L ü Ğ Ə t və e n s ġ k L o p e d ġ y a L a r
Yüklə 4,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 Taxıl saxlanılan kəndilər peyin qarıĢdırılmıĢ palçıqdan silindrik, habelə dairəvi formalarda hazırlanırdı. Kəndilər müxtəlif böyüklükdə olub, təxminən 100- 150, 200-300 kq-a qədər taxıl tuturdu. Kəndinin aĢağı hissəsində taxıl götürməkdən ötrü "külbə" adlanan göz qoyulur və taxıl töküldükdən sonra onun ağzı suvanırdı. Ġri tutumlu kəndilərin sınmaması üçün o, bir neçə yerdən iplə sarınırdı ki, buna da "qurĢaq" deyilirdi. Kəndi evdə, eyvanda və həyətdə üstüörtülü yerdə qoyulurdu. Onlardan həm qə unu saxlamaq üçün istifadə edilmiĢdir. Taxıl və un saxlanılan belə kəndilər təkcə Azərbaycanda deyil, həm də qonĢu ölkələrdə geniĢ yayılmıĢdır. Taxılın saxlanılmasında hörmə çubuq anbarlardan istifadə edilməsini etnoqrafik materiallar təsdiq edir. Müxtəlif quruluĢ və həcmə malik olan anbarlar göyəm, vələs, qarağac, fındıq və gilas çubuqlarından hörülür. Çııbuqlar lazım olan ölçüdə yerə basdırılıb bərkidilir. Sonra çubuqlar bir-birinə keçmə və çarpazlaĢma yolu ilə aĢağıdan yuxarıya doğru hörülür. Hazır anbarın oturacağı üçün ağac dayanacaq düzəldilir. Anbarın baĢından taxıl tökülüb ağzı taxta ilə bağlanır və üstü örtülür. Çox zaman taxıl dağılmasın, nəm çəkməsin və hava keçməsin deyə, anbarın içi suvanır, bəzən də anbar hər iki tərəfdən suvanır. Anbardan taxıl götürmək lazım gəldikdə isə ya qoyulmuĢ gözün tıxacı açılır, ya da dən onun ağzından götürülür. Hörmə anbarlarda həcmindən asılı olaraq, istənilən qədər taxıl saxlamaq olar. Anbar yağıĢ döyməyən, nəm çəkməyən münasib yerdə qoyulur. Görünür, hörmə anbarlarda taxıl saxlamağın tarixi taxılçılığın tarixi qədər qədimdir. Çubuq anbarlar sonrakı dövrlərdə, hətta XIX əsrdə də öz əhəmiyyətini itirməmiĢdi. Son zamanlara qədər belə anbarlarda buğda, arpa, xüsusilə qarğıdalı saxlanması hallarına rast gəlmək olur. Toxuculuğun inkiĢafı ilə əlaqədar, taxılın daĢınıb saxlanılmasında yun çuval, kisə, xurcundan da geniĢ istifadə edilmiĢdir. Çuval və kisələrə doldurulmuĢ taxılı çox vaxt evdə, ya da xüsusi taxıl damında saxlayırdılar. Taxılın nəm çəkməməsi üçün çuvalın və kisənin altına daĢ və ağac qoyulur. Görünür, bu növ qablarda taxıl saxlamaq qaydası ibtidai icma quruluĢundan baĢlayaraq son zamanlara qədər öz əhəmiyyətini itirməmiĢdir. Taxılın saxlanmasında daha əlveriĢli və
102 münasib qurğu taxta anbarlar hesab edilir. Tay və qoĢa gözlü anbarlar taxtadan hazırlanır. Əsasən düzbucaqlı quruluĢa malik olan taxta anbarların ayaqları olur. Bu oturacaqlar qurğunu yerdən bir neçə santimetr hündürdə saxlayır. Bu dayanacaqlar qurğunun nəm çəkməməsilə əlaqədardır. Anbarların gözə görünən qabaq hissəsi müxtəlif naxıĢlı ornamentlərlə bəzədilirdi. Buna görə də bu anbarlara xalq arasında "bəzəkli" və ya "doğrama anbar" deyilərdi. Anbarların tutumundan asılı olaraq, bunlarda 40-50 puda qədər taxıl saxlamaq olurdu. Arakəsməli (gözlü) belə anbarlarda müxtəlif taxıl növləri saxlanırdı. Anbarın hər bir gözündə taxılın götürülməsi üçün kiçik qapaqcıq qoyulurdu. Adətən, anbarlar yaĢayıĢ evlərinin birinci mərtəbələrində və ya təsərrüfat binalarının içərisinə qoyulurdu. Ġrihəcmli və nisbətən mürəkkəb quruluĢlu taxta anbarlardan ilk sinifli cəmiyyət dövründən istifadə edildiyini ehtimal etmək olar. Lakin bu tip qurğudan sonrakı dövrlərdə daha geniĢ halda istifadə edildiyini söyləmək mümkündür. Beləliklə də XX əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycanda taxılın saxlanılması üçün quyu və anbarlardan baĢqa kəndi, toxunma səbət, çubuq anbar, taqqa və godlardan, habelə çuval, kisə və s.-dən istifadə edilmiĢdir. Taxılın saxlanması ilə əlaqədar bir məsələni də xatırlatmaq lazımdır. Anbarlarda saxlanarkən onun xarab olmaması, ziyanvericilərdən qorumaq və keyfiyyətini saxlamaq məqsədilə taxılın içinə müxtəlif otlar, nar qabığı, soğan və xüsusilə, sarımsaq qoyulardı. Taxılçılığın etnoqrafik baxımdan tədqiqindən tamamilə aydın olur ki, bu təsərrüfat sahəsi əsrlər boyu Azərbaycan xalqının iqtisadi həyatında həlledici rola malik olub, onun yaĢayıĢ və güzəranının əsasını təĢkil etmiĢdir. Azərbaycanlılar öz təsərrüfat həyatı və
məĢğuliyyətlərinin müxtəlifliyi baxımından bir sıra xalqlardan fərqlənirlər. Ölkənin təbiətinin zənginliyi, təsərrüfatın rəngarəngliyi və bir sıra ictimai- iqtisadi amillər insanlar arasındakı davranıĢa və münasibətə, daha doğrusu, onların birgəyaĢayıĢ qaydalarına da
öz təsirini göstərmiĢdir. Xalqımızın həyat tərzini, onların təsərrüfat həyatını və məiĢətini öyrənərkən bu
103 münasibətlərdə mövcud olan və xeyirxah məzmun daĢıyan təmənnasız köməkliklərin, əltutmanın və qarĢılıqlı yardımın cürbəcür forma, qayda və əsl mahiyyətini görürük. Daha doğrusu, xalqımız qədim zamanlardan belə çətin vaxtlarda, ehtiyac duyulduqda bir-birindən öz yardım əlini əsirgəməmiĢdir. Beləliklə də xalqımızın bu xeyirxah əməlləri əsrlər boyu davam etməklə, lazım gəldikdə təkrar olunmuĢ, bəzən öz forma və məzmununda yeni məna kəsb etmiĢ və nəhayət, adət Ģəklini almıĢdır. Əkinçilikdə köməklik və bir-birinə yardıma daha çox ehtiyac duyulurdu. Torpağın Ģumlanmasından baĢlamıĢ biçin, dərzdaĢıma, döyüm, otçalımı, yaxud su- varma arxlarının çəkilməsi və s. əmək proseslərində əkinçi əhalinin bir-birinə kömək etməsi onlar arasında adət halını almıĢdı. Bu cür ağır və təcili görüləsi iĢlərdə köməketmə adəti ən münasib bir hal olmaqla belə bəzən zəruri və əvəzedilməz əhəmiyyətə malik olurdu. Belə ki, xeyli iĢçi və qoĢqu qüvvəsi tələb edən bu iĢlərin öhdəsindən bir və ya iki ailə gələ bilmirdi. Bundan əlavə ailə baĢçısını itirmiĢ, yaxud Ģikəst və ya xəstəsi olan ailələrə, ümumiyyətlə, tavanasız (kasıb) ailələrə kömək edilərdi. Xalqın adətinə görə həmkəndlilər bir-birlərinə, çətinliyə düĢmüĢ qonĢusuna yardım etməyə borclu idi. Məhz buna görə də köməketmə adəti xeyirxah bir iĢ olmaqla kəndlilər arasında geniĢ yayılmıĢdı.
Yüklə 4,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|