Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Tábiyiy pánler fakulteti Zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

3.3. Qaraqalpaqstanda ań awlaw xojalıqları.
Balıq awlaw xojalıqları.
Balıq awlawshılıq – bul isbilermenlik jumısları maqsetlerinde balıq awlawshılıq obektleri bolǵan balıqlardı hám basqa da suw haywanların awlaw bolıp tabıladı. Balıq awlawshılıq tek balıq xojalıǵı shólkemlerine bekitilgen balıqshılıq suw aydınlarında (uchastkalarında) ǵana ámelge asırıladı.
Balıqlar hám basqa da suw haywanların awlaw yamasa olardı órshitiw ushın paydalanılatuǵın yaki paydalanılıwı múmkin bolǵan barlıq tábiyǵıy suw aydınlar (teńiz, dárya, suw saqlaǵısh, kóller hám olarǵa qosılǵan suwlı orınlar, háwiz xojalıqları menen balıq pitomniklerinen basqa) balıqshılıq xojalıǵı orınları bolıp esaplanadı.
Aral teńiziniń bara-bara qurǵawı onıń eń áhimiyetli tarawı bolǵan balıqshılıq xojalıǵına kerisinshe tásir etti. Ol átirápta joqarıda aytılǵanday eń joqarı sapadaǵı awlanatuǵın balıqlardıń muǵdarı 1950- jıllardan 1964-jılları jılına 400-500 centnerden 1974-1975 jıllardıń ózinde aq 100 centnerden azıraq balıq awlanǵan. Bul kórsetkish 2000 jılǵa kelip 3-4 mıń centnerge azaydı. Aral teńiziniń suwı 1960- jıldan baslap azaya baslaǵannan 10-15 jıldan keyin aq yaǵnıy azǵana uaqıttıń ishinde balıq awlanıwdıń páti birden tómenlep ketti. Onıń sebebin professor R. Tleuovtiń tusindiriwi boyınsha Aral teńiziniń balıqları hátteki barlıq derlik Orta Aziya suwlarında jasaytuǵın balıqlardıń barlıǵı derlik dushshı suwda ósip ótetuǵın yaǵnıy ixtiologiyanıń tili menen aytqanda «presnovodno generativnıy» balıqlarǵa jatadı.
Olardıń kóbisi kambala klakon, kambala glassa (kaspiyden) basqaları eń joqarǵısı 7-8 % duzlılıqta azlı- kemli kóbeye alatuǵın balıqlar hám olar Araldıń ulıwma duzlıǵı 10-15 % ǵana jasay alatuǵın balıqlar bolıp esaplanadı. Araldıń suw azayǵannan keyin duzlılıǵı 20% ke jetkennen keyin balıqlardıń jasaw sheginen ótip ketken. Joqarıda kórsetilgen eki túr kambala Araldıń 20% duzlılıǵı asqan jaǵdayda 1990- jılları Araldıń arqa tárepinen Qazaxstan balıqshıları 10-12 mıń centner balıq kambala awlanǵan. 25% ótkennen keyin bul balıqtıń awlanıwıda toqtaǵan. Aral teńizinde 1960-jıldan 1974-jıllar aralıǵında aytarlıqtay turaqlı awlanǵannan tek ǵana 10 jıldan keyin balıq awlanıwdıń dárejesiniń ózgeriwi joqarıdaǵılarınıń balıqlardıń presnovodnıy generativnıy ekenligin kóremiz. Suwdıń duzlılıǵın shegaradan ótkennen soń birden balıq awlawdıń barası birden tómenlegen (3-keste).