Komputer şƏBƏKƏLƏRİ VƏ telekommunikasiYA

 

 

13 

 

Səhvlərin tapılması və təshihi. Növbəti informasiya blokunu göndərdikdən sonra 

modem,  rabitə  xəttinin  digər  tərəfində  olan  modem  tərəfindən  bu  informasiya 

blokunun düzgün qəbulu haqqında təsdiq cavabını gözləyir. Əgər informasiya səhv 

qəbul  olunubsa,  bu  halda  qəbuledici  modem  göndərilən  blokun  təkrarən 

göndərilməsi  üçün  siqnal  göndərir.  Səhvlərin  bu  təshih  üsulu  ARQ  (Automatic 

Repaet reQuest – təkrarın avtomatik üsulu) adlanır. Bəzi rabitə kanalları informasiya 

ötürülməsi  zamanı  əmələ  gələ  bilən  səhvlərin  müəyyən  miqdardan  kənara 

çıxmamasına nəzarət edir. Əks halda, modem-qəbuledici modem- vericiyə təklif edir 

ki,  daha  alçaq  sürətə  keçsin  və  ya  ötürülən  blokların  sayını  azaltsın.  Ötürülən 

informasiyaya  nəzarət  üçün  hər  bir  informasiya  bloku  müəyyən  nəzarət  cəmi  ilə 

təmin olunur. Bu cəmi əldə etmək üçün ötürülən blokun bütün bitlərinin üzərində 

müəyyən  hesab  əməli  aparılır.  Bu  rəqəmin  tapılma  alqoritmi  elə  qurulmalıdır  ki, 

istənilən  bitin  təhrif  olunması  nəzarət  cəminin  dəyişməsinə  səbəb  olsun.  Modem-

qəbuledici,  növbəti  informasiya  blokunu qəbul  etdikdən sonra  göstərilən  alqoritm 

üzrə nəzarət cəmini tapır və onu cari alınmış cəm ilə müqayisə edir. Cəmlər bir-birilə 

üst-üstə düşdükdə, blokun düzgün ötürülməsi təsdiq edilir. Cəmlər bir-birinin üstünə 

düşmədikdə, bu ötürmə zamanı səhvə yol verildiyini göstərir və bu barədə modem-

qəbuledici həmin blokun təkrarən göndərilməsi üçün siqnal göndərir. Səhv alınmış 

nəzarət cəminin təhrif olunmuş verilənlərə uyğunluq ehtimalı çox kiçikdir. Səhvlərin 

təshihi modem daxilində olan səhvlərin təshih aparat protokolu (MNP4), həmçinin 

faylların  ötürülmə  protokolunu  formalaşdıran  kommunikasiya  protokolu  (məs, 

Xmodem) vasitəsilə də həyata keçirilə bilər. 

 

 

 

 

 

7.

 

OSI  ETALON MODELİNİN SƏVİYYƏLƏRİ 

---

 

 

14 

 

Komputer şəbəkələrində standartlaşmanın əsasını şəbəkə qarşılıqlı vasitələrinin 

yaradılmasında çoxsəviyyəli yanaşma təşkil edir. 

1983-i  ildə  Beynalxalq  standartlaşma  institutu  tərəfində  şəbəkələrin  qarşılıqlı 

əlaqələrin  əsası  olan  model  yaradıldı.  Bu  model  OSI  (Open  System 

Interconnection) (Qarşılıqlı əlaqəli açıq sistem) adlandırılaraq müasir kompüter 

şəbəkələrinin əsasını təşkil edir. 

OSI xəyali bir modeldir. Yəni heç bir yerdə OSI proqramı və ya OSI təchizatı 

deyilən  bir  şey  görə  bilməzsiniz.  Ancaq  proqram  və  təchizat  istehsalçıları  bu 

modeldə təsvir olunan qaydalar çərçivəsində malları istehsal edirlər və satışda olan 

mallar  buna  görə  bir-biri  ilə  uyğunlaşa  bilirlər.  OSI  modeli  aparatların  iş 

funksiyasını anlamaq və açıqlamaq üçün istifadə olunur. 

OSI modeli açıq sistemlərin qarşılıqlı əlaqələrinə xidmət edərək, sistemin müxtəlif 

əlaqə səviyyələrini təyin edir, onlara standart adlar verərək hər bir səviyyədə hansı 

funksiyanı yerinə yetirməsini göstərir. 

OSI modelində hər bir qarşılıqlı əlaqə vasitələri 7 səviyyəyə bölünür:  

1.

 

fiziki səviyyə;  

2.

 

kanal səviyyəsi;  

3.

 

şəbəkə səviyyəsi;  

4.

 

nəqliyyat səviyyəsi;  

5.

 

seans səviyyəsi;  

6.

 

təqdimetmə səviyyəsi;  

7.

 

tətbiqi səviyyə. 

Fiziki  səviyyə  (Physical  layer)  fiziki  əlaqə  kanalında  informasiyanın  (bitlərin) 

ötürülməsi ilə xarakterizə olunur. Fiziki əlaqə kanalı kimi, koaksial kabel, burulmuş 

qoşa kabel, optik lifli kabel və s. nəzərdə tutulur. Bu səviyyədə elektrik siqnallarının, 

məsələn  gərginlik  və  ya  cərəyanın  ötürülmə  siqnallarının  səviyyəsi,  kodlaşdırma 

tipi, siqnalların ötürülmə sürəti və s. müəyyənləşdirilir. 

Fiziki səviyyədə yalnız informasiya bitlərlə ötürülür. Lakin bu zaman əlaqə xətləri 

məşgul ola bilərlər.  

---

 

 

15 

 

Kanal  səviyyəsində  ötürülmə  mühiti,  səhvlər  təyin  edilir  və  səhvlərin  düzəlişi 

yoxlanılır. Bunun üçün informasiya bitləri kadrlarda (frame) qruplaşdırılır, Kanal 

səviyyəsi hər bir kadrın düzgunlüyunu təyin edir.  

Şəbəkə  səviyyəsi  (Network  layer)  bir  neçə  şəbəkəni  birləşdirən  vahid  nəqliyyat 

sisteminin  yaradılmasına  xidmət  edir.  Şəbəkə  səviyyəsi  xəbərlərin  ötürülməsində 

düzgün  istiqamətin  seçilməsini  təmin  edir.  Şəbəkələr  öz  aralarında  marşrutizator 

(router) adlanan xüsusi qurğu vasitəsi ilə birləşdirilir. Marşrutizator şəbəkələr arası 

əlaqələrin  topologiyası  haqqında  informasiyanı  yığaraq  onun  əsasında  paketləri 

təyin  olunmuş  şəbəkəyə  göndərir.  Xəbərin  bir  şəbəkədən  (ötürücudən)  digər 

şəbəkəyə (qəbulediciyə) göndərilməsi üçün şəbəkələr arası müəyyən miqdar tranzit 

ötürmələrdən  (hop-siçrayış)  istifadə  edilir.  Bu  zaman  hər  dəfə  müvafiq  marşrut 

seçilir.  Beləliklə  ,  ümumi  marşrut  paketlərin  keçdiyi  marşrutizatorların 

ardıjıllığından ibarət olur. Daha optimal yolun seçilməsi marşrutlaşdırma adlanır və 

onun  həlli  şəbəkə  səviyyəsinin  əsas  məsələlərindən  biridir. Çox  zaman  marşrutun 

seçilmə  kriteriyası  kimi  verilənlərin  ötürmə  vaxtı  qəbul  edilir.  Bu  işə  kanalın 

buraxma qabiliyyəti və trafikin intensivliyindən asılı olur. Şəbəkə səviyyəsi müxtəlif 

texnologiyaların  uyğunlaşması,  böyük  şəbəkələrin  ünvanlarının  sadələşdirilməsi 

kimi məsələləri də həll edir.  

Şəbəkə səviyyəsində xəbər paket adlanır. Bu zaman qəbul edənin ünvanının böyük 

hissəsi – şəbəkənin nömrəsi və həmin şəbəkədəki qovşağın nömrəsindən ibarət olur. 

Eyni  şəbəkənin  bütün  qovşağlarının  ünvanlarının  böyük  hissəsi  eyni  olmalıdır. 

Şəbəkə səviyyəsində 2 tip protokollar təyin edilir. I. Şəbəkə protokolları paketlərin 

şəbəkələrdə hərəkətin həyata keçirir., II marşrutlaşdırma protokolların köməyi ilə 

marşrutizatorlar  (router)  şəbəkələrarası  birləşmələrin  topologiyası  haqqında 

informasiya yığırlar. 

Şəbəkə  səviyyəli  protokollar  kimi  TCP/IP  stekindən  IP  protokolunu  və  Novell 

stekindən IPX paketlərin şəbəkələrarası mübadiləsi protokollarını misal göstərmək 

olar. 

---