Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012

30
Human and Society
being destructive and in which humanity is targeted as responsible for environmental 
crises (İstanbul Müftülüğü, 2007, 2008). Furthermore, the material, technological and 
scientific developments, which had been earlier exalted, have now been condemned 
for the reason that they break the natural order. Moreover, a number of intellectual no-
tions became to appear in a pejorative meaning, such as city life, modern life ethics, 
technology, industrial waste, consumer society et cetera (İstanbul Müftülüğü, 2008, 
2009, 2010a). The minbar (pulpit) begins to criticize Western values, and contrary to a 
previously familiar language, it begins to speak more spiritually and enthusiastically. It 
begins to make a Messianic invitation to the forgotten aspect of religion which is contra-
ry to the foundational ideals of the Republic (İstanbul Müftülüğü, 2007, 2010a, 2010b). 
This change in discourse may point out some important insights on the relation 
between religion and the state. Althusser states that ideological apparatuses have 
their own autonomy; they sometimes go hand in hand with other apparatuses and 
giving birth to contradictions. It has been shown that, whereas the Diyanet, through 
its sermons, reflects the main characteristics of a Kemalist- Enlightened discourse until 
a certain time, it obtains its autonomy to make a room for rejoice of religion by means 
of environmentalism. It is claimed in this paper, that the Diyanet always oscillates 
between three things: first, it avoids to violating the state’s ideals, second, it rejects 
of heretic-radical Islam, and third, it seeks to rectify folk Islam (Gözaydın, 2009, p. 305; 
Kara, 2008, p. 77; Mardin, 2010, p. 149). It seeks to make room for itself in this uncanny 
situation, and in doing so; it chooses certain specific issues that the state leaves to the 
discretion of the Diyanet (Kara, p. 63), including protecting the environment, family 
structure, homosexuality, fighting against alcohol and unchastity. As a conclusion, it is 
put forward in this article, Diyanet, as it can be seen in Friday Sermons since a certain 
time, strives to rejoice religion and to make a living space for itself. 
Finally, it is put forward in this article that the Diyanet, as it can be seen in Friday ser-
mons since a certain time, strives to instill a feeling of rejoice in religion and to carve 
out a living space for itself.
Kaynakça / References 
Acar, E. (2003). Kalelioğlu: Devletin mesajını cuma hutbeleriyle verdik.  http://arsiv.zaman.com.
tr/2003/06/13/haberler/h7.htm adresinden 22.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
Akseki, A. H. (1937).  Yeni hutbelerim. Ankara: II. Cumhuriyet Matbaası.
Althusser, L. (2010).  İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
Baktır, M. (1998). Hutbe. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (c. 18, s. 425-428). İstanbul: Diyanet İşleri 
Başkanlığı Yayınları.
Bookchin, M. (2010). Özgürlüğün ekolojisi, hiyerarşinin ortaya çıkışı ve çözülüşü (çev. A. Türker). İstanbul: 
Ayrıntı Yayınları.

---

31
Demir / Looking to Environment from the Perspective of Pulpit Presentation of the Issue of Environment in 
Friday Sermons
Ceritli, İ. (1998). Çevreci hareketin siyasallaşma süreci. Divan İlmi Araştırmalar, 2, 255-270.
Çakan, L. İ. (1975). Örnekleriyle uygulamali dini hitabet. Ankara: Kuşak Yayınları.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (1981).  Hutbeler.  Ankara:  Ayyıldız Matbaası.
Döner, M. (2004). Yaygın din eğitiminde hutbelerin rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniver-
sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Eagleton, T. (1996).  İdeoloji (çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Gözaydın, İ. (2009). Diyanet: Türkiye Cumhuriyetinde dinin tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
İstanbul Müftülüğü. (2002a). İslam’ın insana bakışı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2002b). Kâinattaki ilahi dengeyi koruyalım. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hut-
beler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir. 
İstanbul Müftülüğü. (2003a). Doğal hayatı korumak. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresin-
den 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2003b). Vatan, millet, devlet… ilelebet. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler 
adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004a). Tabiata ve çevreye karşı sorumluluklarımız. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/
hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004b). Temizlik. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 
tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2004c). Toplumsal iradenin temsili: Cumhuriyet. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/
hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir. 
İstanbul Müftülüğü. (2004d). Ülkemizi kalkındırmak toplumsal bir görevdir. http://istanbulmuftulugu.gov.
tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2005a). Çevre sorumluluğu. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2005b). Haklara duyarlı olalım. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresin-
den 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2006). Çevre sorumluluğu. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2007). Hayvan ve çevre hakkı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2008). Su ve israf. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 20.06.2011 
tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2009). Çevre bilinci. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2010a). Çağımızın problemleri. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresin-
den 20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.
İstanbul Müftülüğü. (2010b). Kent ahlakı. http://istanbulmuftulugu.gov.tr/hutbeler adresinden 
20.06.2011 tarihinde edinilmiştir.

---