İsveçrə Əməkdaşlıq Təşkilatının

 

7 

 

 

1. 

Cari vəziyyət 

 

Qara  dəniz  və  Xəzər  dənizləri,  o  cümlədən 

Rusiya  Federasiyası,  Türkiyə,  İran  və  Avropa 

arasında  yerləşən  Cənubi  Qafqaz  hər  zaman 

ciddi geosiyasi strateji maraqlara səbəb olan və 

iqtisadi dəyərə malik region olmuşdur.   Ölkələr 

müxtəlif  mədəniyyətlər  və  iqlimlərin  təsirinə 

məruz  qalır  və  müxtəlif  xarici  siyasi 

oriyentasiyalara  xidmət  etmişlər,  bununla  belə 

oxşar  problemlər  ilə  qarşılaşırlar.  Hər  üç  ölkə 

Sovet  İttifaqının  tənəzzülündən  sonra  oxşar 

mübarizə siyasətini bölüşür və bu siyasət bazar 

iqtisadiyyatı  və  demokratiyaya  çətin  keçid, 

iqtisadi  və  sosial  inkişaf  üzrə  ciddi  və  xroniki 

çatışmazlıqlar,  eləcə  də  ərazi  mübahisələri  və 

azlıq təşkil edən əhali qruplarının inklüziyası ilə 

əlaqəli məsələlər ilə xarakterizə olunur. Hər üç 

ölkə  həmçinin  müstəqillik  əldə  etdikdən  25  il 

sonra  Rusiya  Federasiyası  ilə  əlaqə  və 

münasibətləri dəyişmək ehtiyacı ilə üzləşir.   

 

1991-ci ildən etibarən hər üç ölkə müxtəlif xarici 

siyasət  yürüdüblər  ki,  bu  da  onların  daxili 

siyasətlərinə  təsir  edib.  Gürcüstan  2003-cü 

ildən etibarən davamlı olaraq qərbyönümlü açıq 

siyasət yürütmüşdür və bu özünü 2014-cü ildə 

Aİ-nin  Assosiasiya  Sazişinin  imzalanması,  o 

cümlədən  Avropa  Azad  Ticarət  Assosiasiyası 

(AATA)  və  Çin  ilə  2016-cı  ildə  azad  ticarət 

haqqında 

sazişlərin 

imzalanması 

ilə 

göstərmişdir.  Aİ  ilə  ilk  yaxınlaşmadan  sonra 

Ermənistan 

Rusiya 

ilə 

münasibətləri 

möhkəmləndirməyə  üstünlük  vermişdir  və 

2015-ci  ilin  əvvəllərində  Avrasiya  İqtisadi 

Birliyinə  (AİB)  üzv  olmuşdur.  Ölkə  Aİ  ilə 

əməkdaşlıq  etmək  imkanlarını  axtarsa  da, 

ölkənin 

Rusiyadan 

asılılığı 

son 

illərdə 

əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Azərbaycan isə 

əksinə  Avropanı  neft  və  qaz  ilə  təmin  edərək, 

Türkiyə  ilə  əlaqələri  daha  da  gücləndirərək  və 

Rusiya  ilə  sıx  münasibətləri  saxlayaraq  bitərəf 

mövqeyini saxlamışdır.  

 

Cənubi Qafqaz hər zaman hakimiyyət uğrunda 

mübarizə aparan qüvvələrin maraq obyektində 

olmuşdur  və  həmin  qüvvələr  regionun 

sədaqətinə  təsir  etməyə  çalışmışdır.  Hal-

hazırda  hər  üç  ölkə  suverenliyini  qorumaqla 

bağlı çətinliklərlə üzləşir, çünki əsas qüvvələr öz 

məhdud 

maraq 

siyasətini 

yürüdür 

və 

məqsədyönlü  beynəlxalq  əməkdaşlığa  nail 

olmaq  daha  da  çətinləşir.  Növbəti  dörd  ildə 

Cənubi  Qafqazın  inkişafını  formalaşdıracaq 

faktorlara  daxildir:  Ukraynada  hökm  sürən 

münaqişə;  Rusiyanın  Suriyaya  müdaxiləsi  və 

Türkiyə 

ilə 

proqnozlaşdırıla 

bilməyən 

münasibətləri;  İranın  regional  hegemon  kimi 

mövqeyinin  yenidən  təyin  edilməsi;  Regional 

aktor olaraq ABŞ-ın müvafiq yekun qənaəti; və 

Rusiya və Qərb arasında mövcud olan gərginlik. 

 

Bu  təsirlər  başlıca  olaraq  Sovet  İttifaqının 

tənəzzülü  nəticəsində  yaranan  həll  edilməmiş 

ərazi  mübahisələri  ilə  əlaqəlidir.  Məsələn, 

Rusiya müxtəlif münaqişələrin stabilləşdirilməsi 

və  problemlərin  həll  edilməsi  prosesləri  üzrə 

əsas aktyor olaraq qalır. 2008-ci ildə baş verən 

Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən bəri Rusiya 

Abxaziya və Tsxinvali Regionu/ Cənubi Osetiya 

üzərindəki 

təsirini 

davamlı 

şəkildə 

gücləndirmişdir.  Lakin  Gürcüstanın  təcrid 

siyasəti  və  iştirakla  bağlı  maraq  əlamətlərini 

azaltmaq  məqsədilə  Abxaziyada  həyata 

keçirilən  son  təşəbbüslər  iqtisadi  və  sosial 

sahələrdə bir qədər praqmatik yaxınlaşmaların  

baş verməsinə səbəb ola bilər.  Digər tərəfdən, 

Ermənistan  və  Azərbaycan  arasında  Dağlıq 

Qarabağ ilə bağlı gərginlik isə əksinə son illərdə 

kəskinləşmiş  və  2016-cı  ilin  aprel  ayında  dörd 

günlük 

müharibə 

ilə 

nəticələnmişdir. 

Müharibənin 

tam 

miqyaslı 

müharibəyə 

çevrilməsi 

gözlənilməsə 

də, 

vəziyyəti 

gözlənilməz olaraq qalır və status-kvo getdikcə 

davamsız hesab olunur. Rusiya müxtəlif tərəflər 

arasında vasitəçi qismində mühüm rol oynayır. 

Ermənistan 

və 

Türkiyə 

arasındakı 

münasibətlərdə  heç  bir  irəliləyiş  olmasa  da, 

İranın  münasibətləri  açıq  elan  etməsi  növbəti 

illərdə  yeni  iqtisadi  və  siyasi  imkanlar  yarada 

bilər.  

 

Yoxsulluq  hər  üç  ölkədə  geniş  yayılmışdır  və 

yoxsulluq  səviyyəsi  hər  üç  ölkədə  əhəmiyyətli 

dərəcədə  yüksəkdir.  Əhalinin  təxminən  yarısı 

kənd yerlərində yaşayır və onlar zəif dolanışıq 

imkanları,  keyfiyyətli  təhsilə  məhdud  çıxış 

imkanı  və  rəsmi  iş  yeri  imkanlarına  məhdud 

çıxışın  olmasına  görə  əziyyət  çəkir.  Belə  ki, 

onlar  keçmiş  Sovet  İttifaqının  tənəzzülündən 

sonra  özlərinə  gəlmək  üçün  mübarizə 

aparmağa davam edir. Hər üç ölkədə qadınlar 

dövlət  strukturlarında  təmsil  olunmamaqda 

davam edir; maliyyə, təhsil və əmək bazarlarına 

çıxış  imkanı  azdır;  və  üzərlərində  ödənişsiz 

qeyri-proporsional  ev  işi  yükü  vardır.  Gender 

bərabərsizliyi  də  həmçinin  güclü  sosial  və  dini 

ənənələrdə dərinləşməkdə davam edir.   

 

Xüsusilə, şəhər ərazilərində müsbət iqtisadi və 

sosial  inkişafı  sürətləndirən  əsaslı  iqtisadi 

inkişaf dövründən sonra bir sıra qlobal iqtisadi 

hadisələr  və  cərəyanlar  regiona  mənfi  təsir 

etmişdir:  Rusiyada  durğunluq,  neft  və  qazın 

qiymətinin  kəskin  düşməsi,  pul  köçürmələri  və 

ixrac  gəlirlərinin  aşağı  düşməsi,  valyutanın 

dəyərdən düşməsi və inflyasiyanın yüksəlməsi. 

Tənzimləyici  islahatların  həyata  keçirilməsi, 

biznes  mühitinin  yaxşılaşdırılması  və  mal 

ixracının  etibarlı  şəkildə  aparılması  bu 

hadisələrin 

təsirini 

azaltmağa 

köməklik 

göstərmişdir.  Bununla  belə,  işsizliyin  yüksək 

səviyyədə  olması  və  dövlət  və  maliyyə 

infrastrukturunun  müvafiq  şəkildə  olmaması 

dövlət 

xidmətlərinin 

effektiv 

şəkildə 

göstərilməsini  təhlükə  altına  salır  və  iqtisadi 

fəaliyyətlərə, xüsusilə kiçik və orta müəssisələr 

---