Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi

Agro-geografik o’rinning qulaylik darajasi oqibat- natijada qishloq xjalik 
mahsulotlarini ishlab chiqarishda va ularni iste’mol qilishda
12-jadval.
Tashqi savdo aylanmasi geografiyasi,%, 2006.
Mintaqalar byicha
Yevropa
53,5
Afrika
0,4
Osiyo
42,2
Avstraliya va Okeaniya
0.1
Amerika
3,8
Davlatlar guruhlari bo‘yicha
Uzoq xorij
SHHTmamlakatlari
42,1
MDH mamlakatlari
43,2
Markaziy Osiyoning 
Qo‘shni mamlakatlari
9.8
YEOIH mamlakatlari
36,2
zbekiston tovar aylanmasida ulushi eng katta bolgan alohida mamlakatlar byicha
Rossiya
26,2
Qirg’iziston
1,0
Turkiya
6,7
Latviya
0.8
Qozog’iston
6,7
Yaponiya
0.7
Xitoy
6,5
Belarus
0.7
Eron
6,1
Shveysariya
0,6
Ukraina
5,7
Hindiston
0,6
Janubiy Koreya
5,7
Ozarbayjon
0,5
Germaniya
3,0
Italiya
0,5
Buyuk Britaniya
2,4
Belgiya
0,4
AQSH
2,3
Turkmaniston
0,4
Tojikiston
1.7
Niderlandiya
0,4
Fransiya
1.2
Avstriya
0,4
BAA
1.0
Boshqa mamlakatlar
17.8
Manba: zbekiston iqtisodiyoti. Statistik vatahliliy sharh. Yillik nashr, 2002. - Samarali 
iqtisodiyot markazi. -T.,2003.-51-b.
13-jadval.
Tashqi savdoning tovartuzilmasi, % 2006.
Eksport
Import
Jami:
100
Jami:
100
paxta tolasi
17,2
Mashina va asbob- 
uskunalar
40,3

---

Eksport
Import
Energiya tashuvchilari
13,1
Kimyo mahsuloti va 
plastm assalar
15,0
Qora va rangli metallar
1.2
Qora va rangli metallar
10,4
Xizmatlar
xizmatlar
12,1
Mashina va asbob 
uskunalar
Oziq-ovqat
9,1
Oziq-ovqat
7,9
Energiya tashuvchilari
8,1
Kimyo mahsuloti va 
plastm assar
5,6
Boshqalar
4,3
Boshqalar
Manba: 0 ‘zbekiston Respublikasining 2006 yildagi ijtimoiy-iqtisodiy holati tolg ’risi-
dagi 0 ‘zR Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan chop etiladigan to‘plam malumotlari
asosida tuzilgan.
IV B O B .
ZBEKISTONNING HUDUDIY SALOHIYATI
Yer yuzasining ma’lum bir qismi - hudud o’ziga xos xususiyatlar va 
resurslarga, geografik ringa ega. Hudud insonning turmushi, shuningdek, 
xilma-xil faoliyatini amalga oshiradigan zamindir
Ma’lumki, hududiy masalalar bilan geografiya fani shug’ullanadi. Zero, 
mazkur fanning tadqiqot predmeti ham hududdir. Geografiya fani hududni tashkil 
etuvchi elementlarni qandaydir bir tplam sifatida emas, balki zaro aloqador 
holda rganadi.
Hududiylik - geografiyaning muhim tamoyili va yondashuvlaridan biridir. 
Binobarin, hududni iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tashkil qilinganligi nuqtai nazaridan 
tahlil etish va baholash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada hududni 
zlashtirganlik darajasi va miqyosini, unda mavjud aholining iqtisodiy, 
demografik va boshqa ynalishdagi faoliyatlari bilan bogliq holda tadqiq etish 
markaziy rinni egallaydi. Chunonchi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning 
rivojlanganlik darajasini ktarishda ular mavjud blgan hudud rtasida 
mutanosiblikni aniqlash va baholash muhim rl o’ynaydi.
Ishlab chiqarish bilan u mavjud ЬоЧдап hudud orasidagi o’zaro 
aloqadorlikni aniqlash u yoki bu hududga xos xususiyatlarni, chunonchi 
tog’-kon bilan qayta ishlovchi sanoati rivojlangan joylar rtasidagi farqlarni 
ifodalashga imkon beradi. Bunda bir xil sharoitda, qayta ishlovchi sanoati 
rivojlangan hududning iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyot darajasi yuqori 
bo'lishligini tadqiqotlar natijasi tasdiqlaydi. Biroq, shunday holat mutlaq 
haqiqat, ya’ni blishi muqarrar degan xulosaga olib kelishi mumkin emas. 
Darhaqiqat, jahonda qayta ishlovchi sanoati rivojlangan boy davlatlar bilan 
bir qatorda qazib olish sanoati tufayli iqtisodiy va siyosiy reytingi yuqori

---

bolgan mamlakatlarning ham mavjudligi yuqorida bayon qilingan fikrimizni 
tasdiqlaydi.
Hudud, ayniqsa, qishloq xjalik ishlab chiqarishi bilan uzviy aloqador.
Yer qishloq xjalik sohasining asosiy ishlab chiqarish vositasi, uning eng 
muhim predmetidir. Bunda hududning geofafik o’rni, tabiiy sharoitlari, 
mintaqaviyligi juda katta o’rin tutadi. Chunki kattaligi bir xil blgan ekin 
maydonidan har xil miqdordagi hosil oiinishi mumkin. Shuningdek, bir ekin 
maydonidan bir yilda bir marta hosil olinsa, boshqa maydondan ikki-uch marta