Jamoat transportida tashishni tashkil etish va boshqarish

So‘rov usuli. Bu usul ikkiga bo‘linadi va birinchisida aholiga savollar yozilgan varaqa aloqa bo‘limlari orqali yuboriladi. So‘rov usuli yordamida bekatlarni boshqa bekatlar bilan bog‘liqligi, transport tugunlarining joylashuv ehtimolligi, yangi mavzelarga ko‘chib ketgan aholiga transport xizmatini ko‘rsatishning sifatini oshirish uchun qanday yo‘nalishlarni tashkil etish, transport turlari va sig‘imini to‘g‘ri tanlash kabi masalalarni echishda asos bo‘lib xizmat qiladi.
masofalarini oylik chiptalar o‘tmaydigan yo‘nalishlarda (shahar atrofi, shaharlararo va xokazo) o‘rganishda qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.

(1.4.1. – 1.4.3. punktlar bo‘yicha nazariy tushunchalar keltiriladi).

Yo‘lovchilar oqimini kuzatish natijalarini qayta ishlashda sutka soatlari bo‘yicha yo‘lovchilar oqimining taqsimlanishi jadvalga to‘ldirib chiqiladi (3-jadval).
3-jadval
Yo‘lovchilar oqimining sutka soatlari bo‘yicha taqsimlanishi

Sutka soatlari	Yo‘lovchilar soni		Jami
	to‘g‘riga	orqaga
5 - 6	16	10	26
6 - 7	46	35	81
7 - 8	80	72	152
8 - 9	120	90	211
9 - 10	88	70	158
10 - 11	74	65	140
11 - 12	62	46	109
12 - 13	55	40	95
13 - 14	57	50	107
14 - 15	61	55	116
15 - 16	66	65	131
16 - 17	73	80	154
17 - 18	93	100	193
18 - 19	73	85	159
19 - 20	60	60	120
20 - 21	35	37	72
21 - 22	22	25	47
22 - 23	12	15	27
Jami	1095	1002	2097

1.5. Sutka soatlari bo‘yicha yo‘lovchilar oqimi epyurasi

Kuzatish natijalarini qayta ishlash natijasida olingan ma’lumotlardan foydalanib (3-jadval) masshtab asosida sutka soatlari bo‘yicha yo‘lovchilar oqimi epyurasi quriladi.

1.6. Kunlik tashilgan yo‘lovchilar soni va bajarilgan yo‘lovchi-kilometrlarni aniqlash
1.6.1. Kunlik tashilgan yo‘lovchilar soni
Kunlik tashilgan yo‘lovchilar soni to‘g‘ri va orqa yo‘nalishlar bo‘yicha har bir soatda tashilgan yo‘lovchilar sonini qo‘shib chiqish orqali aniqlanadi:

Q_k = Q_k^to‘g‘ + Q_k^or, yo‘lov.

Q_k =1095+1002=2097 yo‘lov
bu yerda: Q_s – yo‘nalishda bir soatda tashilgan yo‘lovchilar soni.
1.6.2. Kunlik bajarilgan yo‘lovchi-kilometrlar

R_k = (Q_k^to‘g‘ + Q_k^or) l_o‘rt, yo‘lov.km

R_k =2097*6.50=13630,5yo‘lov.km

bu yerda: l_o‘rt – yo‘lovchining o‘rtacha qatnov masofasi (A/S ma’lumoti bo‘yicha olinadi)
1.7.1. Yo‘nalishda ishlash uchun kerakli avtobuslar soni

bu yerda: Q_max – bir soat davomida tashilgan yo‘lovchilar maksimal miqdori;

t_ayl - avtobusning aylanish vaqti, soat;
q_n – avtobusning nominal sig‘imi, yo‘lov.

1.7.2. Harakat intervali

Harakat intervali minutlarda o‘lchanuvchi aylanish vaqtini yo‘nalishda ishlayotgan avtobuslar soniga nisbati orqali aniqlanadi:


; min.



1.7.3. Avtobuslar harakat chastotasi
Avtobuslar harakat chastotasi deganda bir yo‘nalish bo‘yicha ma’lum bir bekatdan bir soat davomida o‘tuvchi avtobuslar soni tushuniladi va u avtobuslar sonini aylanish vaqtiga nisbati bilan aniqlanadi:
; avt./soat

8. 
   Liniyada ishlovchi avtobuslarning ish ko‘rsatkichlarini aniqlash
   

1.8.1. Avtobusning ish vaqti

Avtobusning ish vaqti avtosaroydan chiqqan vaqtdan unga qaytib kelgan vaqtigacha hisoblanib, bu vaqtdan tushlik vaqti chegirib tashlanadi:
T_ish = T_qayt – T_chiq - ∑t_tushl
T_ish =18²⁴-6-2=10.4 soat
Barcha avtobuslar bir xil vaqtda ishlaydi deb qabul qilinadi.
1.8.2. Ishdagi avtomobil-soatlar
AS_ish =T_ish*A_m; soat

AS_ish =10.4*7=105.6soat

1.8.3. Avtobusning bir kunda bajargan reyslari soni
Z_r = Z_r ^1sm + Z_r ^2sm ; reys
Z_r =9reys
Barcha avtobuslar bir xil reys bajaradi deb qabul qilinadi.
1.8.4. Avtobuslar tomonidan bajarilgan umumiy reyslar soni
Z_r^A =A_m*Z_r ; reys
Z_r^A =7*9=63reys
1.8.5. Avtobuslarning yo‘lovchilar bilan bosib o‘tgan umumiy masofasi
L_yo‘lov. = Z_r^A * L_m.o‘rt. ; km
L_yo‘lov. =63*24.9=1569 km
bu yerda: L_m.o‘rt. – to‘g‘ri va orqa yo‘nalishlar bo‘yicha o‘rtacha marshrut uzunligi, km.
1.8.7. Avtobuslarning umumiy bosib o‘tgan masofasi
L_umum =L_{yo‘lov. +} A_m*∑ L_o ; km
L_umum=1569+7*(7.57+16.37)= 1736km
bu yerda: ∑ L_o – barcha avtobuslarning nolinchi qatnov masofalari
1.8.8. Kunlik bosib o‘tilgan masofadan foydalanish koeffitsiyenti
β = L_yo‘lov./ L_umum
β =1569/1736=0,90

8. 
   Yillik ishlab chiqarish dasturini hisoblash
   

1.9.1. Avtobuslarninghisobdagi (ro‘yxatdagi) soni

A_h= A_m / α_i; avt.
A_h =7/0,8=9avt.
bu yerda: A_m – yo‘nalishda ishlovchi avtobuslar soni;
α_f – avtosaroydan foydalanish koeffitsiyenti (α_f =0,8)
1.9.2.Ishdagi avtomobil-kunlar

AK_ish =A_m * K_ish; avt.-kun.
AK_ish =7*365=2555avt.-kun.
bu yerda : K_ish – yildagi ish kunlari soni

1.9.3.Xo‘jalikdagi ish kunlari

AK_x = A_x * K_k;

AK_x = 9*365=3285avt.-kun.

bu yerda: K_k – yildagi kalendar kunlari soni

1.9.4. Ishdagi avtomobil-soatlar

AS_ish = T_ish. * AK_ish; soat

AS_ish =10.4*2555=26572soat

1.9.5.Avtobusning o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan masofasi

L_o‘rt.k = L_umum/ A_m , km
L_o‘rt.k=1736 /7=248 km

1.9.6.Avtobusning yo‘lovchilar bilan o‘rtacha bosib o‘tgan masofasi

L_{o‘rt.yo‘lov.} = L_yo‘lov./A_{m ,} km

L_{o‘rt.yo‘lov.} =1569/7=224 km

1.9.7.Avtobuslarning yillik umumiy bosib o‘tgan masofasi

L^y_umum = L_o‘rt.k*AK_{ish ,} km

L^y_umum=248*2555=633640 km
1.9.8.Avtobuslarning yillik yo‘lovchilar bilan bosib o‘tgan masofasi

L^y_yo‘lov. = L_{o‘rt.yo‘lov.}*AK_ish , km

L^y_yo‘lov. =224*2555=572320 km

1.9.9.Bosib o‘tilgan masofadan foydalanish koeffitsiyenti o‘rtacha miqdori

L^yil_yo‘lov./ L_umum
β =572320/633640=0,90

1.9.10.Yillik tashilgan yo‘lovchilar soni

Q_k*K_ish ; yo‘lov.

Q_y =2097*365=765405 yo‘lov.

1.9.11.Yillikyo‘lovchilar oboroti

R_y =R_k * K_ish ;yo‘lov.km

R_y =13630,5*365=4975132,5 yo‘lov.km


2. TASHKILIY QISM


2.1. Avtobus brigadalari ishini tashkil etishning umumiy masalalari.
Haydovchilik kasbiy faoliyatini juda katta yuklanish ostida davom etishi, katta xavf bilan bog‘liq bo‘lishi(haydovchini sinovchi uchuvchiga tenglashtirish mumkin) boshqa kasblarga qaraganda yaqqol ajralib turuvchi o‘zigi xos xususiyatlaridan kelib chiqadi.
Haydovchi avtomobilni boshqarar ekan harakatlanish davomida avtomobilning texnik holatini kuzatib borishi, yo‘l sharoiti haqida axborotlarni o‘z vaqtida qabul qilishi va to‘liq anglab etishi, unga mos ravishda avtomobilni boshqarish bo‘yicha echimlar qabul qilishi kerak. Agar haydovchi axboratlarnii o‘z vaqtida qabul qilib olmasa va anglab etmasa, yoki ularni to‘g‘ri baholay olmasa, avtomobilni boshqarish bo‘yicha echimlar kechikib yoki noto‘g‘ri qabul qilinsa, uning xatti-harakatlari xavfli vaziyatni vujudga kelishiga yoki yo‘l-transport hodisalarini sodir etilishiga olib kelishi mumkin. Kuzatuvlar va statistika ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, ish soatlari qancha katta bo‘lsa, harakat uchun xavflilik ham shuncha katta bo‘lar ekan. Statistika ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, AQSh da o‘lim bilan tugagan yo‘l-transport hodisalarining (YTH) 3,8% haydovchilarning sezilarli darajada charchashi oqibatida sodir etilar ekan. Bizda o‘tkazilgan kuzatuvlar shuni ko‘rsatadiki, haydovchi avtomobilni 7-12 soat boshqarganida 2 marta, 12 soatdan ortiq boshqarganida esa 9 marta ko‘proq YTH sodir etar ekan.
Haydovchilarning ish qobiliyatiga ish kunlari ham katta tasir etadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, dam olish kunidan so‘ng ishning 2- kunidan boshlab haydovchilarning ish qobiliyati ortib boradi va 3- kunida u o‘zining eng maksimal qiymatiga erishadi. Ishning 5- kunidan boshlab ish qobiliyati yomonlashib boradi. Shuning uchun haydovchining ish kunini rejalashtirishda harakat xavfsizligi muammosiga alohida ahamiyat berish kerak bo‘ladi.
Har bir haydovchining ish tartibi (rejim) avtobus yo‘nalishlaridagi yo‘lovchilar oqimining miqdori, uning notekis taqsimlanishning, yo‘nalishning turi (shahar ichi, shahar atrofi, shaharlararo va hokazo) va boshqa ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘ladi (chiptachining ish tartibi ham). Shunday qilib haydovchilarning (chiptachilarning) ish tartibi yo‘lovchilarga yuqori sifatli transport xizmatini ko‘rsatish, harakat muntazamligini taminlash, avtobuslarning ish unumdorligini oshirishga qaratilgan bo‘lish bilan bir paytda harakat xavfsizligi va mehnatni muhofaza qilish qoidalari va qonunlarini ham taminlashga qaratilgan bo‘lishi kerak.
O’zbekiston Respublikasi mehnat kodeksinining 150- moddasiga ko‘ra haydovchilarning ish vaqti xaftasiga 40 soatdan, (haftada olti kun ishlovchi haydovchilar uchun kuniga 7 soatdan, besh kunlik ish haftasida esa 8 soatdan ortib ketmasligi kerak).
Yo‘lovchi tashuvchi transportda ish kuni yiliga 365 kun (shanba va yakshanbasiz, bayram kunlarisiz) bo‘lgani uchun ularning ish vaqtini rejalashtirish o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqishi kerak. Bundan ko‘rinib turibdiki, haydovchilar va chiptachilar uchun bayram oldi va dam olish kunlaridan oldingi ish kunlarini 1 soatga kamaytirish degan qonunlarni qayta ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi.