Jismoniy tarbiya darslarida o'quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari

MAVZU:SPORT FORMASI TARAQQIYOTINING QONUNIYATLARI.


REJA:
1. Sport formasi haqida tushuncha.
2. Sport formasini baholashning turli usullari.


Tayanch tushunchalar: sport formasi, sport formasi taraqqiyoti qonuniyatlari, sport formasini baholash usullari.


Sport formasi. Sport formasi ko‘p jihatlidir. Maxsus ma’lumotlarni umumlashtirib, unga xos bo‘lgan belgilar kompleksini ko‘rsatish mumkin.
Fiziologik nuqtai nazardan sport formasiga quyidagilar xosdir:
- sport formasida bo‘lmagan paytda mumkin bo‘lmagan yuksak funksional darajada spesifik muskul ishini bajara olish qobiliyati, ya’ni sport formasi davrida organizm eng yuksak funksional darajaga ega bo‘ladi;
- funksiyalarni tejash, ya’ni nihoyat darajasiga yetmagan standart ishlarni bajarishda (jumladan, energiya sarflashda) barcha ish jarayonlari mukammalroq koordinatsiya qilinishi hamda organizmning funksional imkoniyatlari yuksakroq bo‘lishi tufayli qator fiziologik o‘zgarishlarni kamaytirish;
Yuksak turg‘unlik va shu bilan birga sport harakati malakalari dinamik steriotiplarining variativligi (o‘zgaruvchan sharoitlarga moslasha olishi);
Yuksak safarbarlik, ya’ni organizmning harakat faoliyati jarayoniga tezroq kirishib keta olishi va bir ishdan ikkinchi ishga tezroq o‘ta oladigan qobiliyatning mukammalroqligi, tiklanish jarayonlarining tezroq o‘tishi, sport formasi davrida ish samaraliroq bajarilishi bilan bir qatorda charchash holatidan keyin ish qobiliyati tezroq tiklanadigan bo‘ladi.
Sport formasi haqida psixologik tasavvurlar hozircha to‘la va yetarli darajada konkret emas. Shunday bo‘lsada quyidagi belgilarni ko‘rsatish mumkin.
Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif
Texnik faoliyatni o„zlashtirish va harakat malakalarini shakllantirishda ixtiyorsiz harakatlarni boshqaruvchi shartli reflektor, mexanizmlar shartsiz reflekslar asosida sodir bo„ladi. Tayyor “energiyalar” shartsiz reflekslarning mavjudligi ko„nikma va malakalarning ixtiyorsiz shakllanishida harakat apparatini boshqarishni yengillashtiradi. Biroq, shakllanadigan texnik harakatlar va tug„ma reflekslar orasida o„zaro salbiy munosabatlarni ham hisobga olish lozim, ular texnik jihatdan samarali harakatlarni o„zlashtirishga qarshilik ko„rsatishlari va harakatdagi xatoliklarni yuzaga keltirishlari mumkin. Turmush sharoitida shakllangan malakalar shunday tormozlovchi xususiyatga egadir. Hayotiy malakalarning salbiy ta‟siri har bir sport CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) Google Scholar ISSN:2181-2454 www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2021 Universal Impact Factor(UIF) 2021:7.1 Tashkent, Uzbekistan 218 E-mail: [e-mail] turida “oddiy” siklli yugurishdan atsiklik harakatiga ega bo„lgan mashqlargacha uchraydi. Masalan,yugurib kelib balandlikka sakrashning oddiy hayotiy shakli oyoqning aktiv turtkisiga asoslangan. Hozir sakrashda depsinish texnikasi aktiv, reaktiv va inersiya kuchlarining o„zaro ratsional munosabatida sodir bo„ladi. Harakatlarni bajarish va boshqarish mexanizmlardagi bu farq o„rgatish jarayonini murakkablashtiribgina qolmasdan, kuchlarni maksimal talab etadigan sharoitda ratsional texnik malakalarning mustahkamlanishiga chinakam to„siq bo„lib xizmat qiladi. Bo„lajak davr sportchi modelini tuzishga yuqori natijaga erishish imkonini yaratadigan jismoniy sifatlar, texnik va taktik rivojlanish darajasini sarfashni ifodalashi zarur. Bunda vaqt omili, yani sportchining halqaro klass darajasiga etilishi uchun ketadigan vaqtni hisobga olish katta ahamiyatga ega bo„ladi. Texnik mahorat-sport kurashi sharoitida maksimal natijaga erishishga qaratilgan sport mashqlarining eng ratsional harakat strukturasini puxta o„zlashtirishdan iborat.Harakatlarni o„zlashtirish, mustahkamlash va takomillashtirishda ong juda katta ahamiyatga ega, unga hattoki ovtomatlashtirilgan harakatlar ham tobe bo„ladi. Undan tashqari har qanday maqsadga muvofiq harakat markaziy nerv sistemasiga afferent nervlardan qayta aloqa shaklida keladigan malumotlar asosida to„xtovsiz korreksiya qilish jarayonida shakllanadi. Shu boisdan trener harakat malakasining takomillashishini boshqarib borishdan tashqari sportchining psixikasiga tasir qila bilishi kerak. Amalda texnik mahoratni takomillashtirishning ikki asosiy xili uchraydi: 1) texnika asosan harakatning zamonaviy ratsional strukturasiga to„g„ri keladi va shuning bilan birga sportchi jismoniy tayyorgarligining shaxsiy xususiyatlariga mos keladi; 2)sportchi harakatining texnikasi uning funksional imkoniyatiga to„liq mos kelmaydi va zamonaviy texnika modeliga nisbatan ozmi-ko„pmi kamchiliklari mavjud bo„ladi.