Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
- İ n t e r n e t d ə
- Nəsirəddin Tusi 1201-1274 Fəlsəfə.İqtisadiyyat Filosof FEVRAL 17
57 130 illiyi Siyasət.Hüquq.Hərbi iş Abbasqulu bəy Şadlinski 1886-1930 Hərbi xadim 24 FEVRAL Abbasqulu bəy Xanbaba bəy oğlu Şadlinski 1886-cı il fevral ayının 24- də İrəvan quberniyasının Böyük Vedi kəndində anadan olmuşdur. 1894-cü ildə Vedidə ikiillik rus- tatar məktəbində oxumuş, lakin mad- di çətinlik üzündən təhsilini davam etdirə bilməmişdir. 1902-ci ildə atasın- dan qalma kiçik torpaq sahəsini əkib- becərməklə məşğul olmuşdur. Rusiyada 1905-1907, İranda 1905- 1911-ci illər inqilabları onun ictimai- siyasi dünyagörüşünün formalaşması- na mühüm təsir göstərmişdir. 1907-ci il fevral inqilabından sonra Şadlinski həyatını xalq işi uğrunda mübarizəyə həsr etmişdir. 1918-ci ilin əvvəllərində Naxçıvan, İrəvan, Dərələyəz, Zəngəzur və başqa ərazilərdə daşnak-erməni silahlı dəstələrinin azərbaycanlılara qarşı soyqırımlarının qarşısını almaq məqsədi ilə o, Vedidə erməni-daşnak quldur dəstələrinə qarşı könüllü xalq birləşməsi olan “Qırmızı tabor”u təşkil etmişdir. 1918-1919-cu illərin yay ayların- da daşnak hərbi hissələrinin Vediyə hücumlarının qarşısının alınmasın- da böyük şücaət göstərən “Qırmızı tabor”çular sonradan Şadlinskinin əmri ilə kəndi döyüşlə tərk etmiş, Vedibasar və Zəngibasar əhalisinin əksər hissəsi ilə İran ərazisinə keçərək, Mərənd şəhəri ətrafında mövqe tutmuşdular. 28 iyul 1920-ci ildə Naxçıvan- da Sovet hakimiyyəti elan olunduq- dan sonra Nəriman Nərimanovun dəvətini qəbul edərək, sentyabrın 17-də 200 nəfərlik “Qırmızı tabor” dəstəsi ilə Naxçıvana gəlmiş, ilk vaxt- lar Naxçıvan sərhədlərinin qorunma- sına, sonra Zəngəzur istiqamətində öz dəstəsinin daşnak hissələri ilə fəal döyüş əməliyyatlarına başçılıq etmiş, 1921-ci ilin fevralı - aprelin əvvəlində isə İrəvanda daşnak qiyamının yatı- rılmasında qəhrəmanlıq göstərmişdir. Daşnaklarla döyüşlərdə göstərdikləri şücaətə görə, Şadlinski başda olmaq- la, “Qırmızı tabor”un 19 nəfər üzvü Ermənistan SSR-nin “Qırmızı bayraq” ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1921-ci ilin yayında Ermənistanda və Zəngəzurda daşnak fitnəkarlıqlarına son qoyulduqdan sonra Şadlinski 1922- ci ilin sonunadək Naxçıvanda qalmış və buranın sərhədlərinin qorunmasına rəhbərlik etmişdir. Vediyə qayıdan Şadlinski 1922- 1928-ci illərdə Ermənistanda bir sıra məsul təsərrüfat vəzifələrində çalışmış, yeni yaradılan Dəvəli sement zavodu tikintisinin rəhbəri təyin olunmuşdur. Abbasqulu bəy Şadlinski düşmənləri tərəfindən 1930-cu ilin fevral ayında öldürülmüşdür. Fərman Kərimzadənin “Qarlı aşı- rım” romanı və onun süjeti əsasında re- jissor Kamil Rüstəmbəyov tərəfindən çəkilən “Axırıncı aşırım” bədii filmi Şadlinskinin həyat və fəaliyyətindən bəhs edir.
58 815 illiyi Ə d ə b i y y a t Əxlaqi-Nasiri /N.Tusi; farscadan tərc. ed., müqəd. və şərh. R.Sultanov; red. R.Sadıqov; Heydər Əliyev Fondu.-Bakı: [s.n.], [2009.].- 397 s. Xacə Nəsirəddin Tusi: biblioqrafiya /AMEA M.Füzuli ad. Əlyazmalar İn-tu; tərt. ed. A.Xəlilov, A.Musayeva; elmi red. A.Ramazanov.- Bakı: XXI-Yeni nəşrlər Evi, 2004.- 167 s. Quliyev, A. Nəsirəddin Tusi dövlət, siyasət və qanun haqqında: (M.N.Tusinin 800 illik yubileyi münasibətilə) /A.Quliyev.- Bakı, 2001.- 268 s. Rzayev, A. Nəsirəddin Tusi: (Həyatı, elmi dün- yagörüşü) /A.Rzayeva.- İkinci nəşri.- Bakı, 2001.- 352 s. Sarıyeva, İ. Şöhrətli Marağa rəsədxanası və Nəsirəddin Tusi dühası... /İ.Sarıyeva //Bakı xəbər.- 2014.- 20 oktyabr.- S.12. İ n t e r n e t d ə www.anl.az Nəsirəddin Məhəmməd ibn Həsən oğlu Tusi 1201-ci il fevral ayının 17-də Həmədan şəhərində anadan olmuşdur. Mütəfəkkirin əsl adı Məhəmməd olmuş, dövrünün ağıllı, bilikli, görkəmli alimi olduğuna görə хalq ona Nəsirəddin adını vеrmişdir. İlk təhsilini atası Məhəmməd İbn Həsəndən almış, sonra Tus şəhərində məktəb və mədrəsədə təhsilini davam etdirmişdir. Təhsil aldığı şəhərə böyük məhəbbətlə əlaqədar “Tusi” təxəllüsünü götürmüşdür. 1259-cu ildə Tusinin təklifi ilə Cənubi Azərbaycanın Marağa şəhəri yaxınlığında rəsədхana inşa olunmuş- dur. Rəsədxananın yeri elə dəqiq se- çilmişdir ki, orada indi də rəsədxana fəaliyyət göstərir. Sonralar Şərqdə inşa olunan rəsədxanalar məhz Mara- ğa rəsədxanasının planı əsasında tikil- mişdir. Dünyanın hər yerindən məşhur alimlər dəvət edilmiş, faktiki olaraq rəsədxana riyaziyyat və astronomiya üzrə böyük elm mərkəzinə çevrilmişdir. Tusi Yaхın və Orta Şərq ölkələrinə səfər еdib qiymətli kitablar toplayaraq Mara- ğaya gətirmiş, rəsədхanada böyük bir kitabхana yaratmışdır. ХII əsr еlmlərinin bütün sahələrini özündə cəmləşdirən nadir еnsiklopеdik biliyə mənsub olan alim, bu elm sahələrinə dair “Еvklidin şərhi”, “Hərəkətdə olan yеr kürəsi”, “Almacеstin təhlili”, “Gеcə və gündüz”, “Tеlеskop haqqında”, “İki göy cismi”, “Günəşin çıхması və qüru- bu”, “Kainat cismlərinin zühuru”, “Kürə və silindr”, “Konuslar” kimi 101 əsəri artıq 750 ildir ki, dünyanın ən böyük alimləri tərəfindən öyrənilmiş, təhlil və tədqiq olunmuşdur. Onun “Evklidin həndəsi üsulları kitabı” (“Kitabе osulе Еrlidеs dər həndəsi”) uzun müddət tədris vəsaiti kimi istifadə еdilmişdir. Təsadüfi deyil ki, o, Azərbaycanın si- yasi fikir tarixində ilk dövlət nəzəriyyəçisi hesab olunur. “Maliyyə haqqında” risaləsində verilən qayda-qanunlar son- ralar bir çox orta əsr dövlətlərində qa- nunlar toplularına daxil edilmişdir. Görkəmli alim, filosof Nəsirəddin Tusi 1274-cü ildə Bağdada səfəri za- manı vəfat etmiş və Bağdad şəhərinin Kazımiyyə mahalındakı “Cəlil
məscid”də dəfn olunmuşdur. 1981-ci ildə anadan olmasının 780 illik yubileyi geniş qeyd olun- muş, şərəfinə medal təsis edilmiş, abidələri ucaldılmış, portreti yaradıl- mışdır. Azərbaycan Respublikasının bir sıra elm, təhsil və mədəni-maarif müəssisəsinə, o cümlədən, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şamaxı Ast- rofizika Rəsədxanasına, bir sıra küçələrə Nəsirəddin Tusinin adı verilmişdir. YUNESKO-nun qərarı ilə anadan ol- masının 800 illik yubileyi dünya miqya- sında qeyd edilmişdir. Bu münasibətlə ulu öndər Heydər Əliyevin “Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 800 illiyi haq- qında” 13 iyun 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə yubiley komissiyası yaradılmışdır. Nəsirəddin Tusi 1201-1274 Fəlsəfə.İqtisadiyyat Filosof FEVRAL 17 Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|