan eramızın IV əsrinə kimi Roma tərəfindən idarə olu- nub. I-VI əsrlərdə dəfələrlə Roma, İran və Bizans arasında bölünüb və erməni şahları tərəfindən deyil, onlar tərəfin- dən idarə olunub. Bütün sonrakı əsrlərdə, ta 1918-ci ilə qədər o, digər dövlətlərdən – İran, Roma, Osmanlı, Rusiya impe- riyalarından ya vassal kimi, ya da tam asılı olmuşdur. 1 Ermənilərin yenidən siyasi səhnəyə gəlməsi xristian dininin meydana gəlməsi və yayılması dövrünə təsadüf 1 Mehdiyev R. Gorus – 2010: absurd teatrı mövsümü. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2010, s.27. 40 edir. Xristianlığı qəbul etdikdən sonra vahid xristian kil- səsindən üz döndərən ermənilər təriqətçi monofizitlərin tərəfinə keçdilər. Onlar özlərinin əlahiddə qriqoryan kilsəsini yaratdılar. Qriqoryan kilsəsi dövlətin olmadığı şəraitdə erməni icmalarının təkcə dini deyil, eyni zamanda siyasi himayəçisi funksiyasını da öz üzərinə götürdü. Ermənilər qriqoryan kilsəsinin rəhbərliyi ilə güclü xarici qüvvəyə sığınmaq yolunu tutdular. Onlar Bizansa qarşı Ərəb xəlifələri ilə sövdələşməyə girdilər. Qriqoryan kilsə- si “böyük Ermənistan”ı dirçəltmək üçün ilk dəfə ərəb işğalları dövründə fəallaşdı. Qriqoryan kilsəsi Qafqaz Albaniyasının qərb ərazisində yaşayan alban-xristian əhali arasında qriqoryanlığı yaymağa başladı. Zaman keçdikcə qriqoryanlığı qəbul etmiş alban-Azərbaycan tayfalarının erməniləşdirilməsinə başlandı. Nəticədə qriqoryan kilsəsi- nin təsir dairəsi Cənubi Qafqaza doğru genişlənməyə baş- ladı. Ermənilər IX əsrdə Qars və Ərzurum ərazisində bi- zanslılarla onlar arasında bufer rolunu oynayacaq, paytaxtı Ani şəhəri olan yarımmüstəqil Ermənistan knyazlığı yara- dırlar. IX əsrdən başlayaraq Ermənistan tədricən Bizans tərəfindən tutulur və 1045-ci ildə Erməni knyazlığı ləğv edilir. Bizans dövründən bağlayaraq ermənilərin səpələn- məsi başlayır. Cənub-qərbi Qafqazda az sayda erməninin peyda olmasını isə IX əsrdən başlayaraq ermənilərin müxtəlif ölkələrdə yerləşdirilməsi ilə izah etmək olar. 1080-ci ildə Bizans dövlətinin zəifləməsi Aralıq də- nizinin Şimal-şərq sahilində Kilikiya erməni knyazlığının yaranmasına səbəb oldu. 1375-ci ildə məmlüklər Kilikyanı öz imperiyalarına birləşdirdilər. Bu vaxtdan XX əsrədək ermənilərin öz dövlətləri olmayıb və onlar müxtəlif döv- lətlərin tərkibində yaşayıblar. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|