Kalit so’zlar

ELEKTRON PEDAGOGIKA VA ANDRAGOGIKADA O‘QUV MOTIVATSIYASI OMILLARI
Kattalar ta'limi tashkil etishda elektron pedagogikaning ahamiyati
Tarbiyachilar biladiki, ba'zi tushunchalarni kattalarga o'rgatish uchun ishlatiladigan usullar bolalarni o'qitish usullaridan tubdan farq qiladi. Bu tushuncha o'rnini andragogika va pedagogika deb nomlangan metodologiyalar egalladi. Katta yoshlilarga qaratilgan va ularni andragogika mavzusini yanada samarali va samarali o'rganishga qaratilgan strategiyalar. Garchi kontseptsiya 1833 yilda nemis o'qituvchisi Aleksandr Kapp tomonidan ilgari surilgan bo'lsa -da, u rasmiy ravishda AQShlik Malcolm Knowles tomonidan kattalar ta'limi mavzusiga aylandi.
Bu nazariyada kattalar ta'limining tayanchini tashkil etuvchi ba'zi asosiy taxminlar mavjud. Masalan, kattalar o'z ishi va shaxsiy hayotiga mos keladigan tushunchalarni o'rganishga ko'proq qiziqadi degan taxmin bor. Kattalar uchun tashqi motivatorlar emas, balki ichki motivatorlar kerak. Yangi tushunchalarni o'rganish tajribani talab qiladi, bu xatolarni ham o'z ichiga oladi. Kattalar o'z bahosini kuzatishda bolalarga qaraganda ko'proq mas'uliyatli bo'lishi mumkin.
Hamma narsani umumlashtirish uchun, Oksford lug'atida aytilganidek, andragogika - “Katta yoshdagi o'quvchilarni o'qitish usuli va amaliyoti; kattalar ta'limi. "
Hozirgi kunda ta’lim tizimiga berilayotgan katta e’tibor tizimning turli bosqichlariga alohida etibor qaratilishini va ushbu bosqichlarning o‘ziga hos xususiyatlaridan kelib chiqqan xolda jarayonni tashkil etishni taqazo etmoqda. Ushbu nuqtai-nazardan, xalq ta’limi va oliy va undan keyingi ta’lim tizimi vakillari orasida ko‘p muhokamaga sabab bo‘luvchi pedagogika va andragogika tushunchasiga oydinlik kiritmoqchimiz.
So‘zimizni boshini ko‘pchiligimizga tanish bo‘lgan pedagogika, ya’ni soha vakili bo‘lgan “pedagog” tushunchasidan boshlamoqchimiz. Pedagog (Pedagogue), maktab o‘qituvchisi – juda sinchkovlik yoki qat’iyatlik bilan ta’lim beruvchi kishi deb ta’riflanadi. Pedagogik modelda nimani, qachon va qanday o‘qitilish kerakligini o‘qituvchi hal qiladi.
Kattalarni o‘qitish, o‘rgatish sohasi hisoblangan “androgogika” esa, aksincha, kattalarga ta’lim beruvchi san’at va fan hisoblanadi. Androgogik model quyidagi beshta asosga tayanadi:
1) o‘rganuvchilarga biror narsani o‘rganish nima uchun muhimligi bildiriladi;
2) o‘rganuvchilarga ma’lumotlar ichida o‘zlarini qanday boshqarishni ko‘rsatadi;
3) mavzu o‘quvchilar tajribasiga bog‘lanadi;
4) odamlar to o‘rganishga tayyor bo‘lmagunicha yoki motivlanmagunicha ishga kirishmaydilar;
5) Bu esa o‘rganish bo‘yicha to‘siqlarni, xatti harakatlar va e’tiqodlarni bartaraf etishni talab qiladi.

Xulosa shuki, pedagogikadan farqli ravishda androgogikaning ta’limiy maqsadi o‘rganuvchilarga mazmunni qabul qilishga va unga tanqidiy fikr bildirishga zamin yaratish hamda uni hayotda amaliy qo‘llay olishda namoyon bo‘ladi.

J.Rachal androgogikani kattalarga ta’lim berish vositasi sifatida o‘rganib, oliy ta’limda talabalar o‘z motivatsiyalariga o‘zlari mas’ul bo‘lishlari kerakligini ta’kidlaydi. Androgogika talabalarni nazorat qilishga, egallanayotgan bilimlarni mavjud standartlarga asoslanib baholab borishga va talabalarni o‘rganishga ixtiyoriy jalb etishga chorlaydi. Lekin bu shartlarning aksariyati oliy ta’limda qo‘llanmaydi.
Androgogikaning asosiy nazariyalaridan yana biri, o‘qish / o‘rganish haqiqiy qadriyat sifatida ta’qib qilinishidir. Androgogika qoniqishni ko‘lamini va talaba belgilagan natija darajasini talab qiladi. Bu shartlarning hech birini oliy ta’lim mazmuni orasidan osonlikcha topib bo‘lmaydi, ayniqsa, o‘qitilishi nazarda tutilayotgan kursning maqsadiga qoniqish asosiy aniqlovchi sifatida kiritilmagan bo‘lsa.
Bolalar ta’limida o‘qituvchilar tashqi motivatsion omillar (baho olish, ota-onaning yoki o‘qituvchining talabi, uyalib qolishdan qo‘rqish va h.z.) sifatida muhim o‘rinni egallasa, oliy ta’limda esa tashqi omillar o‘quv faoliyati samaradorligiga ta’sir ko‘rsatsa-da, talaba mas’uliyatini kuchaytirmaydi. Bunday farqni ajrata bilgan oliy ta’lim o‘qituvchisigina tegishli metod, texnologiya va yondashuv orqali talabalarga bilim olish ko‘nikmalarini o‘rgatishda muvaffaqiyatga erishadi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, muvaffaqiyatli o‘qishga bo‘lgan motivatsiya omili ko‘pincha intellekt omilidan kuchliroqdir. O‘rganish jarayonini yoqimli qilishda o‘rganuvchilar motivatsiyasini qo‘llab-quvvatlash muhimdir. Shu sababli motivatsiyani shakllantirish, rivojlantirish, kerakli darajada saqlashga doir metod hamda yondashuvlarni inobatga olib, darslar va o‘quv materiallarini tashkillashtirgan holda olib borish talab etiladi.
Birinchidan, taqdim etilayotgan matnlar, audiovizual materiallar, vazifalar va dars mashg‘ulotlari talabaning qiziqishlariga mos bo‘lishi lozim.

Ikkinchidan, o‘qituvchi talabalarga vazifalarni bajarilishini baholash imkonini berishi va ularning ehtiyojlari boshlang‘ich rolni o‘ynashi talab etiladi.

Uchinchi muhim narsa – mashg‘ulotlardagi yumor, musiqa singari dars mavzusidan tashqari, qo‘shimcha mashg‘ulotlar komponentlari talabalarning o‘qishga bo‘lgan ishtiyoqini oshirish xususiyatlari hisoblanadi. Qo‘shimcha mashg‘ulotlar sifatida nafaqat yumor yoki ko‘ngilochar mashg‘ulotlar, balki talabalarning orasida kurs maqsadiga mos bellashuvlar uyushtirish, misol uchun, poster taqdimotlar, video taqdimotlar, loyiha ishlari, guruhlarda loyiha ishlarini tashkillashtirish va boshqalarni kiritishimiz mumkin.
Ta’lim taraqqiyotini tizmiy tasawur qilish va undagi jarayonlarni modellashtirish, ta’lim sohasidagi eng maqbul(optimal) yo’lni tanlash, samarali usullami yaratish uchun echim bo’lib hisoblanadi.
Modellashtirishning yo’lga qo’yilishi, zamonaviy information texnologiyalar nazariyasini yaratish hamda kompyuter tarmoqlari negizida ta’lim jarayonining barcha bo’g’inlarini uzluksiz axborot bilan ta’minlashni yo’lga qo’yadi, bugungi kunda zamonaviy axborot texnologiyalarining mavjud imkoniyatlaridan nafaqat ishlab chiqarishda, baiki ta’lim sohalarida ham keng foydalanilmokda:
-elektron pochta;
-o’zaro tarmoq orqali bog’lanish;
-internet tarmog’i.
Zamonaviy axborot texnologiyalaridan o’quv jarayonida samarali foydalanish quyidagi imkoniyatiargayo’l ochib bermoqda:
-yuqori malakali kadrlar tayyorlash;
-zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishni o’rganish;
- zamonaviy axborot texnologiyalarining qo’shimcha qurilmalaridan foydalanishni o’rganish;
-dars jarayonlarini umumlashtirish va soddalashtirish;
-talabalarning darsga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
-talabalarni mustaqil fikrlashga, zamonaviy axborot texnologiyalari bilan ishlashga o ’rgatish va izlanuvchanligini oshirish.
Bu o’z navbatida hayotimizga yangi masofaviy ta’lim tizimini kirib kelishiga sabab bo’ldi. Masofaviy ta’lim qisman elektron darslik va kitoblardan iboratdir. Shuning uchun o’quv muassasalarining masofaviy ta’lim bo’limiga ega bo’lgan Web sahifalar yaratishi bugungi kunning dolzarb muammosidir.
Ushbu muammoni echish uchun O ’zbekiston Respublikasining Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim vazirligi tomonidan masofaviy ta’lim tizimini yo’lga ko’yish bosqichlari belgilab qo’yilgan bo’lib, ushbu bosqichda ta’lim tizimiga masofaviy ta’limni joriy etish ko’zda tutiladi.
Kattalarni masofali o’qitishda Internet tarmog’ining o’rni.
Distatsion usuli asosida o ’qitishning o ’quv qoidalaridan kelib chiqsak, talabalar internet turi orqali jahon bo’yicha sayohat qilishlari mumkin. Shu bilan birga ta’lim berish uslubining o ’zgarishi bilan uning shakilari ham o’zgarishi shartdir. Hozirgi kunda to’g ’ridan -to’g ’ri Internet tarmog’iga kirish xizmati, distatstion uslubi asosida ta’iim berish uchun elektron pochtalar kompyuter konfirensiyalari va ma’lumotlaming elektron bazasida foydalaniladi.
Axborotlashgan tezkor kanalning rivojlanishi yangi gipermediya tizimini berib, u o’z ichida Internet tarmog’iga kirishning 3 ta asosiy qismini mujassamlashtiradi va foydalanuvchining interfeysini (muloqoti) yanada takomillashtirishga yordam beradi. Masalan, maltikast texnologiyalarining konferensiya vositalarining va multimediya kompyuterlarining mavjudligi Internet tarmog’i orqali vidio konferensiyalami yo’lga qo’yishga imkoniyat berdi. Shunday qilib ligant axborotlashgan tarmoq, o’quvchilaming distant uslubi asosida zamonaviy bilim olishlari uchun vaqti yoki qaerda turganligiga qaramasdan keng sharoit yaratib beradi.
Infosfera nafaqat ishlab chiqarish, axborot ayirboshlash, iqtisodiy-ijtimoiy va ma’naviy-ma’rifiy sohalarda, baiki jahon ta’lim tizimini yangi bosqichga ko’tarishga va uni takomillashtirishga xizmat qilmoqda. Bu borada ta’lim sohasida masofali o ’qitish tizimining shakllanishi va uni yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashda xizmat qilishi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Hozirgi davrda, jahonning rivojlangan mamlakatlarida (AqSH, Buyuk Britaniya, YAponiya, Fransiya, Kanada, Rossiya, Italiya, Ukraina) masofali o’tish tizimining joriy etilishi natijasida umumjahon axborot resurslariga bo’lgan extiyoj keskin oshib borishi bilan bir qatorda, ularda maqsadli foydalanishning yangi usul hamda vositalari shakllandi.
Respublikamizda ham masofali o’tish tizimi joriy etish orasida dastlabki ijobiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zbekiston respublikasi Prezidentining «Iste’dot» jamg’armasi qoshidagi «masofali o’qitish markazi» hamda Rossiyaning informastion jamiyatini rivojlantirish inistituti tomonidan masofali o’qitish kurslarining tashkil etilishi, Ushbu yo’nalish bo’yicha amalga oshirilgan ijobiy ishlarning daslabki de’bochasidir.
Albatta, masofali o’qitish tizimini joriy etish uchun bir qator tashkiliy, o’quv-uslubiy hamda iqtisodiy masalalami hal etishga to’g’ri keladi.
Fikrimizcha, bu vazifalarni ijobiy hal etish uchun respublikamizdagi bir qator oliy o’quv yurtlarining imkoniyatlari yetarlidir
Bugungi kunda taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda va juda tez o’zgarmoqda. Deyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida o’zgarishlar, yangiliklar va kutilmagan voqealar hodisalar sodir bo’lmoqda.
Har bir kunimiz informastiya oqimi ta’sirida kechmoqda. Ta’lim tizimida masofadan o ’qitish uslubi shakllari qo’llanilmoqda. Masofadan o ’qitish uslubi-bu sirtqi o’qishning yangi shaklidir. Masofadan o ’qitish bu mustaqil masofadan dars o’qishdir. Mustaqil o’qitish insonning mustaqil fikrlash, xolatni baholash, xulosa va bashorat qilish qobiliyatlarini shakllantiradi.
Disttatsion kurs shakli quyidagilardan tashkil topadi.
-kursning nomi
-o’qituvchining ism familyasi
-o’qituvchining elektron manzili
-kursga oid ma’lumotlar
-kurs materiallari
-talabalar
-yordam
sistemaga talablar:
tizim Windows va Internet Explorer 5.0 va undan yuqori turdagi programmalar doirasida ishlaydi. Tizim o’qituvchilar va talabalar uchun foydalanish ko’rsatmalariga ega. Dictatstion o’qitish tizimi O ’zbekiston Respublikasi Davlat Patent idorasida qayd etilgan.
Masofadan o’qitishning tarkibiy belgilari: o ’qituvchi, o ’quvchi, kommunikastiyadir.
Masofadan o ’qitishning uslubiy materiallari quyidagilardir:
Darslik
Audio va video darsliklar
On-layn darsiar (Internet saxifa)
Elektron kutubxonalar
Testlar
Multimedia, elektron darsliklar
Masofadan o’qitishda virtual kutubxonalar sputnik orqali videokonferensiyalar, darsiar, Internet yordamida muloqot va informasiya olish imkoniyatlari paydo bo’ladi. Bu esa o ’quvchi uchun maxsus o’qish doirasini beradi.