Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 2 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-105-117
SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
106
February, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
Nutq o„stirishda uch yo„nalish aniq ajratiladi: 1) so„z ustida ishlash; 2) so„z
birikmasi va
gap ustida ishlash; 3) bog„lanishli nutq ustida ishlash.
Ko„rsatilgan uch yo„nalish parallel olib boriladi: lug„at ishi gap uchun material
beradi; so„z, so„z birikmasi va gap ustida ishlash bog„lanishli nutqqa tayyorlaydi. O„z
navbatida bog„lanishli nutq hikoya va insho lug„atini boyitish vositasi bo„lib xizmat
qiladi.
Yozma nutqni rivojlantirish og„zaki nutqqa qaraganda ancha murakkab jarayon
sanaladi. Chunki u o„quvchilardan grammatik va mazmun jihatidan to„g„ri jumla
qurishni, har bir so„zni o„z o„rnida to„g„ri qo„llashni,fikrni ixcham, izchil, ifodali,
uslub jihatidan
sodda va ravon ifodalashni, bayon qilingan fikrlar sosida xulosalar
chiqarishni talab etadi. Bu nutqning
murakkab tabiati yana shundaki, u imlo, tinish
belgilari va uslub bilan bog„liq. So„zni to„g„ri yozish, tinish belgilarini o„rinli qo„llash,
fikrni uslub talabiga muvofiq bayon qilish o„quvchidan katta mas'uliyatni talab etadi.
Shu sababli nutqning bu turi ancha sekin va murakkab kechadi.
Yozma nutqning o„ziga xos xususiyatlaridan yana biri uni tekshirish, tuzatish,
takomillashtirish mumkinligidir. Bu jihatdan u og„zaki nutqqa qaraganda ancha qulay
imkoniyatlarga ega. O„quvchi yozma nutqdagi xato va
kamchiliklar ustida ishlaydi,
ularni bartaraf etadi, keyingi ishlarida bu xato va kamchiliklarga yo„l qo„ymaslikka
intiladi.
Ona tili darslarida o„qituvchi
shuni ham unutmaslik lozimki, ko„pincha
o„quvchilar yozma ishlarda imlo va tinish belgilariga katta e'tibor berib, matnning
mazmuni ustida yetarli ish olib bormaydilar. Matnlarda ko„pincha
mavzuga aloqasi
bo„lmagan fikrlar ustunlik qilib, asosiy fikr e'tibordan chetda qoladi. Shuning uchun
ona tili mashg„ulotlarida o„quvchilar diqqati faqat imlo va tinish belgilariga emas,
balki bayon qilinayotgan fikrning asosli dalillarga ega bo„lishi, materialning to„g„ri
joylashtirilishi, fikrning nutq sharoitiga mos holda to„g„ri
bayon qilinishiga ham
qaratilishi lozim.
Ona tili mashg„ulotlarida shunday holatni vujudga keltirish lozimki, o„quvchi
yaratgan matnidan qoniqish hosil qilsin. Bu uni o„z nutqini takomillashtirib borishga
ilhomlantiradi.
O„quvchilar mustaqil ravishda ijodiy fikrlasalar fikr mahsulini nutq sharoitiga
mos ravishda og„zaki, yozma shakllarda to„g„ri,
ravon ifodalay olsalar, demak, ona
tili mashg„ulotlari samarali o„tgan bo„ladi.
Ona
tili
mashg„ulotlarida
o„quvchilar
nutqining
rivojlanishini
qiyinlashtirayotgan
omillardan
yana
biri
o„quvchilarning uyda, ko„chada yoki sinfdan tashqari paytlarda
