Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İynəyarpaqlı bitkilərin artırılması
- Şəkil 25
- Nadir çiçəkli bitkilərin artırılması üsulları
74 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Sahədə toxumlar bitkiarası 712 sm, cərgəarası 3040 sm olmaqla, 5 sm dərinliyə səpilir. Fındıq toxumları gec cücərir. Palıdda olduğu kimi ilk öncə əsas kök inkişaf edir, sonra yerüstü hissə əmələ gəlir. Toxmacarlar birinci il yaxşı inkişaf etdiyinə görə daimi yerinə köçürülə bilər. Köçürülmə zamanı bitkilərin kök sistemi zədələnməkdən qorunmalıdır. İynəyarpaqlı bitkilərin artırılması Azərbaycanda iynəyarpaqlı bitki lər dən Eldar şamı, qarmaqvarı şam, giləmeyvəli qaracöhrə, ardıc daha çox təsadüf olunur. Lakin bu bitkilər orta hesabla meşələrin 0,6 %ni təşkil edir və kiçik sahələri ilə seçilir. Şam ağacı daha işıqsevən bitkidir. Şam ağacları açıq sahələrdə, xüsusən də meşə yanğınları, təbii fəlakətlərdən zərər çəkmiş ərazilərdə asanlıqla inkişaf edir. Lakin sıx meşəlikdə digər ağacların çətiri altında şam ağacının cavan pöhrə ləri kölgəyə, həmçinin rəqabətə davam gətirməyərək məhv olur və yaxud da zəif inkişaf edib, eybəcər forma alır. Giləmeyvəli qaracöhrə isə gölgəyə davamlı olub, əsasən digər meşə bitkilərinin çətiri altında məskən salır. Göstərilən fərqli əlamətlərə baxmayaraq meşəçilik sahəsində bütün iynəyarpaqlılar eyni şəraitdə becərilir. İynəyarpaqlıların toxumları erkən yazda sahəyə səpilir. Toxumlar səpindən əvvəl soyuq suda isladılır və 23 gün soyuducunun aşağı gözündə və ya soyuq yerdə saxlanılır. Bundan sonra su süzü lür və toxumlar bir qədər qurudulur ki, birbirinə yapışmasın. İynəyarpaqlı ağaclardan şam, küknar, sərv, ardıc toxum ları diametrindən asılı olaraq 11,5 sm dərinlikdə və ya torpağın sət hinə səpilir. Torpağın səthinə səpilmiş toxumların üzəri polietilenlə örtüldükdə daha tez cücərir. Bu zaman torpağın rütubətli olmasına xüsusi nəzarət etməli, torpağın səthi quruduqca suvarılmalı və həddindən artıq rütubətdən qorun malıdır. 45 mmdən dərinə basdırılan toxumların cücərmə qabiliyyəti zəif olur. Şəkil 25. Bitkilərin tingliyə köçürülməsi 75 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL Toxumların səpilməsi üçün sahədə xüsusi ləklər (1x2 m²) hazırlanır. Ləklərdə cərgəarası 1012 sm olmaqla 0,5 sm dərinlikdə şırımlar açılır. 1 m uzunluqda şırıma 100150 ədəd şam, sərv və ya ardıc toxumu səpilir. Toxumarası məsafə təxminən 35 mm olmalıdır. Toxumlar səpildikdən sonra şırımların üzəri azca torpaq qatı ilə örtülür və toxumlar 25 mm dərinlikdə qalır. Əgər ləkin üzəri polietilenlə örtülübsə, cücərtilər əmələ gəldikdən sonra dərhal açılmalıdır ki, bitkilərin inkişafına mane olmasın. Bu qayda üzrə səpilmiş toxumlardan ilk dövrdə kifayət qədər inkişaf etmiş həyat qabiliyyətli cücərtilər əmələ gəlir. Ləklərə səpilən toxumların sayı daha çox olduqda, cücərtilərin sayı da artır. Lakin nisbətən xırda cücərtilər əmələ gəlir. Yay mövsümündə cücərtilər alaqlardan təmizlənir və suya tələbatı nəzərə alınaraq, quru hava şəraitində suvarılır. Payızda sahə alaqlardan azad olmalıdır. Əgər cücərtilərin hündürlüyü birinci il 10 15 smə çatıbsa, növbəti ilin yazında daimi sahəyə köçürülə bilər. Yaz əkini daha məqsədəuyğun hesab edilir. Tumurcuqlar inkişafa başladıqdan sonra bitkilərin köçürülməsi məsləhət götürülmür. Bu halda bitkilərin bir hissəsi məhv olur və ya inkişafdan qalır. Əgər cücərtilərin hündürlüyü 1012 smdən azdırsa, əlavə olaraq bir il də təcrübə ləkində saxlanılır. Bəzi hallarda toxmacarlar payızda şaxtalar düşməmiş tingliyə köçürülə bilər. Bu zaman cücərtilər qışa qədər yaxşı inkişaf etmiş kök sisteminə malik olmalıdır. Köçürülmə gün ərzində və qısa müddətdə aparılmalıdır ki, bitkilərin kökləri qurumasın. İsti havada günəşim və küləyin təsiri altında cücərtilərin kökləri bir neçə dəqiqiə ərzində məhv ola bilər. Kök sistemi az zədələndikdə sonrakı illərdə bitki daha yaxşı inkişaf edir. Bütün hallarda toxmacarlar tinglikdə 2 il ərzində becərildikdə daha davamlı və normal inkişaf edir. Məktəb meşəçiliyində meşə təsərrüfatlarından əldə olunmuş tinglərdən də istifadə etmək olar. Belə ikiillik tinglər xüsusi qayda üzrə bitkiarası 515 sm, cərgəarası 1525 sm olmaqla əkilir. Əkin dərinliyi 1520 sm olur. Əkinlər müntəzəm olaraq alaqlardan təmizlənir və quru hava şəraitində suvarılır. Nisbətən hündür boylu bitkilərdən artıq növbəti ildə meşəsalma işlərində istifadə etmək mümkündür. Nadir çiçəkli bitkilərin artırılması üsulları Məktəbyanı sahədə nadir və nəsli kəsilməkdə olan çoxillik çiçəkli bitkilərin becərilməsi bitki ehtiyatlarının bərpa edil məsi üçün əhəmiyyətlidir. Meşə ərazi lərində müxtəlif növ lü rənga rəng çiçək 76 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI li bitki lərə təsa düf olu nur. Azər bay can flora sına daxil olan çiçək li bitki lərdən 345 növü bər pa tumur cuqları torpaq da yerləşən soğan aqlı, kökümsovlu və kökyumrulu geofit bitkilərdir. Bu bitkilər yeraltı orqanlarında toplanan qida maddələri ehtiyatı hesabına erkən yazda sürətlə inkişaf edib yayin quraqlıq dövrünə qədər vegetasiya müddətini başa çatdırırlar. Bu bitkilərə əsasən aşağı və orta dağlıq qurşağın daşlıçınqıllı, quru otlu yamaclarında, meşə talalarında, əkin sahələrinin kənarında 110 mdən 2300 mdək hündürlükdə təsadüf edilir. Ölkə ərazisində geofit bitkilərdən dağlaləsinin 9, süsənin isə 25 növünə rast gəlinir. Dağlaləsinin 6 növü və süsənin 9 növü Azərbaycanın “ Qırmızı Kitab”ına daxil edilmişdir. Süsən cinsinə aid endemik növlərdən Hirkan süsəninə Talış meşələrində, müsəlman, qılıncyarpaq, itikənarlı, qurdqulağı, prilipko, torlu, qrossheym süsəni növlərinə Naxçıvan MR, Şamaxı, Qusar, Dəvəçi, Xaçmaz, Qobustan, Tovuz və digər rayonların ərazisində təsadüf edilir. Dağlaləsi cinsinə daxil olan nadir biberşteyn, eyxler, yuliya və şmidt dağlaləsi növləri Naxçıvan MRnın, Şamaxı, Tovuz, Dəvəçi, Cəlilabad, Qobustan və digər rayonların dağlıq zonasında yayılmışdır. Kiçik Qafqazın dağətəyi yamaclarında, meşə talalarında paradoksal və qafqaz süsəni bitir. Mükəmməl quruluşa, gözəl çiçəklərə malik olan, mühitə az tələbkar olan bu bitkilərin sayı antropogen təsirin altında sürətlə azalmaqdadır. Meşələrin qırılması, əkin sahələrinin genişləndirilməsi, əhali tərəfindən kütləvi toplanması nəticəsində bu növlərin təbii ehtiyatları tükənməkdədir. Dağlaləsi və süsən növlərinin qorunub saxlanması üçün mütə xəs sislərin nəzarəti altında mək təb yanı sahələrdə toxum, soğa naq və kökümsovlar vasi tə silə artırılması təbiətdə sayı nın bərpa edilməsi üçün əhəmiy yətlidir. Gənc meşəçilər “Qırmızı Kitab”a daxil olan bu növlərin toxumlarını ehtiyatla, yalnız bitkilərin sayca çox olduğu ərazilərdə, qutucuq meyvəsi yetişdikdən sonra may və iyun aylarında toplayırlar. Toxumlar yığıldıqdan sonra tam yetişməsi üçün 23 ay vaxt lazımdır. Toxumlar əvvəlcə 2325°C, sonra 59°C temperaturda saxlanılır. Bitkilərin əkilməsi üçün torpaq sahəsi payızda 3040 sm dərinlikdə şumlanır, peyin, qum və yarpaq çürüntüsü əlavə edilir. Sahə 2x1m² ölçüdə ləklərə bölünür. Ləklərdə cərgəarası 10 sm Şəkil 26. Eyxler dağlaləsi Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|