Journal of selcuk communication

TELEVİZYON REKLAMLARININ OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARININ BESİN SEÇİMİ 
ÜZERİNE ETKİLERİNİN BİR İNCELEMESİ 
Zafer Günlü
*
- Didem Önay Derin

 
ÖZET 
Çocuğun tüketici olarak değerlendirilmesinde en belirleyici faktörlerin başında reklamlar gelmek-
tedir.  İletişim  teknolojisindeki  gelişmeler  sonucunda  son  yıllarda  çocuklara  yönelik  reklamların 
sayısı giderek artmıştır. Bu artış en çok gıda reklamlarında görülmektedir. Reklam verenler, satış-
ları arttırmak amacıyla zaman zaman çocukların düşünsel ve fiziksel yapılarını olumsuz etkileyen, 
sürekli tüketime yönlendiren yanlış ve yanıltıcı bilgilendirme yapabilmektedir. Özellikle çocuklara 
yönelik yapılan reklamlardan çocukların olumsuz bir şekilde etkilenmemesi için verilecek mesaj ve 
uygulanacak reklam tekniklerinin iyi seçilmiş olması gerekir. Bu çalışma, televizyon reklamlarının 
okul çağı çocuklarının besin seçimi üzerine etkisini belirlemek amacıyla planlanmıştır. Araştırma 
evrenini Zonguldak ilinin Çaycuma ilçesindeki merkez ilkokullarına devam eden 9-14 yaş grubun-
daki öğrenciler oluşturmuştur. Araştırma verileri Mayıs-Haziran 2009 tarihleri arasında araştır-
macı  tarafından  geliştirilmiş  bir  anket  formu  ile  toplanmıştır.  Verilerin  değerlendirilmesinde, 
SPSS 13.0 paket programı kullanılmıştır. Her soru ile ilgili sayı ve % değerleri gösteren tablolar 
hazırlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, öğrencilerin büyük çoğunluğunun  (%88.6) bazen ve 
her zaman reklamları izledikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin yarıdan fazlası (%54.3) reklamların 
amacının ürün hakkında bilgi vermek olduğunu söylemişlerdir. Öğrencilerin en fazla beğendikleri 
yiyecek  ve  içecek  reklamlarının  çikolata,  cips,  kek  ve  şeker  reklamlarıyla  (%45.7)  kolalı  içecek 
reklamları (%58.5) olduğu belirlenmiştir.      
Anahtar sözcükler: Reklamlar, televizyon, okul çağı, ilkokul. 
AN INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF TELEVISION ADVERTISEMENTS ON 
FOOD SELECTION OF SCHOOL AGE CHILDREN 
 
ABSTRACT 
One of the most determining factors in realizing the value of children as customers seems to be the 
advertisements. As a result of the developments in the communication technologies the number of 
advertisements targeting the children has gradually increased. This increase is most prevalent in 
food advertisements. Advertisers’ wrong and misleading information affects children’s mental and 
physical health negatively, they persist with their advertisements to boost their sells. Particularly, 
when the target group is children, in order not to affect the children negatively, the message and 
the techniques of the advertisements should be chosen carefully. This study aimed at determining  
of  the  effect  of  television  advertisements  on  food  selention  of  school  age  children.  The  universe 
consisted of students in 9-14 aged group  who currently attending the central primary school in 
Caycuma  Zonguldak.  The  data  were  collected  using  data  forms  which  prepared  by  researcher 
between May-June 2009. In the evaluation of the data SPSS 13.0 statistical package program was 
used.  For  each  question  tables  were  made  including  absolute  and  %  values.  According  to  the 
results of the study, it was determined that the majority of students (88.6%) sometimes and always 
watched  the  advertisements.  More  than  half  of  the  students  (54.3%)  said  that  purpose  of 
advertisements was to give information about the product. It was determined that the most favorite 
food  and  drink  advertisements  of  the  students  was  chocolate,  chips,  cakes  and  candy 
advertisements (45.7%) with cola advertisements (58.5%).  
Keywords: Advertisements, television, school age, primary school. 
                                                             
*
 Öğretmen, Saltukova İlköğretim Okulu
 

 Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi 

---

Televizyon Reklamlarında Okul Çağı Çocuklarının… (62-77) 
 
63 
GİRİŞ 
Bugünün  yoğun  rekabet  koşulları,  işletmeleri 
ürün bilgisi yanında hedef kitlelerin dikkatleri-
ni  çekmelerine  ve  böylece  kendilerine  benzer 
faaliyetlerde  bulunan  işletmelerden  daha  fazla 
dikkat  çekme  çalışmalarına  itmektedir.  Bu 
yönde  yapılan  en  önemli  yatırımlardan  ve  iş-
letmelerin  başarılarında  doğrudan  etkili  olan 
unsurlardan  biri reklamdır  (Shaizada  2006:  1). 
Günümüzün  vazgeçilmez  kavramlarından  olan 
reklam;  iş  ve  sanat  dünyasında  birçok  kişiyi 
“etkileyen”,  emekleyen  çocuktan,  alışveriş 
yapan anneye hemen hemen her bireyi “etkile-
nen”  konumunda  etkilemektedir.  Reklamla 
yoğrulmuş  bir  yaşam,  köyden  kente,  sokaktan 
eve her alanı kapsamaktadır (Andaç 2008: 53).  
Reklamlar, son zamanlarda hızla gelişen ve bu 
gelişmeye paralel olarak, bir takım tartışmaları 
da  beraberinde  getiren  bir  kavram  haline  gel-
miştir.  Reklamlarda  yaşanan  hızlı  değişimin 
nedeni  kitle  iletişim  araçlarındaki  gelişmelerle 
doğru  orantılıdır.  Bunun  nedeni  ise;  reklamla-
rın  insanlara  ulaştırılmasında  en  çok  başvuru-
lan yolun kitle iletişim araçlarından geçmesidir. 
Reklamlar  sayesinde  dünyanın  bir  ucunda 
üretilen herhangi bir üründen haberimiz olmak-
ta  ve  onu nereden  temin  edebileceğimiz  konu-
sunda  bilgi  sahibi  olabilmekteyiz.  Reklamlar 
tüketicileri  satın  almaya  teşvik  eden,  zamanla 
ürün  ve  tüketici  arasında  bir  bağ  oluşturan  en 
önemli  unsurlardan  biri  olarak  karşımıza  çık-
maktadır (Özdemir 2003).  
Çocuklar pazarı her geçen gün daha fazla şirke-
tin ilgisini çekmektedir. Yetişkinler için üretim 
ve  satış  yapan  birçok  şirket  önceleri  reyonla-
rında az yer ayırdıkları çocuk ürünlerinin çeşi-
dini  artırmakta  ve  bu  ürünlerin  tanıtımı  için 
televizyon  reklamlarından  faydalanmaktadır. 
Çocuklara  yönelik  TV reklamları  çocukları  bir 
hayli  etkilemektedir.  Çocuklar,  reklamlar  ile 
birçok ürün hakkında bilgi sahibi olmakta ve o 
ürünleri ebeveynlerinden talep etmektedir (Ka-
raca ve ark. 2007: 234). Çocukluk yılları, bire-
yin düzenli ve sürekli olarak geliştiği ve tüketi-
ci  davranış  kalıplarının  şekillendiği  en  önemli 
dönemdir.  Bu  dönemde  birey  tüketim  ile  ilgili 
çeşitli  beceriler  kazanır  ve  bu  becerileri  dene-
yimlere dönüştürür. Dolayısıyla çocukların mal 
ve  hizmetleri  satın  alma  ile  ilgili  edindikleri 
tecrübeler,  ilerideki  yaşamları  için  kendilerine 
yarar sağlayacaktır (Özgen 1995: 85-88).  
1. REKLAMLARIN TANIMI VE ÖNEMİ 
Reklamın  önemli  oluşu  ve  özellikle  günümüz 
hayat akışı içerisinde tüm tüketim alışkanlıkla-
rımızı  şekillendirmesi  reklamın  gerçekte  ne 
olduğunun  bilinmesini  önemli  kılmaktadır. 
Reklamın  çeşitliliği  ve  bakış  açısındaki  farklı-
lıklar  nedeniyle  birçok  değişik  reklam  tanımı 
ortaya çıkmıştır (Çerçi 2009: 3). 
Amerikan Pazarlama Birliği (American Marke-
ting Association-AMA) reklamı, “reklam veren 
tarafından  bir  ürünün,  hizmetin  veya  fikrin, 
bedeli  ödenerek,  kişisel  olmayan  yollarla  su-
numu”  olarak  tanımlamaktadır  (Çırpıcı  2006: 
5).  Tüketicilerin  yeterince  bilinçlenmediği 
ülkemizde,  tanıtılmayan  bir  ürünün,  günümüz 
koşulları  içinde  ülke  çapında  talep  görmesi 
mümkün  değildir.  Bu  bakımdan  reklam,  bir 
mal  veya  hizmetin  kitlelere  tanıtılması  ve  be-
nimsetilmesi amacıyla göze ve kulağa seslenen 
mesajların hazırlanıp bir bedel karşılığı yayım-
lanması  olarak  tanımlanabilir  (Sadıkova  2006: 
5).  Reklam,  bir  malın  veya  hizmetin  üretici 
veya  satıcı  tarafından  bir  bedel  ödenerek  her-
hangi  bir  vasıta  ile  (genel  yayın  araçlarında) 
geniş  halk  kitlelerine  tanıtılarak,  seslendiği 
kitleyi satın alma eylemine sevk eden bir araç-
tır  (Tepecik  ve  Kalafat  1999:  76,  Varol  ve 
Güler  2005:  168).  Bal  (1990),  reklamı  “belirli 
bir kişi veya kurumun denetimi altında ürünün, 
hizmetin  veya  fikrin hedef  pazarı  oluşturanları 
ikna etmek ve  bilgili kılmak için yapılan, kişi-
sel  olmayan  duyurudur”  şeklinde  de  tanımla-
maktadır. 
Gülsoy  (1999),  reklam  konusunda  detaylı  bir 
tanımlama  yoluna  gitmiş  ve  reklamı  “insanla-
rın, gönüllü olarak belirli bir davranışta bulun-
maya ikna etmek, belirli bir düşünceye  yönelt-
mek, dikkatlerini bir ürüne, hizmete, fikir ya da 
kuruluşa  çekmeye  çalışmak,  onunla  ilgili  bilgi 
vermek, ona ilişkin görüş ve tutumlarını değiş-
tirmelerini  veya  belirli  görüşü  ya  da  tutumu 
benimsemelerini  sağlamak  amacıyla  oluşturu-
lan;  iletişim  araçlarından  yer  ya  da  süre  satın 
almak  yoluyla  sergilenen  veya  başka  biçimler-
de  çoğaltılıp  dağıtılan  ve  bir  ücret  karşılığında 
oluşturulduğu  belli  olan  (diğer  bir  deyimle, 
parasal destek sağlayan kişi ya da kuruluşların 
kimliği  açık  olan)  duyuru”  olarak  tanımlamış-
tır.  
Reklam  en  genel  ve  kabul  gören  tanımı  ile, 
ürün  veya  fikre  yönelik  mesajın  belirli  bir  ku-

---