Jismoniy tarbiya nazariyasi va

partadan chiqqanda unga hech narsa xalaqit bermasligi kerak, 
ustki qalin kiyimlarini yechish, yengil kiyimda qolish zarur. 
Jismoniy tarbiya daqiqalari 1 - 8 - sinflarda o ‘tkaziladi, tolish 
belgilari vujudga kelishi bilan o q, d iq q a t buzilishi, b o la lar 
faolligining pasayishi h a r b ir darsning 20—25- daqiqasida 
boshlanadi, o ‘quvchilarning yoshi va ish unumdorligi, o ‘zlash- 
tirishlari hisobga olinadi. Shuning u c h u n mashq daqiqalari dars 
o ‘tayotgan pedagog to m onidan belgilanadi.
Yuqori sinflarda mashq daqiqalari o ‘quv-ishlab chiqarish 
ustaxonalarida, mashg‘ulotlar paytida ishlab chiqarish gim nas­
tika mashqlari sifatida o ‘tkaziladi.
130

---

Q o ‘l va qom at uch u n alohida mashqlar, o ‘tirgan holatda 
bajarilishi m u m k in . M ajm u ag a q o ‘I muskullari, bel, oyoq 
u c h u n bukilish, egilish, o ‘tirib -tu rish m ashqlari kiritiladi. 
Q o m at u c h u n tizzani baland ko'tarib, oyoq uch id a yurish 
mashqlari, albatta, beriladi.
Mashqlar payti kuni uzaytirilgan guruhlarda, boshqa sinf- 
lar u c h u n uy s h a ro itid a 4 5 —60 daq iq a, o ‘quv ish la rid an
so‘ng 10— 15 daqiqa davomida o'tkaziladi. Umumrivojlantirish 
mashqlaridan tashqari, mashq paytlariga yugurish, sakrashlar, 
harakatli 
o ‘y i n l a r
kiritiladi.
Katta tanaffuslarda harakatli o ‘yinlar va
jism oniy mashqlar
M ashg‘ulotlarning h a m m a shakllari orasida katta tanaflfus- 
larda tashkil etiladigan va o'tkaziladigan harakatli o'yin lar 
h a m d a b oshqa jism o n iy m ash q lar asosiy o 'rin n i cgallaydi. 
0 ‘qituvchilarning amaliy ishlarida ular har xil atamalarga ega 
bo'ladilar: „faol d am olish soati“ , „erkin harakatlar", „olim- 
piya darsi“ va boshqalar.
Ikkinchi-uchinchi darslardan so‘ng charchash, tolish bel- 
gilari vujudga kela boshlaydi, natijada ish qobiliyati pasayib 
ketadi. Shuning u ch u n maktablarga tanaffusning davomiyligini 
45 d a q iq a g a c h a c h o ‘zish va ji s m o n iy m a s h q la r b o 'y ic h a
m ashg‘ulotlar o'tkazish tavsiya etilgan.
Katta tanaffusda maktabning h am m a o ‘quvchilari va o ‘qituv- 
chilari qatnashadi, jism oniy tarbiya o'qituvchisiga: h am m a sinf 
o ‘q u v c h ila rin i jo y la s h tir is h , tashk il etish, a s b o b - a n jo m la r
bilan t a ’minlash, faol o ‘quvchi va o'qituvchilarni taqsimlab, 
hakamlik, instruktorlik vazifalari topshiriladi.
Buning u ch u n o ‘qituvchi tanafTusda o'tkaziladigan o ‘yin- 
larning haftalik jad v alin i tuzib chiqadi. H ar kuni liar bir 
sinfning yangi o ‘yini, yangi joyi bo'ladi. Bu xilma-xillik bola- 
lard a q iziq u v chan lik n i oshiradi. H aftan in g oxirgi kuni bu 
tadbirlar faollashtiriladi.
Bunday vaqtda grafik k o ‘rinadigan joyga ilib qo'yilsa, 2—3 
daqiqa davomida o ‘quvchilar o ‘z joylarini cgallaydiiar. Tashkiliy 
ishlardan ozod b o i g a n o ‘qituvchilar o ‘zlari alohida t o ‘planib 
xohlagan mashqlarini bajarishlari mumkin.
Tanaffusni tashkil etish va o'tkazishga umumiy rahbarlik 
maktab direktori yoki uning yordamchisi tom onidan amalga 
oshiriladi.
131

---

Sakkizinchi sinfdan boshlab, o ‘srnirlar va qizlar alohida 
shug'ullanadilar. A m m o bolalar va qizlar uchun maxsus o ‘yin- 
larni 2- sinfdan am alda qo'llab borish maqsadga muvofiqdir.
M ak tab n in g te rm a ja m o a s i va maxsus tibbiy gu ru h g a 
kiritilganlar alohida shug‘ullanishlari mumkin.
Tanaffus vaqtidagi o ‘yinlarda shifokor navbatchilik qilishi 
kerak. M ashg‘u lotlarni kelgusi darsning boshlanishiga 5—6 
daqiqa qolganda tugallash kerak.