Kizilay belgeleri IŞIĞinda

xii

 

 

ix 

bağlamında  hazırlıklara  girişilmesi,  ayrıca  Kıbrıs  Türkleri  tarafından  Kızılay’a 

yapılan yardım talepleri, Kızılay İkmal Merkezi kurulması ve son olarak Kızılay Kan 

Merkezi’nin Lefkoşa’da hizmete girmesi arşiv belgeleri paralelinde incelenmiştir. 

         Çalışmanın  Üçüncü  Bölümü  savaşın  başlamasının  ardından  Kıbrıs’ta 

yaşanılanlara ışık tutacak bilgilerle donatılmış, ayrıca Kıbrıs’a yönelik olarak Kızılay 

yardımlarının başlaması, hemen ardından harekâta katılan Türk askerlerine ve Kıbrıs 

Türk mücahitlerine yönelik hizmet verecek olan sahra savaş hastanelerinin Mersin’de 

kurulması,  özellikle  Kızılay  İlk  Yardım  Hastanesi  tarafından  savaş  döneminde 

Lefkoşa’da yapılan faaliyetler, savaşın kaçınılmaz sonucu olarak ortaya çıkan savaş 

esirleri  sorunu  konusunda  yapılanlar  ve  bu  sorunla  ilgili  olarak  Kızılay2ın  tarif 

edilemez  sorumlulukları,    savaşın  bir  başka acı  ve  dramatik  yüzü  olan kayıplar  ve 

evlerinden  olmuş  insanlarla  ilgili  olarak  yapılan  gayretler,  savaşın  başlamasının 

hemen ardından buradaki kadrolarını güçlendiren Uluslararası Kızılhaç Komitesi ve 

Kıbrıs’taki  girişimleri  mercek  altına  alınmıştır.  Bu  bölümde  ayrıca  canlarını 

kurtarabilmek  için  İngiliz  üslerine  sığınan  Kıbrıs  Türklerinin  yaşadıkları  ve  adeta 

esaret haline dönüşen günleri, kuzeye geçmeye çalışan Kıbrıs Türkleri ve savaşın son 

döneminde yapılan nüfus mübadelesi konusu, bu dönemde Kıbrıs Türklerine yardım 

amaçlı olarak başlatılan pek çok yardım ve bağış kampanyası arşiv belgelerine bağlı 

olarak ortaya konmaya çalışılmıştır.     

         Araştırmanın  Dördüncü  ve  son  bölümü  ise  özellikle  İkinci  Barış  Harekatı 

dönemini  irdelemekle  birlikte  Kızılay  tarafından  Kıbrıs  Türklerine  yönelik  olarak 

yapılan  ve  yapılacak  muazzam  yardım  faaliyetleriyle  ilgili  ayrıntılı  raporları,  bu 

dönemde bütün dünyaya insanlık dersi veren Türk askerinin olağanüstü davranışları, 

ayrıca savaşın ardından adada Kızılay ve Kızılhaç işbirliği içerisinde başlatılan posta 

haberleşmesi  konusu,  Türkiye’de  açılan  ve  Rum  esirlere  yönelik  hizmet  veren 

kamplarda  tutulan  esirlerin  mübadelesi  sorunu,  ayrıca  Cenevre  Konvansiyonlarına 

aykırı olarak Rumlar tarafından esir alınan Türk gazeteciler konusu ve savaşın hemen 

ardından başlatılan hayatı normalleştirme çabaları içerisinde adanın farklı yerlerinde 

---

xiii

 

 

x 

yaşamaya başlayan Rumlara ve Kıbrıs Türklerine yönelik gerek Kızılhaç ve gerekse 

Kızılay tarafından devam ettirilen insani yardım girişimleri mercek altına alınmıştır. 

        Bu  çalışmada  yukarıda  bahsedilen ilk  Kıbrıs  çalışmasında  da  olduğu üzere  10 

yılı aşkın bir süreyi kapsayan araştırma, derleme ve bilimsel bir çalışma ortaya koyma 

sürecinde  binlerce  Kızılay  arşiv  belgesi  kaynak  olarak  kullanılmış,  bu  bağlamda 

doğrudan  kişilere  ait  ifadeler  ele  alındığında  mümkün  olduğunca  müdahalede 

bulunulmamıştır.  Dolayısıyla  çalışmanın  farklı  noktalarında  özellikle  vatandaşların 

Kızılay’a  yönelik  yaptıkları  yazılı  müracaatlarda  cümle  bozuklukları,  cümle 

düşüklükleri  veya  “kıprıs,  kıbrız”  gibi  ifadelerle  karşılaşılırsa  bunlar  özellikle 

orijinalinde  olduğu  için  bu  şekilde  bırakılmıştır.  Ayrıca  belgelerle  ilgili  kaynak 

belirtilirken  özellikle  dipnotlarda  Kızılay  için  zaman zaman  genel  müdürlük, genel 

başkanlık,  yönetim  kurulu  gibi  farklı  hitap  şekilleri  de  görülecektir.  Bunlar  da 

belgenin aslına sadık kalındığından değiştirilmemiştir.  

          Ayrıca  gerek  Kızılay  tarafından  ve  gerekse  Kızılhaç  gibi  farklı  uluslararası 

yardım  kuruluşları tarafından  yapılan  yazılı müracaatlarda görülen  bazı  yanlışlıklar 

ve/veya bazı belgelerde ICRC olarak belirtilen kısaltmanın bir başkasında BMMYK 

olarak  kullanılması  gibi  orijinal  kullanımlar  bütünü  bozmamak  maksadıyla  aynı 

şekilde kullanılmıştır.  Dipnotlarla ilgili son bir not ise dikkatli okuyucuların hemen 

fark  edeceği  gibi  bazı resmi  belgelerde  ve  yazışmalarda  belgenin  sayı  ve  numarası 

verilirken ayrıca parantez içinde de bir sayı veya numara verilmiş olmasıdır. Parantez 

içindeki sayı Kızılay tarafından belgenin alınmasının ardından verilen kayıt numarası, 

parantez  dışındaki  ise  belgeyi  gönderen  kurumun  verdiği  kayıt  numarası  olarak 

değerlendirilmelidir.          

         Bu  çalışma  Kızılay  Genel  Müdürlüğü  tarafından  özellikle  15  Temmuz  1974 

tarihinde Nikos Sampson tarafından Makarios’a karşı girişilen ve Kıbrıs Türklerinin 

de sonunu hazırlayacak darbenin ardından 20 Temmuz 1974 tarihinde başlayan Kıbrıs 

Barış  Harekatı  sürecinde  yapılan  Kıbrıs’a  yönelik  yardım  girişimlerini  bütün 

ayrıntılarıyla ortaya koyabilmek amacıyla ve binlerce resmi arşiv belgesinden istifade 

edilmek suretiyle kaleme alınmıştır. Kızılay Genel Müdürlüğü’nün son dönemde son 

---

xiv

 

 

xi 

derece isabetli,  yerinde  ve  akıllıca  bir  karar  alarak  muazzam  ve  inanılmaz  arşiv 

kaynaklarını araştırmacıların hizmetine açması,  Ankara Etimesgut’ta  bulunan  Arşiv 

Müdürlüğü’nün buradan istifade etmek isteyen veya isteyecek olan araştırmacılara ve 

bilim  insanlarına  her  türlü  kolaylık  ve  altyapıyı  sağlaması,  belki  de  en  önemlisi 

arşivde görev yapan Kızılay personelinin son derece olumlu ve yapıcı yaklaşımları bu 

arşivde  çalışma  yapmayı  teşvik  eden  ana  unsurlar  arasındadır.  Bu  araştırma 

kapsamında Kızılay arşivinde Kıbrıs Barış Harekatı ve 1974 dönemiyle ilgili binlerce 

dosya taranmış, konuyla ilgili bütün belgeler incelenmiş ve çalışma tamamen Kızılay 

arşiv belgelerine dayanılarak ortaya çıkmıştır.  

         Bu noktada Kızılay’ın köklü devlet geleneğine sahip bir kuruluş olarak, Kızılay 

personelinin de ulvi bir görev yapmanın bilinciyle ne kadar özenli, hassas ve duyarlı 

davrandıkları,  çalışmalarında  millet  ve  devlet  menfaatini  nasıl  gözettikleri  ve 

korudukları, devletin ve Türk milletinin kendilerine verdiği bu şerefli görevi yerine 

getirirken sorumluluklarının ne derece ağır ve bir o kadar da gurur verici olduğunun 

her daim farkında olarak çalıştıklarını görmek bu milletin bir ferdi olarak doğrusunu 

söylemek  gerekirse  beni  de  son  derece  mutlu  etmiş  ve  gururlandırmıştır.    Bu 

çalışmanın  hazırlık  ve  yazım  aşamasında  itiraf  etmeliyim  ki  kendimle  baş  başa 

kaldığım sıkıntılı anlarda Kızılay faaliyetleriyle ilgili olarak vatandaşların içten, yalın 

ve  sade  duygularını  dile  getirdikleri  mektuplarını  okurken,  Kızılay  yetkililerinin 

görevin hassasiyetine bağlı olarak ne kadar duyarlı davrandıklarını görmek bir ayağı 

Toroslarda,  bir  ayağı  Beşparmak  Dağlarında  bir  Türk  insanı  olarak  beni  hem 

duygulandırmış hem de mutlu etmiştir. Bu vesileyle bütün bu yardım faaliyetlerinde 

hizmeti  geçeni,  emek  harcayan,  ter  akıtan,  yeri  geldiğinde  kanını  akıtmaktan  da 

çekinmeyen  bütün  Kızılay  mensuplarına  içten  ve  gönülden  şükranlarımı  iletmek 

istiyorum. 

         Kızılay Genel Müdürlüğü tarafından başta Türkiye tarihi olmak üzere araştırma 

yapmak  isteyen  Türk  ve  yabancı  akademisyenler  ve  bilim  insanlarının  hizmetine 

sunulan bu son derece zengin arşivlerin açılmasının hemen ardından neredeyse 10 yıl 

boyunca ve doğrusunu söylemek gerekirse ciddi bir mesai harcayarak çalışma, ilgi ve 

---