Kimyodan o’quv qo’llanma jizzax -2022

Asos	Asosli tuzning qoldig’i.	Asosli tuz.
Asosli tuzning nomlanishi.
Mg(OH)2	MgOH^1	MgOHCl	magniygidrokso xlorid
Сu(OH)2	CuOH^1	CuOHNO3	mis (II) gidrokso nitrat
Al(OH)3	Al(OH)2^1 AlOH^11	Al(OH)2NO3 AlOH(NO3)2 AlOHSO4 (Al(OH)2)2SO4	alyuminiydigidrokso nitrat alyuminiygidrokso nitrat alyuminiygidrokso sulfat alyuminiydigidrokso sulfat
Cr(OH)3	Cr(OH)2^1 CrOH^11	Cr(OH)2NO3 CrOH(NO3)2	xrom (III) digidrokso nitrat xrom (III) gidrokso nitrat
Fe(OH)3	Fe(OH)2^1 FeOH^11	(Fe(OH)2)2SO4 FeOHSO4	temir (III) digidrokso sulfat temir (III) gidrokso sulfat
Mg(OH)2	MgOH^1	(MgOH)3PO4	magniygidrokso fosfat

Gidroksi tuzlаrning olinishi:
1. Gidroksi tuzlаr normаl tuzlаrning gidrolizi nаtijаsidа hosil bo’lishini mumkin.



2. Normаl tuzlаrning аsoslаr bilаn o’zаro tа’siridаn hаm gidroksi tuzlаr hosil bo’lаdi:

3. Аsoslаr bilаn oz miqdordаgi kislotаlаrning o’zаro tа’siridаn hаm gidroksi tuzlаr hosil bo’lаdi.

Аgаr kislotа ortiqchа quyilsа, hosil bo’lgаn gidroksi tuz normаl tuzgа o’tаdi:

Gidroksi tuzlаrni kimyoviy xossаlаri: Gidroksi tuzlаr qizdirilgаndа yoki umumаn vаqt o’tishi bilаn tаrkibidаn suv molekulаlаrini chiqаrib, oksituzlаrgа аylаnаdi:

Oksituzlаr hаm аsos xossаsini nаmoyon qilаdi. Binobаrin, kislotа tа’siridа oksituzlаrni normаl tuzgа аylаntirish mumkin:

Oksituzlar normal tuzlarni asosli oksidlar bilan ta’sirlanishi natijasida ham olinadi:
MgCl₂ + MgO = Mg₂OCl₂
Zn(NO)₃ + ZnO = Zn₂O(NO₃)₂
Oksituzlarni nomlashda metall nomi „oksi” qo’shimchasi va kislota qoldig’ining nomi aytilib nomlanadi. Masalan:
Mg₂OCl₂ - magniy oksixlorid
BiONO₃ - vismut oksinitrat
Qo’sh tuzlаr.
Tаrkibidа ikkitа tuz bo’lgаn eritmаlаr kristаllаngаndа qo’sh tuz hosil bo’lishi mumkin.
Mаsаlаn: K₂SO₄·Al₂(SO₄)₄·24H₂O, CuCl₂·2KCl, KCl·MgCl₂·6H₂O, K₂SO₄·Cr₂(SO₄)₃·24H₂O vа hаkozo. Bu qo’sh tuzlаr suvdаgi eritmаlаrdа shu tuzni hosil qilgаn bаrchа ionlаrgа dissosilаnаdi:


Qo’sh tuzlаrni judа beqаror kompleks birikmаlаr deb qаrаsh mumkin.

bu ion tаrkibiy qismlаrgа oson аjrаlib ketаdi:

Olinishi. Ko’p asosli kislotalarga turli asoslarni bosqichli ta’sir etish kerak:
NaOH + H₂SO₄ = NaHSO₄ + H₂O
NaHSO₄ + KOH = NaKSO₄ + H₂O
NaOH + H₃PO₄ = NaH₂PO₄ + H₂O
NaH₂PO₄ + KOH = NaKHPO₄ + H₂O
NaKHPO₄ + LiOH = NaKLiPO₄ + H₂O
Modda miqdori. Mol.
Mol – bu 0,012 kg (12 g) ugleroddagi atomlar soniga teng zarralar (atom, molekula va boshqa zarralar) tutuvchi modda miqdoridir. 0,012 kg uglerodda qancha atom borligini aniqlab olaylik. Buning uchun 0,012 kg ni bitta uglerod atomi massasiga 19,93·10^-27 kg bo'lamiz. Olingan 6,02·10²³ mo'l^-1 soni Avogadro doimiysi deb ataladi va N_A holida belgilanadi.
Demak, har qanday moddaning 1 molida 6.02·10²³ dona (molekula, atom, ion va boshqa zarrachalar) bo’ladi. Agarda modda molekulyar bo’lsa molkula, atomda tuzilgan bo’lsa atom va boshqa zarrachalar bo’lsa, Avagadro soniga teng bo’lgan zarrachalar bo’ladi.
, , bu formulalar bilan modda miqdorini topamiz.
n - modda miqdori (mol); m - massa (g). M - nisbiy molekulyar massa (g/mol).
N - atomlar soni. N_A - Avagadro soni (6,02·10²³). V - hajm(l), V_n - molyar hajm (22,4 l).
Avagadro qonuni. Avagadro soni.
1811 yilda kashf qilindi. A.Avagadro (italyan olimi) hajmiy nisbatlar qonunini tushuntirish maqsadida izlanishlar olib borib, oddiy gazlarning molekulalari 2 atomli ekanligi xaqidagi fikrni olg’a surdi va qonunni quyidagicha ta’rifladi:
Bir xil sharoitda (bir xil bosim, bir xil temperatura) turli xil gazlarning teng hajmlarida molekulalar soni ham bir xil bo’ladi.
Suyuq va qattiq moddalarda molekulalar orasida masofa kichik bo’ladi. Shu sababdan suyuqliklarda va qattiq moddalarda egallaydigan hajm faqat molekulalar soniga emas, molekulalar turiga ham bog’liq. Gaz moddalarda molekulalari orasidagi masofa juda katta bo’lib, o’zaro ta’siri kam bo’lgani uchun gaz egallaydigan hajm molekulalar soniga bog’liq turiga bog’liq emas.
V₁=V₂ : N₁=N₂ : n₁=n₂ va gazlar uchun quyidagi tenglik ham o’rinlidir.
V₁/V₂=n₁/n₂=N_o1/N_o2 va m₁/m₂=w₁/w₂
Avagadro qonunidan kelib chiqqan xulosalar :
− Bir xil sharoitda turli gazlarning teng miqdori bir xil hajmni egallaydi.
− Normal sharoitda ( T=273K, P=101,325 kPa yoki 0⁰C, P=1 atm) turli gazlarning 1 mol miqdori 22,4 l hajmni egallaydi. Bu hajm molyar hajm deyiladi.
− Har qanday moddaning 1 molida 6,02·10²³dona molekula bo’ladi.
M-n: 22,4 l O₂ da 6,02·10²³dona molekula, 22,4 l N₂ da ham 6,02·10²³ dona molekula, 22,4 l NH₃ da ham 6,02·10²³ dona molekula bo’ladi.
Berseliusning xato fikri: «Bir xil sharoitda (bir xil bosim, bir xil tempratura) turli xil gazlarning teng hajmlarida atomlar soni ham bir xil bo’ladi».