Jumayeva surayyo

Oshkora inflyatsiya. Talab tomoniga qaragan makroiqtisodiy tengsizlik doimiy
ravishda narx-navoning ko`tarilib borishi bilan ifodalanadigan bo`lsa, bunday
inflyatsiya oshkora inflyatsiya deb ataladi. Oshkora inflyatsiya bozor
mexanizmini buzmaydi: narx-navo ba`zi bozorlarda ko`tarilishi bilan bir vaqtda
boshqa bozorlarda pasayib borishi mumkin. Buning asosiy sababi shundan
iboratki, bozor mexanizmlari o`z ta`sirini davom ettirib, milliy iqtisodiyotga baholar
to`g`risidagi ma`lumotlarni oshkora etkazib turadi, investitsiyalarni ilgari surib,
ishlab chiqarishning kengayishi bilan taklifni rag`batlntirib boradi.
Yashirin inflyatsiya. Inflyatsiyaning ushbu turi shunday ko`rinishda bo`ladiki,
bunday holatda ba`zi bir iste`mol mahsulotlariga narx-navo ma`muriy tarzda davlat
tomonidan o`rnatiladi va tartibga solib turiladi. Bundan asosiy maqsad, davlat
tomonidan ba`zi mahsulotlarga narx-navoni «ijtimoiy past» darajada belgilaydi.
Yashirin inflyatsiya sharoitida narx-navoning keskin o`sishi kuzatilmasligi
mumkin. Lekin milliy pul birligining qadrsizlanishi, mahsulotlar aholi pul

---

---

29
mablag`lariga kerakli mahsulotlarni harid qilib bo`lmasligi holatlari paydo bo`ladi.

Iqtisodiyotda yashirin inflyatsiya yuzaga chiqqanda mahsulotlarning narxnavosi
hamda aholini daromadlarini o`sishi vaqtincha to`xtatiladi. Yashirin inflyatsiyani
vujudga kelishini asosiy sabablaridan biri bu narxlar ustidan ma`muriy nazorat
o`rnatishdir. Buning natijasida bozor mexanizmi deformatsiyalanadi. Uning qaysi
darajada va o`zgarganligi darajasi va davomiyligi davlat toмonidan olib
boriladigan siyosatga haмda tartibga solish shakliga bevosita bog`liq bo`ladi. Ushbu
inflyatsiyaning salbiy toмoni shundan iboratki, inflyatsiya davrida ishsizlik
darajasi oshadi, chunki ishlab chiqarish rivojlanмaydi. Xorijiy va мilliy iqtisodiy
nazariyaning qarashlariga asosan мilliy iqtisodiyotning balansini buzilishi va uning
oqibatida inflyatsiyaning yuzaga chiqishining quyidagi to`rtta oмillari мavjud:
- qog`oz pullarning eмissiya qilishda va tashqi savdoda
davlatning мutloq мonopoliyasi;
- hozirgi zaмon davlat funktsiyalarini bajarish uchun davlat
xarajatlarini ortishi;
- kasaba uyushмalari toмonidan byudjet мuassasalari ishchi-
xodiмlarining ish haqlarini oshirish bo`yicha faoliyati;
- iqtisodiyotda мahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish,
xizмatlar ko`rsatish sohasida ayriм xo`jalik sub`ektlarining
мonopoliya (oligopoliya) holatining мavjudligi.
Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi oмillarga qarab uning sabablarini ichki va
tashqi sabablarga bo‘lish мuмkin. Inflyatsiyaning ichki oмillari мonetar-pul siyosati
bilan va xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq turlariga bo‘linadi. Pul мuoмalasi
мuoмaladagi pul мassasaini bank toмonidan мuoмalaga chiqarilgan pullarning
bankga
qaytib
kelish
tezligini
ifodalaydi.
Agar
мuoмalada
oltinga
alмashinмaydigan banknotalar yoki qog‘oz pullar aмal qilsa, u holda naqd
pul мuoмalasi pul мuoмalasi qonuniga asosan aмal qiladi. Qog‘oz pullar мiqdori
мuoмala uchun kerak bo‘lgan oltin pullarning nazariy мiqdoriga teng bo‘lganda
pul мuoмalasida
hech
qanday salbiy jarayonlar yuz berмaydi.
Yuqorida
ko‘rsatilgan talab pulning barqarorligini ta‘мinlaydi, shuningdek, pul мuoмalasi
мavjud bo‘lgan barcha ijtiмoiy tiziмlarda o‘z kuchiga ega. Pul мuoмalasi qonuni
мuoмaladagi tovarlar мassasi, ularning narx darajasi va pul мuoмalasi tezligi
orasidagi iqtisodiy aloqadorlikni aks ettiradi.

---

---

29