Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Enliyarpaqlı ağac növlərinin becərilməsi
- Palıd ( Quercus L.)
66 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI burada 23 il ərzində inkişafını davam etdirir. Meşəbərpası işlərin də həm birillik, həm də ikiillik bitkilərdən istifadə etmək olar. Bitkilər köçürülən zaman kök sistemi torpaqdan təmizlənir və zədələnməkdən qorunur. Son illərdə əkin materialının becərilməsi üçün digər üsullardan da istifadə olunur. Bitkilər xüsusi dibçəklərdə və ya konteynerlərdə becərilir. Çoxlu miqdarda xanalara bölünmüş xüsusi konteyner qutulara torpaq qarışığı tökülür. Hər xanaya 23 ədəd bitki toxumu səpilir. Əgər eyni bir xanada bütün toxumlar inkişaf edirsə, bitkilər sonradan seyrəldilir. Bu üsulla artırılan cücərtilər çox vaxt nisbətən kiçik ölçüdə olur (məs; şam ağacının cücərtiləri 1215 sm hündürlükdə olur). Buna görə də torpağın tərkibi xüsusi qaydada hazırlanmalı və bitkilər kifayət qədər mineral maddələrlə təmin olunmalıdır. Toxmacarları daimi yerinə köçürərkən torpaqla qarışıq çıxarıb əkirlər. Bu halda olduqda kök sistemi zədələnmir və tinglər normal inkişaf edir. Təcrübə göstərir ki, xüsusi istixanalarda kifayət qədər qida maddələri ilə zəngin dibçəklərdə və əlverişli mikroiqlim şəraitində iynəyarpaqlı bitkilərin birillik cücərtiləri sürətlə inkişaf edir və keyfiyyətli əkin materialı əldə edilir. Uzaq məsafəyə köçürmək üçün bitkiləri kiçik ölçüdə xüsusi dibçəklərə əkib bir neçə gün və ya həftə ərzində saxlamaq olar. Lakin bu üsul kifayət qədər vəsait tələb etdiyinə görə nisbətən az istifadə olunur. Hazırlanmış tinglər yazda və payızda daimi yerinə köçürülür. Xüsusi dibçəklərdə və ya konteynerdə əkilmiş bitkilər bir qədər gec, yəni, tumurcuqlar inkişaf etməyə başladığı zaman və yaxud payızda hələ inkişafın dayanmadığı vaxtda köçürülə bilər. Lakin bu işdə həddindən çox yubanmaq olmaz, çünki bitki boy artımında geri qalıb və hətta məhv ola bilər. Daimi yerinə köçürülmüş bitkilərə qulluq müəyyən şərtlərdən asılıdır. Bitkinin yaşı, ölçüsü, əkin materialının keyfiyyəti, əkin sıxlığı, torpaq şəraiti nəzərə alınmalıdır. Əlverişli əkin müddəti seçildikdə və bitkilər yaxşı inkişaf etdikdə sonradan qulluq tələb olunmur. Əgər əkin materialı sıx otlu və kollu sahəyə köçürülübsə və bu zaman zəif inkişaf etmiş tinglərdən istifadə olunubsa, ilk illərdə müntəzəm alaqetmə və suvarılma işləri həyata keçirilir. Qanunsuz meşə qırmaları olan sahələrdə əkilən ağaclar digər sürətlə boy atan enliyarpaqlı ağac pöhrələri ilə rəqabətdə olur. Belə şəraitdə şam və digər iynəyarpaqlı ağaclar inkişafdan geri qalır. Tarlalar və ya çəmənliklər arasında açıq sahələrdə salınan meşələr üçün ən təhlükəli amil meşə yanğınıdır. Quraqlıq hava şəraitində 67 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL odla ehtiyatsız davrandıqda və ya təsadüfən baş verən yanğın nəticəsində yeni salınan meşə zolağı məhv ola bilər. Buna görə də meşə zolağının ətrafında yanğından mühafizə tədbirləri aparılmalıdır. Bir çox hallarda yeni salınan meşə zolağında bitkilər sıx cərgələrlə əkilir. Bu üsulla bitkilərin tez inkişaf edib, çətirlərinin qovuşmasına nail olmaq mümkündür. Sonrakı inkişaf dövründə ağaclar rəqabət şəraitində özünəməxsus qida sahəsinə malik olur. Qoruyucu meşələrdə və bərpa olunan meşə ekosistemində xidməti qırmalar aparılmır. Meşədəki bitki qruplaşmasının tərkibini təbiət özü nizamlayır. Enliyarpaqlı ağac növlərinin becərilməsi Yeni meşə sahəsinin salınmasında ağac cinslərinin düzgün seçilməsi vacibdir. Yerli iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşmamış ağacların əkilməsi heç bir nəticə verməyə bilər. Digər ölkələrdən gəlmə növlərin əkilməsi ekosistemin bioloji müxtəlifliyi üçün təhlükə yaradır. Məs; vaxtı ilə Kanadadan Avropaya gətirilmiş göyrüşyarpaq ağcaqayın bir çox ölkələrdə bəzək bitkisi kimi yayılaraq yerli növləri sıxışdırıb çıxarır. Gəlmə növlərin əkilməsi zaman müxtəlif zərəvericilərin və xəstəliklərin yayılması ehtimalı da yüksək olur. Bu səbəblərə görə əkin materialı kimi yaşayış yerindən 500 kmə qədər məsafədə bitən ağacların toxumundan istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Dağ regionlarında isə 3040 km uzaqda yerləşən bitkilərin toxumlarının toplanması məqsədəuyğundur. Əgər meşə tingliyi yaratmaq üçün toxumları əvvəlcədən toplayıb saxlamaq müyəssər olmayıbsa, yazda cökə, ağcaqayın və palıd ağacının altındakı cücərmiş toxumlardan istifadə etmək olar. Gənc meşəçilər toxum və digər əkin materiallarını meşəçilik təsərrüfatlarından da əldə edə bilərlər. Bu təsərrüfatlardakı xüsusi tingliklərdə müxtəlif bitkilər becərilir və meşələrin bərpasında, yaşıllaşdırma işlərində geniş istifadə olunur. Palıd (Quercus L.) Azərbaycanın uzunömürlü ağaclarından biridir. Müxtəlif torpaq şəraitində bitsə də, münbit torpaqlarda daha yaxşı inkişaf edir. Digər ağaclardan fərqli olaraq palıd qozaları uzun müddət qalmır və buna görə də dərhal torpağa səpilir. Nadir hallarda 0°C temperaturda, yüksək rütubətli şəraitdə saxlanması mümkündür. Meşə tingliyində palıd bitkisinin becərilməsinə 13 il vaxt tələb olunur. Buna görə də məktəb meşəçiliyində daha çox payız səpininə üstünlük verilir. 68 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Palıd qozaları sentyabr ayının sonuoktyabr ayının əvəlində təda rük edilir. Səpindən əvvəl palıd qozalarının keyfiyyəti qiy mət ləndirilir. Qozanın ölçüsü iri olmalı, sağlam ağacların ətrafın dan toplanmalıdır. Bunun üçün əvvəlcədən sağlam və nəhəng palıd ağacları seçilir. Əgər avqust ayında ağacın budaqları arasında qozalar görünmürsə, demək bura da məhsul az olacaqdır. Bir neçə qoza sındırılıb nəzərdən keçi ri lir. Əgər qozanın özəyi qara və ya boz rəngdədirsə, deməli, rüşeym məhv olmuşdur. Su ilə dolu qaba atdıqda belə qozalar suyun üzərinə çıxır, salamat qalan qozalar isə suda batır. Bəzən yazda qar əridikdən sonra torpağın üzərində cücərmiş qozaları tapıb yığmaq olar. Belə qozaları dərhal əkmək lazımdır. Bəzi hallarda belə qozaları yüksək rütubətli şəraitdə soyuqda saxlayırlar ki, kökləri tələf olmasın. Palıd qozaları meşə tingliyində və ya daimi yerində əkilir. Palıd qozaları bitkiarası 1015 sm və 1 m uzunluqda cərgədə 15 60 ədəd olmaqla sahəyə səpilir. Yaz səpini zamanı dərinlik 23 sm, payız səpinində isə 36 sm olmalıdır. Əgər palıd qozaları daimi yerinə səpilirsə, bitkiarası məsafə 1525 sm olmalıdır ki, ağaclar sonrakı inkişafında kifayər qədər qida maddələri və yaşayış sahəsi ilə təmin olunsun. 11,5 aydan sonra palıd qozalarından cücərtilər əmələ gəlir. Quraqlıq şəraitdə cücərtilər suvarılır və alaqlardan təmizlənir. Payızda xəzan başlanana qədər suvarma dayandırılır. Cücərtiləri xəstəlikdən qorumaq üçün 1%li mis kuporusu məhlulu ilə işlənilir. Palıd qozaları gec inkişaf edir. İlk əvvəl toxumdan 1020 sm uzunluqda kök inkişaf edir. Sonra isə gövdə böyüməyə başlayır. Buna görə palıd cücərtiləri 11,5 aydan sonra torpağın səthinə çıxır. Əgər səpilən toxumların cücərməsi şübhə doğurursa, bir neçə qozanı qazıb çıxararaq nəzərdən keçirmək lazımdır. Əgər kök inkişaf edibsə, deməli, qozalar salamatdır və inkişaf davam edir. Palıd cücərtisinin əsas kökü birinci il formalaşır, ikinci il bitkilər tingliyə köçürüldükdə yan köklər inkişaf etməyə başlayır. Bitkilər erkən yazda köçürülür. Cücərtilərin əsas kökü 1520 sm uzunluqda saxlanmaqla ucu kəsilir və cərgəarası 1015 sm, bitkiarası 2530 sm olmaqla 23 sm dərinliyə əkilir. Kök kəsilməyə də bilər, lakin bu halda ikiillik tinglər daimi sahəyə köçürüləndə kök sistemi zədələnə bilər. Torpaq əllə bərkidilir. Nisbətən kiçik bitkilər növbəti Şəkil 21. Palıd ağacı Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|