Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

64 
 
var ki, şair öldürülməyib, sadəcə itkin düşüb. Lorka ilə bir yerdə güllələndiyi iddia edilən 
müəllimin  nəvəsi  2008-ci  ildə  ümumi  qəbirdəki  cəsədlərin  ekshumasiyasını  tələb  edir. 
Lorkanın  da  olduğu  güman  edilən  qəbirin  və  daha  18  məzarın  ekshumasiyası  üçün 
məhkəmənin  əmri  verildikdən  sonra  işə  başlanılır.  Nəinki  açılan  qəbirlərdə,  hətta  rəsmi 
versiyaya  görə  faciənin  qeydə  alındığı  bütün  bələdiyyə  ərazisində  heç  bir  qalıq  aşkar 
edilmir.  Nisbətən  daha  mifik  görünən  bir  versiyada  yaralı  şairin  gizlincə  Argentinaya 
ötürüldüyü, lakin onun öz keçmişini və hətta adını xatırlamadığı təsdiqlənir. 1965-ci ildə 
Lorkanın  sosialist  baxışlarına,  masonlara  mənsub  olmasına  və  homoseksual 
oriyentasiyasına  görə  onun  «etibarsızlığını»  təsdiqləyən  polis  raportu  hazırlanması  və 
frankistlər  tərəfindən  güllələnməsi  xəbəri  verilmişdir.  Belə  bir  xəbər  2015-ci  ilin  22 
aprelində İspaniyada dərc edilmişdir. 
 
 
Şəkil 41. Federiko Qarsia Lorka (Federico Garcia Lorca; 1898–1936) 
 
1929-cu ildə Dali Pol Elüar (Paul Eluard)
98
 və onun arvadı rus emiqrantı Qala ilə 
tanış olur.  
Qalanın  əsl  adı  Yelena  İvanovna  Dyakonova  olmuşdur.  1894-cü  ilin  26 
avqustunda  Kazan  şəhərində  dünyaya  gəlmişdir.  Atası  İvan  Dyakonov  təvazökar  bir 
məmur  olmuş,  1905-ci  ildə  vəfat  etmişdir.  Anası  Antonina  Deulina  ikinci  dəfə  vəkil 
Dimitri İliç Qomberqə ərə getmişdir. Qız həmin kişini öz atası adlandırmış və onun adına 
uyğun  olaraq  Yelena  İvanovna  Dimitriyevna  kimi  tanınmışdır.  1905-ci  ildən  sonra  ailə 
Moskva şəhərinə köçmüşdür. Mötəbər mənbələrdə verilən məlumata görə, Yelenanın ana 
xətti üzrə nənəsi Tobolskda yaşamış, onun ailəsi Sibirdə qızıl mədəninə yiyələnmişdir. 
Yelena  Moskvada  Mariya  Qustavovna  Bryuxonenko  adına  qadın 
gimnaziyasında  oxumuşdur.  1912-ci  ildə  vərəm  xəstəliyindən  müalicə  olunmaq  üçün 
İsveçrənin Klavadel sanatoriyasına göndərilmişdir. Fransız şairi Pol Elüar (Paul Eluard) da 
orada  dincəlirdi.  Onun  atası  daşınmaz  əmlak  ticarətilə  məşğul  olan  varlı  bir  insan  idi. 
Sanatoriyada rus qızı 18 yaşlı Yelena və fransız oğlu 17 yaşlı Pol tanış olurlar. Yelena 
Dyakonovanın  coşğunluğu  (ehtiraslılığı),  qətiyyətliliyi  (əzmkarlığı),  kübarlığı  (yüksək 
mədəniyyətinin  olması)    gənc  Elüarda  xoş  təəssürat  yaradır.  Qız  adının  əvvəlcə  Qalina 

---

65 
 
olduğunu deyir, sonra qarşı tərəfin çətinlik çəkməməsi üçün özünü sadəcə Qala adlandırır, 
Elüar vurğunu axırıncı hecaya salmaqla ona Gala kimi müraciət edir. 
«Qala» sözünü özünə ləqəb götürməyi Yelenaya anası məsləhət görmüşdü. Yeri 
gəlmişkən  qeyd  edək  ki,  «gala»  sözü  fransız  dilindən  tərcümədə  «bayram»  deməkdir. 
Gənc  yazıçı,  Prezident  mükafatçısı  və  təqaüdçüsü  Pərvin  Ələmdar  qızı  Nurəliyeva
99
 
«Dalinin  dəlisi»  adlı  öz  essesində  bu  baxımdan  maraqlı  bir  paralel  aparır:  «Qalanın 
bioqrafiyasına nəzər saldıqda bu adın ona necə uyğun olması aydın görünür. Doğrudan da, 
Yelena  Dyankova  –  Qala  çoxlarının  həyatına  bayram  kimi  gəlirdi,  amma  həyat  yalnız 
bayramdan  ibarət  olmadığı  üçün  zamanı  çatanda  sakitcə  gedirdi,  buraxırdı,  uzaqlaşırdı. 
Onun qeyri-adi sənət duyumu, çox incə zövqü vardı. Və çox güman ki, o qədər də gözəl 
olmayan  bu  qadında  kişiləri  cəlb  edən  məhz  zövqü,  istedadı,  ağlı  idi.  Amma  ən  əsası 
kişilərin ağlını başından alan onun qadınlığı idi. Qala qadınlığının sadə bir resepti vardı. O 
deyirdi: «... heç vaxt mətbəx arvadı olmayacam. Çoxlu kitab oxuyacam, lap çoxlu. Ürəyim 
istəyən hər şeyi edəcəm, amma bununla belə özünə çox da əziyyət verməyən zərif qadın 
cazibəmi  saxlayacam.  Məndən  həmişə  yüngül,  dəcəl  qızlar  kimi  xoş  qoxular  gələcək, 
dırnaqlarım manikürlü, əllərim gözəl olacaq». 
... Əslində ilk baxışdan nə qədər sadədir, deyilmi?! Və bunları oxuyanda sual 
yarana bilər: məgər manikürlü dırnaqlar, səliqəli əllər, gözəl ətir şərtdi? Bəli, şərtdi! Amma 
daha vacib olanı ürəkdi, ağıldı, ruhdu, iradədi, zəngin daxili aləmdi... Və məncə, Qalanın 
adidən adi görünüşünü sehrli edən də bunların cəmi idi. Bir də yaratmaq qabiliyyəti. Onun 
xarakterindəki  analıq  mayası,  valideyn  mehri  ifrat  həddə  idi.  Sevdiyi  kişinin  ana  kimi 
qayğısına qalırdı, qadın kimi sevirdi, amma həm də «yaradırdı» onu. Sənətkar yaradırdı. 
Görünür,  Yelena  bu  bacarığını,  istedadını  –  kişi,  sənətkar  yaratmaq  «sənətinin» 
incəliklərinə  bələd  olmasını  özü  hamıdan  qabaq  anlamışdı.  Ona  görə  azca  sənət  qoxusu 
duyduğu anda dəyişilirdi, başqalaşırdı, gözəlləşirdi... Qarşı cinsdə də onu yalnız incəsənət 
istedadı maraqlandırırdı. Qala sevgini sənətdən kənarda, ayrı təsəvvür etmirdi. Onun adi, 
yüngül flirtləri də, ciddi, dərin sevgiləri də sənət «içində», aurasında olmalı idi» [18]. 
Pol çılğın bir aşiq kimi gözəl sevgi şeirləri yazır. Elüarın məhəbbət poeziyasının 
ilk coşğunluğu məhz Yelenadan başlayır, yaradıcılıq ilhamı onun sonrakı əsərlərində uzun 
müddət  davam  edir.  Bir  müddət  onlar  bir-birindən  ayrı,  Pol  Parisdə,  Yelena  Moskvada 
yaşadı.  Əslində  ayrılıq,  həsrət,  uzaq  məsafə  yazışma,  şeir  bəstələmə  üçün  bir  bəhanəyə 
çevrilmişdi.  Yelena  uzaqdan  qayğıkeş  ana  kimi  sevdiyi  kişini  əzizləyir,  ona  yazırdı: 
«Əzizim, ruhum, balacam. Sənə ehtiyacım var, əvəzolunmazım!» [18]. 
Elüarın  ailəsi  onun  rus  qızıyla  evlənmək  arzusuna  qarşı  çıxırdı.  Amma  buna 
baxmayaraq onlar ailə qurdular. 1917-ci ildə Yelena Elüarla nikaha daxil oldular. Bir ildən 
sonra Qala həmin nikahdan bir qız doğdu, adını Sesil qoydular. 
Amma Elüar və Qalanın ailəsi şablonlardan uzaq olmaqla qeyri-adiliyinə görə 
seçilirdi, dərhal fərqliliyi nəzərə çarpırdı. Bununla bərabər Pol da ehtiraslı qadının özünü 
ifadə etmək, bacarıqlarını sınamaq üçün şair qəlbli bir «obyekt» hesab edilə bilər. Məhz 
Pol Elüarın «imzası, möhürü» ilə Yelena Dyankova həmişəlik Qala oldu. Bu qadın əbədi 
bir  enerjiyə  bənzəyirdi,  ruh  mənbəyi,  ilham  mühərrriki  kimi  çıxış  edirdi.  Sanki  sənətin, 
şeirin  yaranması  üçün  nədən  hansı  miqdarda  lazım  olduğunu  zərgər  dəqiqliyilə  bilirdi. 
Çoxlu  sevgini,  ondan  az  olmayan  ehtirası,  bir  qədər  əzabı  iki  qram  zəhərlə,  üç  damla 

---