K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va

 
Buxgalteriya hisobi qanday turlarga bo„linadi? 
 
a) Operativ va analitik b) Moliyaviy va boshqaruv 
v) Moliyaviy va statistik g) Boshqaruv va texnik 
Moliyaviy hisob: 
 
a ) Qat‘iy tartibga solinmaydigan hisob b) Statistik hisob 
v) Qat‘iy tartibga solinadigan hisob g) Majburiy bo‗lmagan hisob 
O„zbekiston Respublikasida moliyaviy hisob tartibga solinadi 
 
a) Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari bilan 
b) Buxgalteriya hisobining milliy standartlari bilan 
v) Prezident farmonlari bilan 
g) Soliq Kodeksi bilan 
Boshqaruvda buxgalteriya hisobi qanday funksiyalarni bajaradi? 
a) Administrativ va noadministrativ funksiyalarni 
b) Axborot berish va nazorat qilish 
v) Axborotlarni iste‘ mol qilish va nazorat qilish 
g) Korxona rahbarini taftish va nazorat qilish 
Buxgalteriya hisobi boshqaruvning qaysi bo„g„inida yuritiladi? 
a) Boshqaruvning eng yuqori bo‗ g‗inida 
b) Boshqaruvning eng quyi bo‗g‗inida 
v) Boshqaruvning hohlagan bo‗g‗ inida 
g) Boshqaruvning o‗rta bo‗g‗inida 
Xodimlarniishga kelishi va ketishi to„g„risida ma‟lumotlar 
a) Operativ –texnik hisobda aks etadi 
b) Statistika hisobida aks etadi 
v) Boshqaruv hisobida aks etadi 
g) Moliyaviy hisobda aks etadi 
O„zbekiston respublikasida quyidagi hisob turi reglamentlashtirilgan 
a) Operativ –texnik hisob 
b) Muxandislik hisobi 
v) Boshqaruv hisobida
g) Moliyaviy hisob 

---

12 
1..2. Buxgalteriya hisobining predmeti va ob‟ektlari 
 
«Buxgalteriya hisobi» deb atalmish hisobning ushbu turi o‗zining ko‗p yillik 
tarixiga ega. Faoliyat sifatida u kishilik jamiyatida xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarni, 
masalan, artel, manifakturalarni paydo bo‗lishi bilan vujudga kelgan. Ishlab chiqarishni 
rivojlanib borishi bilan mos ravishda buxgalteriya hisobi ham rivojlangan, uning shakl 
va mazmuni, yuritish texnikasi va usullari takomillashib borgan. Boshqaruv organlari 
xodimlari ichida aynan hisob-kitob ishlari bilan shug‗ullanuvchi kasb egalari 
shakllangan. Shu yo‗sinda buxgalteriya hisobi maxsus kasbga aylangan.
Jamiyatni boshqarishni takomillashtirish buxgalteriya hisobini rivojlantirishni va 
ushbu kasb egalarini tayyorlash, ularning malakasini oshirib borishni taqoza etgan. Bu 
zaruriyatlar buxgalteriya hisobini maxsus fan sifatida shakllanishiga, buxgalterlar 
tayyorlash maktablarini vujudga kelishiga (jumladan, italiya, angliya, amerika, nemes, 
fransuz, amsterdam, venesiya, rus, toskan, lombard va shu kabi), ularni asta-sekinlik 
bilan rivojlanib borishiga asos solgan.
Buxgalteriya hisobini fan sifatida vujudga kelishiga eng katta hissa qo‗shgan 
maktablardan biri bo‗ lib Italiya maktabi hisoblanadi. Aynan ushbu maktab vakili, 
mutaxassisligi bo‗ yicha matematik bo‗lgan Luka Pacholi (1445-1517) buxgalteriya 
hisobi fanini yaratuvchisi sifatida butun dunyo mamlakatlarida tan olingan. Uning 1494 
yilda chop etilgan «Schetlar va yozuvlar to‗g‗risida traktat» nomli asari birinchi marta 
buxgalteriya hisobini fan sifatida o‗qitilishiga asos solgan. Buyuk olimning asarida 
birinchi marta buxgalteriya schetlari, ularga ikki yoqlama yozish tushunchalari kiritildi, 
ularning mohiyati ochib berildi , bu yozuvni amalga oshirishda to‗rtta omil, ya‘ni sub‘ekt, 
ob‘ekt, vaqt, joy hisobda ko‗rinib turilishlik zaruriyatlari isbotlandi. Luka Pacholi o‗ z 
asarida buxgalteriya hisobida ikkita postulatni (schetlar tizimida debet va kredit oborot 
summalari, debet va kredit qoldiq summalari hamma vaqt bir-biriga teng bo‗lishi kerak), 
shuningdek debitorlik va kreditorlik qarzni tan olishning ikkita tartibini ( hech kimni 
qarzdor (debitor ) deb bo‗lmaydi, agarda u buni tan olmasa; hech kimni ishonchli vakilim 
(kreditor) deb bo‗lmaydi, agarda ma‘lum shartlarda u bunga o‗zi rozi bo‗lmasa) yaratdi. 
Luka Pacholidan keyingi olti asr maboynida buxgalteriya hisobida juda ko‗p yangi 
postulatlar, tartiblar vujudga keldi, jumladan De Lya Porta postulati (XYII asr) , J. Savari 
postulati (XYII asr), J.Dzappa postulati (XIX asr), E.Pizani postulati (XIX asr), 
I.P.Russiyan postulati ( XIX asr), J.Cherboni postulati ( XIX asr), I. F. Sher postulati (XX 
asr), E.Shmalenbax postulati ( XX asr), shuningdek P.Gerstner tartibi ( XIX asr oxiri va
XX asr boshi), V. Riger tartibi ( XX asr), Ch. Garrison tartibi ( XX asr) va boshqalar. 
Ushbu va boshqa postulat va tartiblarga asoslangan buxgalteriya hisobi asta-sekinlik 
bilan oddiy kishilik faoliyatidan maxsus iqtisodiy fan darajasiga yetdi, u bugun barcha 
iqtisod yo‗nalishidagi oliy va o‗rta maxsus ilm dargohlarida o‗qitilmoqda.
Buxgalteriya hisobi ham faoliyat, ham maxsus fan sifatida o‗zining predmetiga ega.