Issn 81-0591 2 9 1 issn 2181-0591

2-jadval 
Omillar darajasi va intervalda o‘zgarishlar qiymatlari 
Biomassani
sutkalik yuklashlar 
miqdori
M, 
%; 
X
1 
Bir marta 
aralashtirishdagi davomiylik, 
t, min 
X
2 
Biomassani
sutkalik yuklashlar 
soni (sutka/marta); X
3 
5 
5
2 
10 
6 
3
15 
7 
4
20 
8 
5
30 
9 
6 
35 
10 
7 
3–jadval 
Tajribalar natijalari va tajribalarni rejalashtirish matritsasi. 
t.r. 
№№ 
X
1
X
2
X
3
Olinadigan biogaz miqdori, l/kg 
Dispersiya 
Q
1 
Q
2
Q
3
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1. 
+1 
+1 
+1 
483.547 
486.758 
480.484 
9.857158 
2. 
-1 
+1 
+1 
443.680 
447.239
440.268 
12.164800 
3. 
+1 
-1 
+1 
334.491 
338.631
330.539 
16.396670 
4. 
+1 
+1 
-1 
462.221 
465.834
458.809 
12.367840 
5. 
-1 
-1 
-1 
458.078 
461.162
455.085 
9.238680 
6. 
-1 
-1 
+1 
384.314 
388.206
380.545 
14.683880 
7. 
+1 
-1 
-1 
452.036 
455.656
448.559 
12.607100 
8. 
-1 
+1 
-1 
378.572 
382.246
375.111 
12.760910 
9. 
-2 
+0 
+0 
407.769 
411.168
404.548 
10.979670 
10. 
+0 
-2 
+0 
381.203 
385.350
377.128 
16.904200 
11. 
+0 
+0 
-2 
425.294 
428.380
422.394 
8.983606 
12. 
+2 
+0 
+0 
441.595 
445.181
438.240 
12.084420 
miqdori 
Bir marta aralash - tirishdagi 
davomiylik 
min 
X
2
1 
6 
7 
8 
Biomassani sutkalik yuklashlar 
soni
sutk/marta 
X
3
1 
3 
4 
5 

---

82 
“Suv va yer resurslari” agrar-gidromeliorativ ilmiy-ommabop jurnal
 
6(17)-son 2022-yil
13. 
+0 
+2 
+0 
450.753 
454.560
447.099 
13.933880 
14. 
+0 
+0 
+2 
372.857 
376.348
369.530 
11.641430 
15 
+0 
+0 
+0 
458.733 
462.373
455.230 
12.769330 
16. 
+0 
+0 
+0 
458.733 
462.373
455.230 
12.769330 
Koxren kriteriyasini hisobiy qiymati 8.446064E–02 tengligida dispersiyaning ishlab chiqilganlik 
qiymati 12,508 ga teng va bu o‘tkazilgan tajribalarning bir - biriga yaqinligi va ularda olingan natijalarni 
to‘g‘ri ekanligini ko‘rish mumkin[2]. 
Olingan tajribalar natijalaridan quyidagi regressiya tenglamasi quyidagi shaklga keldi: 
Y = + 458.734+8.456 X
1
+ 17.388 X
2
- 13.109 X
3
-8.513X
1
X
1
+
+22.423X
1
X
2
-10.945 X
1
X
3
-10.689 X
2
X
2
+34.718X
2
X
3
-14.914X
3
X
3
(1) 
Adekvatlik dispersiyasi 6.22434E-08 teng bo‘lganligi olingan qiymatlarni tenglamadagi va 
jadvaldagi ma’lumotlar bilan solishtirilganida F
t
= 2,4 ekanligi topildi bu esa Fisherning kriteriyasi 
qiymatini F
j
= 1,492 ga tengligini aniqlandi bu esa olingan matematik modelning adekvatligi ko‘rsatadi. 
Tajribalardagi olingan faktorlar bo‘yicha olingan regressiya tenglamasi (4-jadval) dagi hamma faktorlari 
bir biriga bog‘liq va ta’sirli ekanligini ko‘rsatdi[15]. Olingan (1) regressiya tenglamasini otklik yuzasini 
topish uchun tenglama yechimlari aniqlab olishda uchunchi darajali teglamalar tizimi olindi hamda 
matritsaning Frebonus matritsasiga o‘tkazib olish uchun Danilevskiy metodidan foydalanildi[4]. 
4 - jadval 
Tajribalar natijalari biogaz miqdori o‘rtacha qiymatlarining bog‘liqlik ko‘rsatkichlari 
YP
(1)
484.017000 
Y
(1)
483.547000 
YP(2) 
443.680000 
Y(2) 
444.000300 
YP(3) 
334.120900 
Y(3) 
334.991000 
YP(4) 
463.221100 
Y(4) 
462.897300 
YP(5) 
458.100800 
Y(5) 
458.078000 
YP(6) 
385.004300 
Y(6) 
384.314300 
YP(7) 
453.000400 
Y(7) 
452.006300 
YP(8) 
378.572200 
Y(8) 
378.572300 
YP(9) 
408.009400 
Y(9) 
407.769300 
10) 
381.203100 
Y(10) 
381.203300 
YP(11) 
425.3294600 
Y(11) 
425.994700 
YP(12) 
441.594900 
Y(12) 
441.595100 
YP(13) 
450.753700 
Y(13) 
450.753700 
YP(14) 
372.756900 
Y(14) 
372.857000 
YP(15) 
458.733500 
Y(15) 
457.777700 
YP(16) 
459,033500 
Y(16) 
458.793700 
Tenglama qiymatlarini aniqlab olish uchun ko‘p hadlar usuli qiymatlaridan foydalanib ildizlari 
topib olinidi va – ildizlarni integratsiya metodidan aniqlandi. Me’yorlagichning o‘zgaruvchan 
faktorlardagi optimal texnologik qiymatlarini aniqlab olish uchun Formal masala qo‘yib olindi[5]. 
Unda me’yorlagichda texnologik ko‘rsatkich vektorining qiymati, texnologik talablar va cheklovlarda 
minimum optimallashtirish kriteriyasi ishlashini to‘liq ta’minlash talabi mavjud ya’ni:I (
𝑍
𝑜‘.𝑓.
∗
.
) →
min I (
𝑍
𝑜‘.𝑓.
∗
.
) ,bu erda,
𝑍
𝑜‘.𝑓.
∗
- o‘zgaruvchan faktorlarning optimal qiymatlari,
𝑍
𝑜‘.𝑓.
∗
- o‘zgaruvchan 
faktorlar. 
Qayta tiklanuvchi energiya olish qurilmasi dozatorini ishlab chiqish va parametrlarini asoslash 
texnologik parametrlar asosiy rol o‘ynashi va qayta tiklanadigan energiya turlari asosidagi energiya
qurilmalarini mo’tadil ishlashini ta’minlash maqsadida o‘tkazilgan ko‘p faktorli tajribalarimizning uzoq 
davom etganligi (2017 y dan 2019 yilgacha) va ularga yuklanadigan organik chiqindilarni 
«zamonashuvchanligi»ni inobatga olib olingan tajribalarda eng ko‘p miqdordagi biogaz va organik 
bioo‘g‘it sifat ko‘rsatkichlari tahlillari o‘tkazildi.Olingan natijalar asosida qayta tiklanuvchi energiya 
olish qurilmasi dozatorini qurilmasining optimal ko‘rsatkichlari aniqlandi va 1 va 2 - rasmlarda 
keltirildi[6]. 
1 - rasmda organik chiqindilarni anaerob qayta ishlash davrida bioreaktorlarga biomassani 
me’yorlab solish davrida ikki usuldan foydalanish mumkin. Ammo bioreaktorlarga kundalik solinadigan 
biomassaning ma’lum miqdoridagi ortib borishi va ularni doimiy –tartibli yuklab olishda sutkalik 
me’yorlashning 0 (nol) miqdoridan 10 % ga ortishi bioreaktorlardan olinayotgan biogaz miqdorini 12… 

---