Kurs jumisi tema: Konsentrlanǵan Vadarod sulfidden Kúkirt alıw texnologiyası Orınlaǵan Qabıllaǵań

II BAP. TÁJIRIYBE BÓLIM
II.1 Sulfat kislota aliniwi hám qasiyetleri, qollaniliwi
Ózgeshelikleri. Ximiyalıq taza sulfat kislota (monogidrat) salmaqli, maytárizli, reńsiz, hidsiz, suyıqlıq bolıp 96% Ii (massa boyınsha ) tıǵızlıǵı 1, 84 g/sm 3, 104, 6 0 C de qotadi, muzlaydi hám 338, 8°C de qaynaydi. Suw menen sheksiz muǵdarda aralasadı, bunda kóp ıssılıq ajralıp shıǵadı.
Suwda erigende 3 túrli gidratlar payda etedi. ( H2S0₄, H₂0, H2S0₄, 2H₂0, _H2S0₄ • 4H₂0)S0₃ de sulfat kislotanıń monogidratida n molekula erip, eritpe-oleum payda etedi. Oleum hawada tutaydi, sebebi odan S0₃ desorbsiyalanib turadı. Sulfat kislotanıń monogidrati túrli konsentraciyalı gidratlar payda eta aladı. Olar individual ximiyalıq birikpeler bolıp, qattı jaǵdaylarda bir-birinde erimeydi, bálki evtektik qospa payda etedi. Olarda S0₃ dıń massa úlesi 0 % ten 64, 35 % ge shekem boladı. 64, 35 % ten 100 % ge shekem S0₃ saqlasa bun day konsentraciyalı oleum, muzlaganda qattı eritpe payda etedi.
2-súwret. H₂0-S0₃ sistemasınıń qaynaw diagrammasi.
Sol sebepli de qıs waqtında SO dıń konsentraciyasına jaqın konsentraciyaIi kislota islep shıǵarıw múmkin emes, sebebi bunday eritpeden kristall shógiwi hám kislota trubalarini, bazaların, nasosların, isitiladigan apparatlami toltırıp, to'sib qoIishi múmkin. Islep shiǵarılatuǵın barlıq kislota turiari evtektik qospaǵa jaqın boladı. Sulfat kislotasınıń tómendegi túrleri sanaatda islep shiǵarıladı : kuporos mayi hám akkumulyator kislotası 92-93 % Ii, oleum - 20, 65 % Ii, minarIi kislota 75 % Ii. 98, 3 % Ii sulfat kislota azeotrop qospa bolıp, onıń qaynaw hám puwlaming kondensatsiyalanish temperaturaları birdey bolıp tabıladı, yaǵnıy 336, 8°C (56 -suwretde suyultirilgan sulfat kislotasınıń hám suwsiz SO) ni sulfat kislotada qaynaw diagramması berilgen). Bul diagrammadan kúkirt (vI) oksidin absorbsiyalashda - sulfat kislotaǵa aylandırıwda suyultirilgan sulfat kislota eritpesin qızdırıp konsentraciyasın asırıwda paydalanıladı. Diagrammadan kórinip turıptı, olda, 85 % ten suyıq sulfat kislota 200°C ge shekem qızdırılǵanda deyarIi suw puwlanadi, puw quramında kislota derlik bolmaydı. 93 % Ii kislota qızdırılǵanda bolsa puw quramı suyıqIik quramınan parq etpeydi. Usınıń sebepinen kislota konsentraciyasın qızdırıw jolı menen asırǵanda 92 % Ii bolaman degenge shekem asıriladı.

3-súwret Atmosfera basımida HP-S0₃ sistemasınıń qaynaw diagrammasi.
Temperatura taǵı da asırıp barılsa, sulfat kislota puwlari S0₃ hám H2S ga, keyininen bolsa S0₃ tap S0₂ hám 0₂ ge shekem dissotsiallanadi. 400°C den joqarı temperaturada puw quramında S0₃ dıń muǵdarı kóp boladı. 700°C hám bolsa S02 dıń muǵdarı kópayadi. 900 ⁰C den joqarıda S0₃ tolıq S0₂ hám 0₂ ge ajraladi`. Basım tómenlese yamasa qaytarıwshılar tásirinde mısalı, S tásirinde dissotsiatsiyalanish dárejesi de artadı. Konsentrlangan sulfat kislota kúshli oksidleytuǵın ham bolıp tabıladı. Onıń metallar menen tásiri konsentraciyasına baylanıslı boladı. Konsentrlangan kislota altın hám platinadan basqa barlıq metallar menen reaksiyaǵa kirisiwedi, bunda vodorod ajralıp shıqpaydı, bálki sulfat kislotanıń qaytarılıw ónimleri (S0_2, S, H2S) duz hám suw payda boladı.
Ol suw menen gidratlar payda etiw ózgesheligine iye bolǵanlıǵınan suwni kúshli tartıp alatuǵın kúshli gigroskopik element bolıp tabıladı. Ol hátte basqa kislotalardan, duzlardı kristallogidratlaridan, hátte uglevodorodlardıń kislorodlı tuwındılarınan (ol jaǵdayda vodorod hám kislorod suw formaında bolmasa da) suwni tartıp aladı. Ósimlik hám haywanot toqımaları kraxmal, qant hám sellyuloza sıyaqlı elementlardı yemiradi. Olardan suwni tartıp alǵannan keyin, qorayib uglerod qaladı. Suyıq kislotada bolsa sellyuloza hám kraxmal glyukoza payda etip bóleklenedi. Adam terisiga konsentrlangan kislota tegsa kuydiradi.
Islep shıǵarıw usılları. Sulfat kislota X ásirden baslap alınıp kelinip atır. Ol temir kuporosini yamasa ashshıtoshni qattı qızdırıw nátiyjesinde alınǵan. Payda bolǵan.
H2S0₄ +2FeS0₄• 7H₂O=Fe₂O₃ +2H0₄ +S0₂ + 13H₂°
Awir maytárizli suyıqlıq sulfat kislota kuporos mayi dep atalǵan. XV asirde ximikler kúkirt hám selitra qospasın jaǵıp, sulfat kislota alıw múmkinligin anıqlaganlar. Sol usılda 300 jıldan kóbirek waqıt dawamında sulfat kislota az muǵdarda shıyshe qolbalar hám retortalarda tek laboratoriyalardagina alınǵan. XvIII ásir ortalarında sulfat kislotaǵa shidarnli material -qorǵasın tapilgash sulfat kislota qorǵasın ıdıslar -kameralarda sanaat kóleminde olina baslanǵan. Bunday usıl kameralı usıl dep ataldı. Bul kameralarda kúkirt hám selitra qospası qosılǵan. Bunda payda bolǵan sulfat angidrid kameraǵa qoyılǵan suw yamasa kislota eritpesinde jutıladı. Keyinirek selitra o'miga nitrat kislota, kameralar ornına bolsa minarlardan (XX ásirdiń baslarında ) paydalanılıp atır. Sol sebepli de kameralı usıldı nitrozali yamasa minarlı usıl dep ataladı. Nitrozali usılda katalizator rolin azot oksidleri oynaydı. Suyıq fazada nasadkali minarllarda oksidlenedi.
XIX ásirdiń baslarında S0₂ ni platina katalizatori qatnasıwında S0₃ ke oksidlew múmkinligi anıqlandi. XIX ásirdiń aqırları XX ásirdiń baslarında bul usıl kontakt (gazdıń katalizator menen dúgilisiwine tiykarlanǵanlıǵı ushın ) usılı dep atalib, sanaatda qollanila baslandı. Nitrozali usılda alınatuǵın sulfat kislotanıń sapası to'menligi, 75% ten joqarı konsentraciyalı kislota alıp bolmawi, N0₂, S0₂ S0₃ sıyaqlı gazlerdiń atmosferaǵa shaqırıp jiberiliwi sebepli atmosferanıń záhárleniwi sıyaqlı kemshiliklami bul usıldı kontakt usılı tárepinen qısıp shıǵarıwına sebep boldı. Burınǵı birlespede 1975-jıllardan baslap tek kontakt usılı menen sulfat kislota islep shıǵarıw bo'lmalari qurılıp atır. Házirgi waqıtta islep shıǵarap atırǵan sulfat kislotanıń 95 % ga jaqinı kontakt usılında islep shaqırılıp atır. Sulfat kislota qanday usılda islep shıǵarılishidan qaramastan birinshi basqısh kúkirtli buyımlardı kuydirib S0₂ olish bolıp tabıladı. Keyininen onı tazalap S0₃ ke shekem oksidlantiriladi hám suwga yuttirib kislotaǵa aylantırıladı.
Isletiliwi. Sulfat kislotanıń aktivligi hám salıstırǵanda arzanlıǵı onıń qollanıw tarawlarıjuda keńeyiwine alıp keldi. Sulfat kislota yamasa onıń tuwındıları qollanilmaydigan qandayda bir-bir tarawdı tabıw qıyın. Anorganik elementlar ishinde eń kóp islep shiǵarıladıǵanı sulfat kislota bolıp tabıladı.
Sulfat kislota kóp muǵdarda tógin sanaatında : ammoniy sulfat, superfosfat hám basqalardı óndiriste isletiledi. Taǵı iri isletiletuǵın tarawları: neft ónimlerin tazalaw, toshko'mir smolasini qayta islew, kóp kislotalar (mısalı, ortofosfat, sirke, ftorid hám basqalar) hám duzlar alıw, reńli hám kemde-kem ushraytuǵın metallar islep shıǵarıw, polattan jasalǵan buyımlardı boyaw, nikellash, xromlashdan aldın qayta islew, lak hám boyawlar alıw dáridarmonlar alıw hám basqalar bolıp tabıladı. Sulfat kislota túrli organikalıq sintezlarda isletiledi. Ol ndan etanol hám basqa spirtler, birqansha efirlar, sintetik juwıw quralları, pestisidlar, boyawlar, saxarin, plastmassalar alınadı. Onıń duzları jasalma jipek óndiriste, to'qirnashilik sanaatında, talshıq yamasa gezlemelerdi boyawdan aldın qayta islewde isletiledi. Azıq-túlik sanaatında kraxmal, patoka hám basqa ónimlerdi alıwda da isletiledi. Ol taǵı akkumulyatorlar tayarlawda gazlardı keptiriwde, kislotalardı konsentrlashda, nitrollash reaksiyalarında, portlaytuǵın elementlar óndiriste, ionitlami regeneratsiyalashda hám basqa kóplegen tarawlarda isletiledi. Sulfat kislota Rossiyada 1913-jılda 0, 15 million tonna, islep shıǵarılǵan bolsa, 1990 -jılǵa kelip 25 million tonnaǵa jetkezilS0₂ - reńsiz, ótkir hidli (yonayotgan kúkirt hidini yadǵa saladı ) gaz. 100 % S0₂ atmosfera basımida - 10, 09°C de suyıq halǵa ótedi.- 70°C de qotadi. Júdá záharli zatlı bolıp, shegaralıq qáwipli konsentraciya muǵdarı 0, 005 mg/m3, islep shıǵarıw ımaratlarında bolsa 10, 0 mg/m3 ge teń.
Shiyki zat S0₂ alıw ushın tiykarǵı shiyki zat sıyaqlı kúkirtli elementlar hám quramında S saqlawshı sanaat shıǵındıları bolıp tabıladı. Keyingi jıllarda reńli metallurgiya sanaatınıń shıǵındı gazları quramındaǵı S0₂ ni alıw keń qulosh jayıp atır. Pirit quramında teoriyalıq tárepten alǵanda 53, 46 % kúkirt saqlaydı. Tábiyiy kolshedan mudamı quramında biygana arashlama retinde mıs, rux, nikel, gúmis, qorǵasın, mishyak, surmanıń kúkirtli birikpeleri, túrli sulfat hám karbonatlı duzlar, kvars, silikatlar hám basqalar saqlaydı hám óz gezeginde ol sol metallami alıw ushın sheki onim ham bolıp tabıladı. Reńli metallaming sulfidlarini ajıratıw ushın ruda maydalanadı hám fiotatsiyalanadi. N atijada reńli metall sulfidlarınıń konsentranti alınadı : qalǵan qaldıg'i tiykarınan quramında 45-50% kúkirt saqlawshı bayıtılǵan piritdan ibarat bolıp, S0₂ alıw ushın qosıladı. Alınǵan reńli metall konsentratlari metallurgiya zavodlarında kuydirilib metallar ajıratıp alınadı. Bunda shıǵındı gaz retinde 3% ge shekem S0₂ ajralıp shıǵadı hám hawani, átirap -ortalıqtı zahadaydi. Keyingi jıllarda sol shıǵındı gazdan da sulfat kislota jumıs erin shıǵarıw jolǵa qóyılıp atır. Sonday jol menen 1 t. mıs alǵanda ajralıp shıqqan S0₂ den lAt. den kóbirek sulfat kislota alıw murnkin. Onıń ushın S0₂ ni konsentraciyasın asırıw kerek boladı. Házirshe ayırım reńli metallurgiya zavodlaridagina S0₂ konsentraciyasın asırıwshı qurılmalar ornatılǵan tek. Sol sebepli keleside reńli metallurgiya zavodlarınıń shıǵındı S0₂ gazın tolıq ustap alıw hám odan paydalanıw jumıslarınıń joybarları islep shigılıp atır. Bul rudadan kompleks paydalanıw bolar edi hám átirap -ortalıqtı pataslanishning aldı azmaz bolsa -de olinardi. S0₂ alıw ushın eń jaqsı buyımlar bul taza kúkirt bolıp tabıladı. Ol qosılǵanda massa úlesi joqarı bolǵan hám zıyanlı qosımshaları kem bolǵan S0₂ olinadi. Biraq FeS₂ - shedandan bir neshe ret qımbat turadı, hám de ol basqa islep shıǵarıwlar ushın qımbat bahalı ximiyalıq buyımlar ham bolıp tabıladı. Kómir qosılatuǵın kárxanalar, jaqtılandıriw tarmaqlarınıń morılarınan atmosferaǵa shıǵarıp jiberiletuǵın gazlar quramında ádewir S0₂ boladı. Sebebi toshko'rnirquramıda 1-3% ge shekem kúkirt saqlaydı.
Keyingi jıllarda átirap -ortalıqtıń tazalıǵina azmaz itibar kúshaytirilganligi sebepli morılardan shıǵarılǵan gazlardı záharli zatsızlantirishning absorbsiya-desorbsiya usılları islep shıǵılǵan. Bunda S0₂ ustap qalınadı hám sulfat kislota islep shıǵarıw ushın isletiliwi múmkin. Biraq kislotanıń ózine túser bahası piritdan alınǵan kislotaǵa salıstırǵanda bir neshe ret qımbatqa túsedi. Usınıń sebepinen ol kem qollanılıp atır. Keyinirek S0₂ ni ustap qalıw jáne onı tazalap H2S0₄ islep shıǵarıw ushın paydalanıwning jetilisken usılları tapilgash keń qollanila baslanadı. Dúnya boyınsha atmosferaǵa shıǵarıp jiberiletuǵın S0₂ dıń muǵdarı, dúnyada islep shıǵarılıp atırǵan sulfat kislota muǵdarınan eki ese kóbirek kislota óndiriske jetkilikli bolıp tabıladı. Taǵı bir zárúrli S0₂ alınatuǵın shiyki zat bul vodorod sulfid gazı bolıp tabıladı. H2S kóplegen tábiyiy gazlar quramında boladı. Qaysıki, onı tazalaganda H2S ajıratıp alınadı, hám ol S0₂ ge aylantırıladı. Kómirdi kokslaganda, neftni qayta islegende olar quramındaǵı S bólekan vodorod sulfidga aylanıp gaz jaǵdayında ajralıp shıǵadı. Koks gazları tazalanǵanda olardıń quramınan H2S yamasa S formaında ajıratıp alınadı, jaǵıp S0₂ ge aylantırıladı. Temir kolshedanini kúydiriw. Kolshedanni kúydiriw joqarı temperaturalı (loonoe ge shekem) geterogen (gaz-qattı), qaytmas, katalizatorsiz (katalizator isletilbeytuǵın) hám bir neshe basqıshlarda baratuǵınjarayonga ayqın mısal bóle aladı. Kolshedan peshda 500 ae ge shekem qızdırılǵanda ıdıraw awal kúkirt payda bolıw menen baradı:
2 FeS₂ = 2FeS +S₂
Keyininen kúkirt puwlari oksidlenedi:

Qalǵan gewek FeS₂ kislorod tásirinde aste oksidlenedi. Reaksiya joqarı temperaturada baradı:
4FeS+70₂=2Fe₂0₃ +4S0₂
Kolshedanni kúydiriw reaksiyası teńlemesi ulıwma halda sonday jazıladi:

Haqıyqatlıqtan bul reaksiya 6 den to'men temperaturada, aralıq ónimler retinde temir sulfat payda bolıwı menen baradı. Temperatura artıp barıwı menen awal FeO, keyininen, eger kislorod jetkilikli bolsa Fe₂0₃, kem halda Fe₃0₄ payda boladı. FeS₂ menen bir qatarda kolshedan quramında bolǵan basqa metall sulfidlari da bóleklenedi. Nátiyjede payda bolǵan metall oksidleri kvars, alyumosilikatlar, temir oksidleri hám bóleklenmay qalǵan FeS₂ menen ajralıp kuyundi payda etedi. Kuyundi quramında 0, 5% ten 3% ge shekem kúkirt saqlawı murnkin. Temir sulfidi (kolshedan) oksidlanganda, sulfid bóleksheleri maydanında temir oksidleri qabatı payda boladı. Bul qabattıń qalıńlıǵı, kolshedandagi kúkirtning janıwı menen artıp baradı. Processtiń ulıwma tezligi, mine sol oksid perdelaming geweklerinde kislorod hám S02 dıń diffuziyalanish tezligi menen anıqlanadı. Sonday eken, kolshedanning kúyiwi ishki diffuzion tarawda keshedi. Bul process tezligin, geterogen process teńlemesi menen ańlatıw múmkin:

Bunda, ol - ulıwma tezlik (reaksiya tezligi); G -S0₂ dıń muǵdarı (ónim muǵdarı); K-processtiń tezlik konstantasi,!!,. C - processtiń xarakterlentiretuǵın kúshi, r - waqıt, F-geterogen sistemasında reaksiyaǵa kirisiwiwshi fazalar maydanı. Formuladan ekenin aytıw kerek, oksidleniw procesin tezlestiriw ushın K, ~c hám F lami asırıw kerek. Processtiń tezlik konstantasi K ni, yaǵnıy elementlarda fazalaming bir-birine ótiwi (mısalı, gaz fazanıń qattı fazaǵa diffuziyalanib ótiwi: 02 dıń temir oksidi perdesine diffuziyalanib kolshedanga kiriwi hám kolshedanda payda bolǵan S0₂ ni temir oksidi perdesinen diffuziyalanib tisqarıga shıǵıwı) asırıw ushın temperaturanı asırıw eń paydalı ilaj esaplanadı. Biraq temperatura 850-1000°C ge shekem kóterilse, pesh ishindegi buyımlar (kolshedan) bóleksheleri bir-birine jabıwıp iri-iri aglomeratlarga aylanıp qaladı. Nátiyjede bóleksheler maydanı keskin azayadı. Sol sebepli de kolshedanni kúydiriw peshning konstruksiyasına qaray, tek málim bir temperatura aralıǵinda alıp barıladı.
Processtiń háreketlendiriwshi kúshin -c tezletiw ushın koshedanning quramıdagi piritning hám kúyiw zonasına kirgizetuǵın kisloroddıń konsentraciyasın asırıw zárúr boladı. Pirit konsentraciyası flotatsiya usılı menen asıriladı, kislorod konsentraciyası bolsa peshga kirgizetuǵın hawa muǵdarı stexiometrik esapqa salıstırǵanda 1, 5-2 ret kópaytirilishi menen asıriladı. Fazalar maydanın -F asırıw ushın bolsa pesh ishindegi buyımlardı fazalardı aralastırıw arqalı hám de kolshedannijuda usaqlaw jolı menen asıriladı.
Ámelde bólekshelerdiń úlkenligi 0, 3-0, 03 mm ge shekem bo'igan ko1 shedan isletiledi. Kolshedanni kúydiriw ushın úsh túrli kúydiriw pesh túrleri ámeldegi:
I. Mexanik kúydiriw peshlari.
2. Shańitib kúydiriw peshlari.
3. «Qaynovshi qabatda» kúydiriw peshlari.
Mexanik peshlerdıń iskerligi 185 kg-m3 1 táwlikke teń (yaǵnıy 1 m3 pesh kóleminde 1 táwlikte 185 kg ko1 shedan kuydiriladi).
Payda bolǵan kuyundi gazlerdiń quramı 9 % S02 ' 9 % 02' 82 % N2 ge tuwrı keledi. Kuyundınıń quramında bolsa ortasha 2 % S yonmay qaladı. Sol sebepli de házirgi kúnde mexanik peshlar rawajlanıwlasıp qúdiretli peshlarga almastırılǵan. Tek kem quwatli sexlardagina mexanik peshlami ushıratıw murnkin. Shańitib kúydiriw peshlari. Shańitib kúydiriw peshlari (48-súwret) maydalap untaq holiga keltirilgen qurǵaqlay ko1 shedanni hawa aǵımı menen pesh ishinde shańitib búrkiwge tiykarlanǵan bolıp, mexanik peshlardan kóre talay jetilisken hám joqarı turadı. Bunda kolshedan untaqı qısılǵan hawa menen peshning astından forsunka (suyıqlıq yamasa untaqtárizli elementlami hawa menen aralastırıp purkaydigan ásbap) arqalı pesh ishine purkaladi. Bunda hár bir shań bólekshesi hár tárepden hawa menen to'qnashadi hám óship baratırǵan waqıtta janadı. Fazalar tásir júzesi maydan dúgilisiwi artadı. Nátiyjede janıw procesi jedel kóriniske keledi, bólekshelaming birbiriga jabıwıp qalıw halları keskin azayadı. Sol sebepli de bunda temperaturanıń 1 100°C ge shekem asırıw múmkin. Payda bolǵan kuyundi peshning ostki konustárizli bóleginen shıǵarıp taslanadı. Kuyundi gazları bolsa 900-1000°C temperaturada peshning qaptal tárepindegi shtuser (shtuser-sırtı rezbali quvirsha) arqalı siqib, suw puwi payda etiwshi qazan arqalı ótedi. Nátiyjede gazdıń ıssılıgınan paydalanıladı.
Bunda alınǵan kuyundi gazı quramında 13% ge shekem S02 boladı, kuyundi quramında bolsa 1-1, 5 % S qaladı. Peshning jedelligi 700-1000 kg/m3 táwlikke teń. Biraq bul peshlar ushın fa qat qurıtılǵan hám bayıtılǵan kolshedangina isletiledi. Sebebi hól bolsa, forsunka tiqilib qaladı. Bunıń taǵı bir kemshiligi sonnan ibarat, kuyundi gazlar quramında shańı kóp boladı. Mexanik peshlardıń kuyundi gazı quramı 10 g/m3 shań bolǵanı halda, shańitib kúydiriw peshinning kúyik gazında 100 g/m3 shań boladı. Mine sol kemshilikler ushın bul pesh keń tarqalmaǵan. Qaynovshi qabatda kúydiriw pesh/ari (49 - súwret). Peshning jedelligi 1000 -1800 kg/m3 táwlikke teń. Kuyundi gazı quramında 15 % ge shekem S02 boladı. Kuyundi quramında bolsa 0,5 S qaladı. Bul pesh jedelligınıń úlkenligi hám kuyundi gazı quramında S0₂ dıń massa úlesi kópligi hám de kolshedan quramındaǵı S dıń tolıqlaw janıwı sıyaqlı abzallıqları sebepli bul túrli peshlar keń tarqaldı.
Kúkirtni qosıw. S0₂ gazi taza kúkirtni qosıw jolı menen de alınadı. Kolshedanni kuydirib alınǵan S0₂ ge salıstırǵanda S ni jaǵıp alınǵan S0₂ talay taza hám konsentraciyası ádewir ulken bo" ladi. Hawada qosılǵanda 21 % ge shekem S0₂ saqlawshı kuyundi gazı alıw múmkin, biraq hawani kóbirek qosıw menen S0₂ muǵdarı kemeytiriledi. Ámelde S ni qosıwdan 9 -11 % S0₂ hám 12-10 % 0₂ den ibarat kuyundi gaz alınadı (Sebebi S ni S0₃ ke oksidlew ushın da kislorod kerek boladı.), kolshedandan bolsa ámelde 7-9 % S0₂ hám 11-9 % 0₂ saq10 vshi kuyundi gaz alınadı Taza S ni qosıw ushın sepkishli hám siklonli peshlardan paydalanıladı. Kúkirt peshga keliwden aldın suyıqlantıratuǵın qazanda puw járdeminde suyıqlantiriladi, biygana qospalardan filtrlab tazalangash, forsunka arqalı qısılǵan hawa járdemi menen pesh ishine purkaladi.

5-su'wret. Kúkirtni qosıw ushın isletiletuǵın siklon peshi.
1 - kúkirtni beriw ushın hám hawani tangensial kirgiziw ushın forsunkali forkamera; 2, 4 - qosıw bo'lmesi; 3 - gazdı háreketke keltiretuǵın halqalar. Pesh ishinde puwlanib hawa yordaroida janadı. Forsunkali peshlarda kúkirtning hawa menen aralasıwı ditfuzsion ekstensiv process bolǵanlıǵı ushın jetkilikli dárejede qospaydı. Siklon peshlarida hawa tangensial (iymek sızıqqa urınba sızıq boyınsha jónelgen) aǵımda berilgeni ushın da S puwlari hawa menen júdá kúshli hám tez aralasadı. N atijada S dıń janıwı júdá jedel ketedi. Sol sebepli de siklonli peshlar óz qolaylıldari menen forsunkali peshlarni oradan qısıp shıǵarıp atır.
Sulfat kislota islep shıǵarıw bes bólimdi óz ishine aladı :
I. Pesh bólimi (bunda qurǵaqlay S0₂ payda boladı ).
2. Juwıw bólimi (bunda S0₂ gazı hól usıl menen quramındaǵı qosımshalardan, yaǵnıy H2S0₄ dıń tamshılarınan, suw puwlaridan hám kontakt záhárlerinen tolıq tazalanadı).
3. Kompressor bólimi (bunda tazalanǵan gaz sıpab alınıp, kontakt apparatına jiberiledi).
4. Kontakt bólimi (bunda S0₂ gazı katalizator menen tásirlesip - soqlıǵısıp S0₃ ke aylanadı).
5. Absorbsiya bólimi (bunda S0₃ suwga yuttiriladi hám H2S0₄ ke aylantırıladı). S0₂ gazın tazalaw. Kolshedanni kuydirib alınǵan kuyundi gazları quramında S0₂ (16 % ge shekem, ádetde 7-9 %), °2 (9 -11 %), kuyundi shańları (200 g/m3), qaynovshi qatlamda kúydirilgende kuyundi shańları tiykarınan temir oksidi; azraq temir sulfidi, mıs sulfidi, As₂0₃ mishyak oksidi, Se0₂ selen oksidlerin uslaydı. Bular katalizator «zaharlari» bolıp, katalizatorni tez jaramsız halǵa keltiredi. Sol sebepli de S0₂ barlıq qosımshalardan tazalanıwı kerek. Kuyundi gazları eń awal siklonlarda tazalanadı (siklon apparatı kesteine qaralsin), keyininen gaz ıssılıgınan puw payda etiw ushın (gaz ıssılıǵı 400°C boladı ), puw qazanlarına jiberiledi hám temperaturası talay pasaygash, qurǵaqlay elektrofiltrlar arqalı ótkeriledi. Bul apparatlardıń hámmesi zavoddıń pesh bóliminde jaylasqan boladı. Kuyundi gazlerdiń quramındaǵı qosımshalar siklon apparatınan ótkennen 20 g/m3 qaladı. Qalǵan shańlar júdá mayda bolıp, olar elektrofiltrdan ótkennen 0, 1 g/m3 qaladı, tek. S0₂ ni shań bólekshelerinen hám de As₂0₃, Se0₂ lardan putkinley tazalaw maqsetinde, (ásirese, As₂0₃, Se0₂ lar katalizatomi qaytmas etip záharli zatlaydı) gaz (S0₂) yuvuvshi minarlarda arnawlı tazalanadı. Ol jaǵdayda gaz ho'llanadi hám 30-50°C temperaturaǵa shekem sovitiladi. Nátiyjede gazda rayon, yaǵnıyjuda mayda suw tamshıları payda bolıp, kondensatsiyalanib ajralıp shıǵadı. Bul tamshılarda S0₃ hám As₂0₃ lar erigen boladı. Sonday jol menen katalizator záhárlerinen gaz putkinley tazalangash, keptirgish minarlarda 93-95% Ii sulfat kislotada quritiladi. Keyininen taza hám qurǵaqlay gaz kompressori járdeminde kontakt bólimine jiberiledi. Altıngugurl (IV) oksidin kontakt usılında oksidlew. S0₂ ni S0₃ ke oksidlew sulfat kislota óndiristiń eń tiykarǵı basqıshı bolıp tabıladı. Sol sebepli de sulfat kislota óndiristiń bul usılı kontakt usılı dep ataladı. Kontakt bul dúgilisiw degen mánisti angiatib, S0₂ gazning katalizatori menen dúgilisiwin ańlatadı. S0₂ ni kontakt usılında S0₃ ke aylandırıw geterogen ekzotermik katalizga tipik mısal bóle aladı. Bul reaksiya gaz kólemin azayıwı menen beretuǵın qaytar ekzotermikjarayoni bolıp tabıladı.
2 S0₂ +0₂~ 2S0₃ + 189 kj (500 at)
Sol sebepli de Le-Shatele pirinsipiga muwapıq bul reaksiya teń salmaqlılıq temperaturanıń tómenlewi hám basımnıń artpaqtası menen S0₃ payda bolıwı tárep jıljıydı. Biraq sulfat kislota óndiriste joqarı basım qollanilmaydi, sebebi S02 hám kisloroddıń konsetratsiyasi kuyundi gaz quramında 20% ten aspaydı. Qalǵan 80 % gaz azotdan ibarat bolıp, bunday qospaǵa joqarı basım qóllaw basımni payda etiw ǵárejetlerin qoplaymaydi.