Issn 81-0591 2 9 1 issn 2181-0591

84 
“Suv va yer resurslari” agrar-gidromeliorativ ilmiy-ommabop jurnal
 
6(17)-son 2022-yil
3-rasm.
Me’yorlab yuklangan 
biomassani bioreaktorda sutkalik 
aralashtirishlar sonining biogaz 
chiqishiga bog‘liqlik grafigi.
Tajribalarimizda sutkada yuklangan me’rli organik chiqindini sutkada umuman aralashtirmay 
qo‘ygan holatlarimizda harorat rejimining ta’siri ham borligini ko‘rdik. Bioreaktorlarni termofil harorat 
rejimida ishlatish davrida bioreaktordagi biomassani faol holatida ishlatish davrida aralashtirish deyarli 
kerak bo‘lmadi. Biomassani bioreaktorlardagi harakatini issiqlik rejimida ishlovchi metan 
bakteriyalarning suyuqlikdagi harakatlari bilan kifoyalansa yetarli ekanligi aniqlandi [13].
Demak sutkalik aralashtirishning optimal soni 4 marta/sut. ni tashkil qilar ekan.
Qayta tiklanadigan energiya turlari asosidagi energiya qurilmasi dozatorini ishlab chiqish va 
parametrlarini asoslashda rejalashtirish uslubida foydalanib aniqlangan alohida faktorlardan olingan 
barcha optimal miqdorlardagi ko‘rsatkichlarini biogaz ajralishiga ta’siri 4-rasmda keltirildi [15]. 
Tajribalardan olingan ko‘rsatkichlarni taqqoslash va ularni taxlili biogaz olish miqdori 
me’yorlagichli qayta tiklanadigan energiya turlari asosidagi energiya qurilmasidagi optimal 
qiymatlariga erishishning asosini bioreaktorlarga sutkalik yuklanadigan organik chiqindi miqdori 
biomassani bioreaktorlardagi sutkalik aralashtirishlar soni va davomiyligiga bog‘liq va bu ko‘rsatkichlar 
oddiy texnologik rejimlarda ishlovchi qurilmalarga nisbatan 1,2 ... 1,3 baravarga ortiq [16]. 
 
4-rasm.
Me’yorlagichli biogaz 
qurilmasining biogaz olishda sutkalik 
me’yorlash miqdori,organik chiqindini 
bioreaktorda sutkalik aralashtirishlar 
soni va davomiyligiga bog‘liqligi: 
1-termofil 
rejimida; 
2-mezofil 
rejimda. 
Xulosa. 
Demak, bioreaktorlardan olingan bioo‘g‘it tarkibini nazorat qilish asosiy omili ularni 
faqat ishlab chiqarishda ishlatib ko‘rilib xulosalar qilish mumkin ammo oddiy usullarda bunday organik 
o‘g‘it tarkibini aniqlanganida ularning tarkibidagi organik azotning tarkibi 1,3...1,4 baravarga 
yaxshilanganini ko‘rsatdi.Anaerob jarayonda ishlatiladigan biogaz qurilmalarini joriy qilishda organik 
chiqindilar tarkibini odatiy hollarda ham tayyorlab olish va ularni bioreaktorlarga me’yorlab yuklash 
talabi qo‘yilishi shart. Bunday me’yorlagichli biogaz qurilmasini ishlatishda maqbul parametrlarini 
aniqlab olish imkonini (1) regressiya tenglamasi foydalanib topish qulay hisoblanadi. Tadqiqotlar 
natijasida olingan me’yorlagichli biogaz qurilmasini ishlatish davrida kundalik yuklanadigan organik 
chiqindilar miqdori 5-15 % oralig‘ida bo‘lishi, bioreaktordagi biomassani aralashtirishlar sutkalik soni 
3-5 marta/sut., hamda davomiyligi 6 ... 8 minut olarig‘ida bo‘lishi lozim
.