İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
54 və onun qərarlarını məcburi yerinə yetirməyə razılaşırlar. 4.Noyabrın 26-da Bakıda Azərbaycan-Ermənistan kon- fransının keçirilməsi qərara alınır. 5.Saziş imzalandığı gündən qüvvədə sayılır və parlamentlərin təsdiqindən son- ra hüquqi qüvvəyə minir. 1 Azərbaycan hökuməti konfransın tələblərinə əməl edərək Zəngəzurdan öz qoşunlarını geri çəkir. Ermənistan tərəfi isə əksinə, Zəngəzura əlavə qoşun hissələri göndərə- rək yerdə qalan azərbaycanlı kəndlərini də işğal etməyə və ərazini tamamilə azərbaycanlılardan təmizləməyə başlayır. Ermənilərin başladığı hücumlara əks həmlə ilə cavab vermək əvəzinə, Azərbaycan hökuməti yalnız diplomatik yazışmalarla ermənilərin hücumlarının qarşısını almağa çalışırdı. Erməni tərəfinin günahı üzündən noyabrın 26-da ke- çirilməsi nəzərdə tutulan Azərbaycan-Ermənistan konfran- sı yalnız dekabrın 14-21-də baş tutdu. Bu konfransda da əməli qərarların qəbul edilməsi mümkün olmadı. 1920-ci ilin aprelində Cənubi Qafqaz dövlətlərinin Tiflisdəki kon- fransı zamanı aparılan müzakirələr də müsbət nəticə ver- mədi. Aprelin 26-da Ermənistan hökuməti barışıq imzala- maq haqqında Azərbaycan hökumətinə müraciət etsə də artıq gec idi. Azərbaycanda Aprel işğalının (1920) həyata keçirilməsi ilə 1919-cu il Azərbaycan-Ermənistan sazişi əhəmiyyətini itirmişdi. Ermənilərin iddiada olduqları ərazilərdən biri də Gəncə quberniyasının Qazax qəzası və Şərur-Dərələyəz qəzası idi. Qazax qəzasının aran hissəsində azərbaycanlı- 1 Mustafa N. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə milli-ərazi müna- qişələri və qaçqınlıq problemi// Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin milli siyasəti. Bakı: «Qartal», 1998, s.142 55 lar, dağlıq hissəsində isə az miqdarda ermənilər yaşayırdı- lar. Erməni daşnakları qəzanın bütün ərazilərini öz torpaq- larına qatmağa can atırdılar. Şərur-Dərələyəz qəzasında əhalinin 72,3 faizi azərbaycanlılar idi. 1 Bu qəzada 90250 nəfər əhalinin 58496 nəfərinin türk, 29165 nəfərinin ermə- ni, 2589 nəfərinin isə digər millətlərin nümayəndələri ya- şayırdı. 2 Paris sülh konfransı ərəfəsində ermənilər millətlər- arası toqquşmaları daha da genişləndirir, «böyük Ermənis- tan» iddialarını həyata keçrmək üçün Azərbaycana qarşı geniş miqyaslı döyüş əməliyyatlarına başladılar. Daşnak- ların mənhus və məkrli niyyətləri ondan ibarət idi ki, onlar qısa müddətdə İrəvan quberniyasını, Qarabağı, Naxçıvanı, Şərur-Dərələyəzi, Ordubadı, Zəngəzuru və digər əraziləri azərbaycanlılardan tamamilə təmizləsinlər. Məqsədləri bu yerlərə erməniləri köçürmək və Paris sülh konfransında onların erməni vilayəti kimi tanınmasına nail olmaq idi. Paris konfransında erməni nümayəndə heyəti belə tələb irəli sürdü ki, yaradılan yeni erməni dövlətlərinin açıq də- nizə çıxışı olmalıdır. Onlar ikrahedici riyakarlıqla deyir- dilər: «Hər tərəfdən düşmən və qərb mədəniyyətinə yad ünsürlərlə əhatə olunmuş bir xalq kimi biz, dənizə çıxış ol- madan, nə öz təhlükəsizliyimizi, nə də öz iqtisadi və mədəni inkişafımızı təmin edə bilmərik». Ermənilərin daha çox iddiada olduğu ərazilərdən biri də Naxçıvan qəzası idi. Məlumdur ki, Naxçıvan qədim Azərbaycan ərazisidir və burada tarixən azərbaycanlılar məskunlaşmışlar. Naxçıvan qəzasında əhalinin 62,5 faizini (bəzi məlumatlara görə 67 faizini) azərbaycanlılar, 31- 1 Həsənli C. Göstərilən əsəri, s.366. 2 Yenə orada, s. 367. 56 36,7 faizini ermənilər təşkil edir. 1 Əslində əhalinin belə nisbəti Rusiya Qafqaza nüfuz etdikdən və qonşu dövlət- lərdən ermənilərin İrəvan və Naxçıvan vilayətlərinə köçür- dükdən sonra yaranmışdı. Naxçıvan vilayətində 17138 nə- fər müsəlman, 2690 nəfər erməni yaşayırdı. 2 Böyük stra- teji əhəmiyyətə malik olan Naxçıvan diyarının ələ keçiril- məsi daşnakların «böyük Ermənistan» yaratmaq planında xüsusi yer tuturdu. Ona görə ki, bu bölgə iri dəmiryol qov- şağı idi və əlverişli mövqeyə malik idi. Buradan bir xətt İranın Maku xanlığına, oradan da Türkiyəyə, başqa bir xətt Tehrana gedirdi. Bütün bunlar daşnakları özünə cəlb edir, onların dincliyinə haram qatırdı. 3 Ermənistan respub- likası Naxçıvanı özününkü sayırdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edilən zaman İrəvan quberniyasına da- xil olan Naxçıvan dərhal Azərbaycanla birləşməyi qərara aldı. Lakin o zamankı şəraitdə bu birləşmə mümkün ol- madı. Mudros müqaviləsinin şərtlərinə görə türk qoşunları Cənubi Qafqazdan getdikdən sonra, Ermənistan hökuməti- nin diyarı ələ keçirmək, onu idarə etmək imkanı əmələ gəlmişdi. Lakin Naxçıvan əhalisi 1918-ci ilin noyabrında müvəqqəti olaraq, müstəqil Araz-Türk Respublikasını ya- ratdılar. Bu respublikanın ərazisi 8696 kv.km idi. 4 Tərkibi- nə Naxçıvan və Şərur-Dərələyəz qəzaları, Sərdərabad, Uluxanlı, Vedibasar, Kəmərli, Mehri və s. bölgələr daxil idi. Respublikanın yaradılması, bir tərəfdən ermənilərin iddialarını dəf edir, digər tərəfdən isə diyarı Azərbaycanla birləşdirməyə imkan yaradırdı. 1 Həsənli C. Göstərilən əsəri, s.366. 2 Yenə orada, s. 366-367. 3 Dəmirli M., Məmmədli M. Göstərilən əsəri, s.590. 4 Naxçıvan tarixi atlası. Bakı, 2010, s.33. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|