Kitabüs-salat namaz kitabi

 116
Kəffarə isqatı buğda yerinə un və ya min yeddi yüz əlli qram arpa, xurma, 
üzüm ilə də hesablanaraq verilə bilər (Çünki bunlar buğdadan daha qiymətli ol-
duğu üçün kasıba daha faydalıdırlar). Hamısının yerinə qiymətləri qədər qızıl və 
ya gümüş də verilə bilər (Kağız pul ilə isqat edilməz). Səcdəi-tilavət üçün fidyə 
vermək lazım deyil.  
 
 
İSQAT VƏ DÖVR NECƏ YERİNƏ YETİRİLİR 
 
Fidyənin məbləği mirasın üçdə birini aşarsa, varisləri icazə vermədikcə qəy-
yumu üçdə birindən çoxunu sərf edə bilməz. “Kinyə” kitabında deyilir ki, bütün 
ömrünün namazları üçün malının üçdə birinin verilməsini vəsiyyət edən ölünün 
borcu da olsa, borc verən vəsiyyətin yerinə yetirilməsinə icazə versə də, vəsiyyə-
tin yerinə yetirilməsi caiz olmaz. Çünki İslamiyyət hər şeydən əvvəl borcun ödə-
nilməsini  əmr edir. Borcu ödəmək borc verənin razı olması ilə sonraya təxirə 
salmaq olmaz. 
Bütün namazların isqat edilməsi üçün vəsiyyət edənin hansı yaşda olması 
bilinmirsə, qoyduğu mirasın üçdə biri namazlarının isqatına çatmadığı zaman bu 
vəsiyyət caiz olur. Mirasın üçdə biri isqat üçün çatar və artıq qalarsa bu vəsiyyəti 
caiz olmaz, batil olur. Çünki malın üçdə biri isqata çatmadığı zaman üçdə biri ilə 
isqat ediləcək namazların sayı  məlum olduğundan vəsiyyəti bu namazlar üçün 
sahih olar. Geri qalan namazları üçün olan vəsiyyəti ləğv, yəni boş söz olur. Üçdə 
biri çox olduğu zaman ömrü və dolayısı ilə namaz sayı məlum olmadığı üçün və-
siyyəti batil olur.  
Namaz isqatı üçün vəsiyyət edən ölünün heç malı yoxdursa və ya üçdə biri 
vəsiyyətə çatmırsa və ya heç vəsiyyət etməmişsə  və  qəyyumu öz malı ilə isqat 
etmək istəyirsə “Dövr” edər. Lakin dövr etməyə məcbur deyil. Dövr etmək üçün 
qəyyum bir aylıq və ya bir illik isqat üçün lazım olar qızıl pul və ya bilərzik, 
üzük və ya işlənilən gümüş borc alır. Ölü kişidirsə yaşından on iki il, qadındırsa 
doqquz il çıxaraq neçə illik borcu olduğu hesablanar. Bir günlük altı namaz 
üçün on kilo, bir günəş ili üçün üç min altı yüz altmış kilo buğda vermək 
lazımdır. Məsələn, bir kilo buğda yüz səksən qəpik olduğu zaman bir illik namaz 
isqatı altı min beş yüz doxsan səkkiz və ya qısa olaraq altı min altı yüz manat 
olur. Bir qızıl pul (7,7 qramdır) yüz iyirmi manat olduğu zaman, bir illik namaz 
isqatı üçün əlli beş və ya ehtiyatlı olaraq altmış qızıl pul lazım olur. Ölünün 
qəyyumu beş qızıl borc alsa və dünyaya düşgün olmayan, dinini bilən və sevən 
bir neçə, məsələn, dörd kasıb tapsa (bunların fitrə verməyəcək və sədəqə alacaq 
qədər kasıb olması lazımdır. Kasıb olmazlarsa, isqat qəbul olunmaz), ölünün 
qəyyumu, yəni vəsiyyət etdiyi adam və ya varislərindən biri və ya bunlardan biri-
nin vəkil etdiyi kimsə “Mərhum ........ əfəndinin isqatı namazı üçün əvəz olaraq 
bu beş qızılı sənə verdim” deyərək beş qızılı birinci kasıba sədəqə niyyət edərək 
verir. Sonra kasıb, “aldım, qəbul etdim, sənə hədiyyə etdim” deyərək bunu varisə 

---

 117
və ya varisin vəkilinə hədiyyə edər və varis təslim alar. Sonra yenə buna və ya 
ikinci kasıba verər və hədiyyə olaraq ondan təslim alar. Beləliklə də, eyni kasıba 
dörd dəfə  və ya dörd kasıba bir dəfə verib-almaqla bir dövr olur. Bir dövrdə 
iyirmi qızıllıq namaz kəffarəsi isqat edilmiş olur. Ölü kişi və altmış yaşındadırsa, 
qırx səkkiz illik namaz üçün 48 x 60 = 2880 qızıl vermək lazım olur. Bunun üçün 
də 2880 : 20 = 144 dəfə dövr edər. Qızılın miqdarı ondursa, 72 dövr; qızılın miq-
darı iyirmidirsə, 36 dövr edər. Kasıbın miqdarı on və qızılın miqdarı da ondursa, 
48 illik namaz kəffarəsinin isqatı üçün iyirmi doqquz dövr edər. Çünki: 
Namaz qılmadığı illər X bir illik qızılın miqdarı = kasıb miqdarı X dövr 
edən qızılın miqdarı X dövr sayı. Misalımızda təxmini olaraq:  
48 x 60 = 4 x 5 x 144 = 4 x 10 x 72 = 4 x 20 x 36 = 10 x 10 x 29 
Görünür ki, namaz isqatında dövr sayını tapmaq üçün bir illik qızılın sayı ilə 
ölünün namaz borcu vurulur. Ayrıca olaraq dövr olunan qızılın miqdarı ilə 
kasıb miqdarı da vurulur. Birinci vurma ikinci vurmaya bölünür. Bölmə dövr 
sayı olur. Buğdanın və qızılın kağız pul dəyərləri hər zaman təxmini olaraq eyni 
nisbətdə dəyişməkdədir. Yəni qızılın dəyəri ilə buğdanın dəyəri hər zaman birlikdə 
azalmaqda və ya artmaqdadır. Bu baxımdan isqat üçün bir illik buğda miqdarı 
dəyişmədiyi kimi bir illik qızıl miqdarı da, yəni yuxarıda tapdığımız altmış qızıl da 
təxminən eynidir. Bunun üçün isqat hesabında hər zaman ehtiyatlı olaraq: 
Bir aylıq namaz isqatı beş qızıldır. 
Bir aylıq Ramazan orucu isqatı bir qızıldır 
qəbul edilməkdədir. Dövr edilən qızıl miqdarı və dövr sayı buradan tapılır.  
Namaz isqatı qurtardıqdan sonra tutulmayan, qəza edilməsi lazım olan oruc-
ların isqatı üçün beş  qızıl dörd kasıba üç dəfə dövr edilir. Çünki bir illik, yəni 
otuz günlük oruc kəffarə isqatı əlli iki yarım kilo buğda və ya 5,25 qram qızıl, 
0,73 ədəd qızıl pul təşkil edir. Görünür ki, Hənəfi məzhəbində bir qızıl bir illik 
oruc kəffarəsini isqat edər  və qırx səkkiz il üçün qırx səkkiz qızıl vermək la-
zımdır. Beş qızıl ilə dörd kasıba bir dövr edəndə, iyirmi qızıl verilmiş sayılır. Qə-
za edilməsi lazım olan orucların isqatı edildikdən sonra zəkatı üçün sonra qurban 
üçün bir neçə dövr edilir.  
Bir andiçmə kəffarəsi üçün hər gün on kasıb və üzrsüz pozulub kəffarə la-
zım olan bir günlük oruc kəffarəsi üçün bir gündə altmış kasıb lazımdır və bir ka-
sıba bir gündə yarım sa buğdadan artıq verilməz. O halda andiçmə və oruc kəffa-
rəsi üçün bir gündə dövr edilməz. Andiçmə vəsiyyəti varsa, bir andiçmə üçün bir 
gündə on kasıbın hər birinə iki kilo buğda və ya un və ya bu dəyərdə hər hansı 
bir mal, qızıl, gümüş verilər. Bunları bir kasıba on gün ard-arda vermək də olar. 
Yaxud bir kasıba kağız pul verib, “səni vəkil elədim. Bu pul ilə hər gün sabah və 
axşam olmaqla iki dəfə on gün qarnını doyduracaqsan!” deməlidir. Qarnını belə 
on gün doydurmayıb, qəhvə, qəzet pulu etsə caiz olmaz. Ən yaxşısı bir aşpaz ilə 
bazarlıq edib on günlük pulu aşpaza verib, kasıb bu aşpaz da hər gün səhər və ax-
şam olmaqla iki dəfə qarnını doyurmalıdır. Niyyət etdikdən sonra pozulan oruc 
və zihar kəffarələri də bu cür olub bu ikisində bir günün kəffarəsi üçün altmış ka-

---