İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
44 ermənilər Türkiyədə çox dəhşətli qırğınlar törətmişdilər və bu davam edirdi. Həmin il martın 31-də isə S.Şaumyanın göstərişi ilə Bakıda və Azərbaycanın bir çox bölgələrində bolşevik ermənilər Bakı Kommunasının ordusu ilə birgə müsəlman əhalisinin soyqırımını törətmişdilər. Rusiya imperiyasının dağılmasından sonra Cənubi Qafqazda üç respublika öz müstəqilliyini elan etdi. Bu dövlətlər arasında Ararat Respublikası nə ərazisi, nədə ki, paytaxtı olan yeganə respublika idi. Öz respublikalarını “Ararat” adlandıran ermənilər vaxtilə çar Rusiyası tərəfin- dən köçürüldükləri türk torpaqlarına iddialarını ortaya qoymuşdular. 1918-ci il mayın 28-də ermənilər müstəqil dövlətin qurulmasını siyasi mərkəzləri olmadan bəyan et- mişdilər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti böyük dövlət- lərin təzyiqi altında qədin Azərbaycan şəhəri İrəvanı və ona bitişik təxminən 9,5 min kv. km. ərazini ermənilərə güzəştə getməyə məcbur oldu. AXC Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyski güman edirdi ki, bununla ermə- nilərin bütün ərazi iddiaları bitəcəkdir. 1920-ci ilin ortalarında Ararat Respublikasının adını Erməni Respublikasına dəyişən daşnaklar bununla da Ki- çik Asiyada “vətənlərini” itirmələri ilə faktiki olaraq barı- şaraq Qafqazda – Azərbaycan xanlıqlarının ərazisində uydurma “qədim erməni tarixini” yazmağa başladılar. Məhz bu dövrdə ermənilərin “Qafqazın qədim yerli əha- lisi” olması barədə tarixi konsepsiya uydurulmuş və bunun ardınca Ermənistandakı Azərbaycan və bir çox digər mü- səlman tarixi abidələrinin kütləvi şəkildə məhvinə baş- lanıldı. Beləliklə, 1918-ci ilin may ayında qədim Azərbay- can ərazisində Erməni daşnak dövləti, 1920-ci il noyabrın 29-da isə bolşeviklərin zor-gücü ilə “Ermənistan SSR” 45 yaradldı. Amerika alimi Səmyuel Vimzin göstərdiyi kimi, “üç min ildən artıq bir müddətdə dövlətçiliyi olmayan, in- di isə erməni reallıqlarına deyil, yalnız erməni iddialarına əsaslanaraq ermənilərin dövlət yaratmağa çalışması nəti- cəsində müttəfiqlərin müstəqil Ermənistan yaratmaq qərarı qəribə görünürdü”. 1 Yaradıldığı gündən Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış edən Ermənistan havadarlarının köməyi ilə ərazi- lərini xeyli genişləndirdi. Erməni daşnakları Azərbaycan torpaqlarının hesabına ərazilərini 1920-ci ildə 29,8 min kv. km-ə çatdırdı. Torpaq iştəhası, onu müntəzəm qamarlama hərisliyi ermənilərin gözlərini elə örtmüşdür ki, daşnaklar tarixin hər bir anından bu məkrli siyasəti həyata keçirmək üçün çox hiyləgərliklə istifadə edirdilər. Belə ki, 1920-ci ildə Yeni Bəyazid qəzasının Basarkeçər mahalı, İrəvan qə- zasının Vedibasar mahalı və Gəncə quberniyasının Zəngə- zur qəzası Ermənistana verildi. Bununla yanaşı, 1920-ci ilin əvvəlində Qazax qəzasının cənub hissəsi də Ermənis- tana bağışlandı və burada Dilican qəzası yaradıldı. 1920-ci ilin dekabrında Zəngəzur Ermənistana verildi. 1920-1923-cü illərdə Qazax qəzasından 379.984 desyatin, Zəngəzur qəzasından 405 min desyatin, 2 Zəngəzur, Cavanşir və Qa- zax qəzalarının sərhədlərində olan 150 min desyatin tor- paq və otlaq sahələri Ermənistana verildi. 3 1929-cu ildə Naxçıvan MSSR-in on yaşayış məntəqəsini əhatə edən 657 kv. km ərazi Ermənistan SSR-ə verildi. Yenə həmin ildə Zəngilan rayonunun üç kəndi Ermənistana verildi və 1 Səmyuel A. Vimz. Ermənistan-terrorçu “xristian ölkənin gizlinləri (ermənilərin böyük fırıldaq seriyaları). I c., Bakı: “OKA”, 2004, s.252. 2 Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), f. 28, siy. 1, iş 155, s.19-20. 3 ARDA, f. 2502, siy. 1, iş 20, v. 56-57. 46 burada Mehri rayonu təşkil olundu, nəticədə Naxçıvanı Azərbaycandan ayıran dəhliz yarandı. 1929-cu ildə Qaza- xın 5 min hektar torpaq sahəsi, Cəbrayıl qəzasının Nüvədi, Ernəzir və Tuğud kəndləri Ermənistana verildi. Ərazi mə- sələlərinin birtərəfli, daşnak-bolşevik “həlli” nəticəsində “mübahisəli” ərazilər ermənilərə verildi və bundan əlavə 11 min kv. km. ərazimiz Ermənistana bağışlandı. Buraya əsasən Zəngəzur qəzası, Şərur-Dərələyəz qəzası və Göycə dairəsinin torpaqları daxıl idi. Beləliklə, həmin illərdə Azərbaycanın 27,6 min kv. km. ərazisi itirildi. Sonrakı illərdə də, ermənilərin torpaq iddiaları da- vam etmiş, Azərbaycan ərazisinə hərbi müdaxilə etmiş və torpaqlarımızın 20 faizi itirilmişdir. Erməni millətçiləri bu gün də belə yeni ərazi iddiaları xülyası ilə yaşayırlar. Qədim Azərbaycan torpaqlarında dövlətlərini yara- dan ermənilər bu ərazilərin köklü sakinlərini-azərbaycan- lıları öz tarixi ərazilərindən çıxarmış, onları 1918-1920, 1948-1953 və 1988-1992-ci illərdə deportasiya etmişlər. 47 5. ERMƏNİLƏRİN AZƏRBAYCANA QARŞI ƏRAZİ İDDİALARI (1918-1920-ci illər) Azərbaycanın şimal torpaqlarında müstəqil Azərbay- can dövlətinin yarandığını elan edən İstiqlal bəyannamə- sində 1 Cənub-Şərqi Zaqafqaziyanın Azərbaycan torpaqları olduğu, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qonşu xalqlar və dövlətlərlə mehriban qonşuluq münasibətləri yaratmaq əzmi ifadə olunurdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Şi- mali Azərbaycanda qurulsa da, o Şimali Azərbaycan ərazi- sinin hamısını əhatə etmirdi. Sonralar Paris sülh konfran- sına Azərbaycan nümayəndə heyətinin təqdim etdiyi Me- morandumda 2 Cümhuriyyətin ərazisi aşağıdakı kimi gös- tərilirdi: 1. Bakı quberniyası (Bakı dairəsi ilə birlikdə Bakı qəzası, Cavad qəzası, Göyçay qəzası, Şamaxı qəzası, Quba qəzası, Lənkəran qəzası; 2.Yelizavetpol (Gəncə) qu- berniyası (Yelizavetpol (Gəncə) qəzası, Cavanşir qəzası, Nuxa qəzası, Ərəş qəzası, Şuşa qəzası, Qaryagin (Cəb- rayıl) qəzası, Zəngəzur qəzası, Qazax qəzası (bu ərazinin üçdə birini təşkil edən dağlıq hissəsi Ermənistanla Azər- baycan arasında mübahisəli idi); 3.İrəvan quberniyası (Naxçıvan qəzası, Şərur-Dərələyəz qəzası, Sürməli qəzası, Yeni Bəyazid qəzası, Eçmiədzin və Aleksandropol qəzala- rının bir hissəsi); 4. Tiflis quberniyası (Borçalı qəzası, Tiflis və Sıqnax qəzalarının bir hissəsi); 5.Zaqatala ma- halı; 6. Dağıstan vilayəti (Kürə və Samur nahiyələrini əhatə edən ərazinin bir hissəsi, habelə Dərbənd şəhəri və 1 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ensiklopediyası. İki cilddə. I cild. Bakı: “Lider” nəşriyyatı, 2004, s.27-28. 2 Топчибашев А.М. Меморандум.... (ноябрь 1918 г.). – Перевод Э.Керимова. Баку: «Азербайджан», 1993, с. 20-21. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|