Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
2 II
əsr eradan əvvəl) inkişafı ilə bilavasitə əlaqədar olmuşdur. Tarixçi Strabonun yazdığına görə Kür və Araz çayları arasında yerləşən ərazi mülayim iqliminə görə, torpaqların həm çaylar vasitəsilə suvarılması nəticəsində çəmənliyin üstünlük t əşkil etməsi ilə əlaqədar bol heyvan yeminin olması maldarlığın geniş yayılmasına h əm ev heyvanlarının, həm də vəhşi heyvanların artmasına səbəb olmuşdur. Az ərbaycanın torpağı, təbii-iqlim şəraiti mürəkkəb və özünəməxsusdur. Respublikanın ümumi ərazisinin yarıdan çoxu (58 faiz) dağlıq ərazilərin, qalan hiss
əsi (42 faiz) düzən və düzənliklərin payına düşür. Yer kür
əsindəki 11 iqlim tipindən 9-u və torpaq tiplərinin əksəriyyəri ölkə ərazisində cəmləşmişdir. Qurq, rütubətli, subtropik və kontinental iqlimlər özünü daha k əskin büruzə verir. Ölk ənin ərazisi 86,6 min km 2 ,
2 - ə 107,4 n əfər düşür. Ümumi daxili məhsul istehsalı (ÜDM) 2012-ci ildə 54,0 milyard manat, h ər nəfərə düşən həcmi 5884,5 manat (7490,5 ABŞ dolları) təşkil etmişdir. Bu dövrd ə ölkə rezidentləri tərəfindən cari qiymətlərlə 77,9 milyard manatlıq məhsul istehsal edilmiş və xidmət xidmətlər göstərilmişdir ki, bu da 2011-ci ild əkindən 4,5 milyard manat çoxdur. Məhsul istehsalına sərf edilmiş mal v ə xidmətlərin dəyəri 23,9 milyard manat və ya məhsul istehsalının və xidmətlərin 30,7 faizini t əşkil etmişdir. Iqtisadiyyatın qeyri neft sektorunda əlavə dəyərin 9,7 faiz artımı müşahidə olunmuş, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi əvvəlki ildəki 48,8 faizd
ən yüksəlmiş, neft-qaz istehsalı və emalı sahələrinin payı isə 47,3 faiz olm
uşdur. Respublikanın ərazisi Rusiya Federasiyası, İran, Türkiyə, Gürcüstan və Erm ənistanla həmsərhəddir. Cənubdan İranla 765 km və Türkiyə ilə 15 km, Şimaldan Rusiya ilə 390 km, Şimal-Qərbdən Gürcüstanla 480 km, qərbdən Erm
ənistanla 1007 km həmsərhəddir. İqlimi: Orta illik temperatur +12,1 0 C, yanvarda orta temperatur + 2,9 0 C,
iyulda orta temperatur +26,2 0 C, orta illik yağıntının miqdarı 605,8 mm-dir. Ümumi sah əsi 8641,5 min hektar olan torpaq fondunun 4,9 milyon hektarı (56,9 faiz) dövl ət, 2 051,4 min hektarı (23,5 faiz) bələdiyyə, 1671,0 min hektarı (19,6 faiz) is ə xüsusi mülkiyyətə aid olan torpaqlardır. Vahid torpaq fondunun ümumi sah əsinin 1715,0 min hektarı əkin və dincə qoyulmuş, 161,1 min hektarı çoxillik əkmələr, 109,7 min hektarı biçənəklər, 259,0 hektarı həyətyanı, 2538,3 min hektarı örüş və otlar altında istifadə edilir. Qalan 1,04 milyon hektarı sahə meşə, 2,8 milyon hektarı isə sair sahələrdən ibarətdir. K ənd təsərrüfatı Azərbaycanın ənənəvi istehsal sahəsidir. Burada tarixən üzümçülük, ip əkçilik və meyvəçilik sahələri geniş yayılmışdır. Ölkə ərazisinin böyük bir hiss əsi dağlıq relyefə malik olduğundan maldarlıq burada yaşayan insanların həyatında daimi mühüm rol oynamışdır. Maldarlığın inkişafı öz növb
əsində kustar toxuculuq və xalçaçılığın inkişafını şərtləndirmişdir. Həmin dövrl
ərdə ölkədən Avropaya və Şərqə yüksək keyfiyyətli xalça, şərablar, gön-dəri, ip əkçilik məhsulları və s. ixrac edilmişdir. Sürətli inkişaf dövrünü yaşayan Az ərbaycan tarix üçün kifayət qədər qısa sayıla biləcək zamanda böyük tərəqqi yolu keçmiş, qazandığı sosial-iqtisadi nailiyyətlərlə və bu sahədə nümayiş etdirdiyi
3 artım tempinə görə, nəinki regionda, həm də dünya coğrafiyasında aparıcı dövl ətlərdən birinə çevrilmişdir. Bu gün dinamik inkişaf edən Azərbaycan iqtisadiyyatı bütün parametrləri ilə yanaşı, həm də xalqın sosial rifahının, güzəranının daha da yaxşılaşdırılması, sosial probleml ərin həlli, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılsn addımların real nəticələri ilə müşayiət olunmaqdadır. Az ərbaycanın şanlı qəhrəmanlıq tarixini, bu tarixə qızıl hərflərlə daimi həkk olunmuş Heydər Əliyevsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. 1969-cu il Az ərbaycan KP MK-nin iyul plenumunun çağırılması və plenumda Heyd ər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nin birinci katibi seçilməsi deyil
ənlərin məntiqi başlanğıcı olmuşdur. Bu el
ə bir dövr idi ki, rəhbərdən insanların itirilmiş ümidlərini qaytarmaq, iqtisadiyyatın bütün sahələrində, o cümlədən kənd təsərrüfatında kök salmış geriliy ə son qoymaq, istehsalın inkişaf yollarını axtarıb tapmaq tələb olunurdu. T ənəzzüldən yeganə çıxış yolunu bütövlükdə Azərbaycanın iqtisadiyyatını sağlamlaşdırmaqda, kənd təsərrüfatını inkişaf etdirməkdə görən Heydər Əliyev aqrar sah ənin vəziyyətini dərindən təhlil edib konkret vəzifələr müəyyən etdi. 60-c
ı illərdə respublikanın iqtisadiyyatı və onun əsas sahələrindən biri olan k ənd təsərrüfatı uzun sürən böhran və tənəzzül vəziyyətində idi. Kənd t əsərrüfatının ümumi məhsulunun orta illik artım sürəti digər respublikalardan geri qalırdı. 1969-cu ildə 574 min ton taxıl, 299 min ton pambıq, 372 min ton tərəvəz, 272 min ton üzüm, 52 min ton meyv ə, 113 min ton kartof, 24,5 min ton tütün istehsal edilmişdir. Əsas kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı getdikcə aşağı düşürdü. Bu ildə hektardan orta hesabla 9,5 sentner dənli bitkilər, 15,1 sentner pambıq, 120 sentner tərəvəz, 43,6 sentner üzüm, 10,4 sentner meyvə, 18 sentner tütün, 79 sentner kartof istehsal olunmuşdur. İctimai heyvandarlıqda vəziyyət daha acınacaqlı idi. Kolxoz və sovxozlarda mal-qaranın baş sayı ildən-ilə azalır, m əhsuldarlığı aşağı düşür, maya dəyəri artırdı. Respublikada 1969-cu ildə hər yüz in ək və camışdan cəmi 49 buzov və balaq, hər yüz doğar qoyun və keçidən 43 quzu v ə çəpiş alınmışdı, hər inək və camışdan orta hesabla 677 kq süd sağılmış, h ər qoyundan 1,6 kq yun qırxılmışdı. İttifaq üzrə bu rəqəm müvafiq olaraq 2253 kq v ə 2,8 kq idi. Respublika iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsində buraxılan qüsurların aradan qaldırılması, kadrların tələbkarlığı və məsuliyyətini artırmaq sah
əsində qəti və ciddi tədbirlər görüldü. 1970 – 1975-ci illərdə Azərbaycanda k ənd təsərrüfatı istehsalının artım sürəti nəzərdə tutulan 30 faiz və ittifaqda orta hesabla əldə edilmiş 13 faiz əvəzinə 34 faizə çatdı. Onuncu beşillik (1976 – 1980) üçün mürəkkəb bir vəzifə - intensiv amillərin t ətbiqinin genişləndirilməsi və məhsuldarlığın yüksəldilməsi hesabına kənd t əsərrüfatının sürətli inkişafına nail olmaq vəzifəsi irəli sürüldü və ittifaq r əhbərliyinə konkret təklif verildi. 1970-ci ilin iyulunda Sovet İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin “Azərbaycan SSR-in kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək t ədbirləri haqqında”, 1975-ci ilin iyulunda “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalını daha da intensivləşdirmək tədbirləri haqqında” və 1979-cu ilin fevralında “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalının daha da ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü və şərabçılığı inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında”
Yüklə 7,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|