L ü Ğ Ə t və e n s ġ k L o p e d ġ y a L a r
Yüklə 4,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
87 Beləliklə də əkin sahəsində biçilmiĢ dərzlər xara ilə hesablanırdı. Biçinçi ilə haqq-hesab da çox zaman xaranın sayına görə aparılırdı. Azərbaycanda taxıl biçini əsasən iyun ayının ortalarından baĢlayaraq avqust ayı- nın sonuna qədər davam edirdi. Adətən hər bir təsərrüfat öz əkin sahəsini öz qüvvəsilə biçərdi. Lakin biçin zamanı iri təsərrüfatlar muzdlu fəhlə - biçinçi də tuturdular. Zəmilərdəki bol taxılı biçmək üçün Cənubi Azərbaycandan biçinçilər gəlirdi. Biçinçilər 4-6-7-10 nəfərlik dəstələrdə birləĢirdilər. Bu dəstələr yaxınlıq, yer- lilik, qohumluq münasibətləri əsasında təĢkil olunurdular. Biçinçi dəstələrində qazanılan məhsulun bölgüsü onların öz aralarındakı razılaĢmaya əsaslanırdı. Adətən, iĢ qabiliyyəti eyni olan biçinçilər qazandığı məhsulu bərabər bölərdilər. Biçində o qədər də səriĢtəsi olmayan biçinçilərə isə zəhmət haqqı nisbətən az verilirdi. Yəni əmək haqqı "zəhmətə görə" bölünərdi. Belə bir bölgü "əslican" adlanırdı. Biçinçinin zəhmət haqqı əkin sahibilə biçinçinin danıĢığından asılı olardı. Bəzən əkin sahibi biçinçiyə zəhmət haqqından əlavə gündə 3 dəfə yemək verməli və həmçinin onu yatacaqla təmin etməli idi, yaxud da biçinçiyə ancaq yatacaq verirdi. Bəzən biçinçiyə yemək əvəzinə un, buğda və ya arpa verilərdi ki, bu da "cirə" adlanırdı. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərindəki məzənnəyə görə hər iyirmi dərzdən ikisi, məhsul bol olduqda isə hətta iyirmidən üçü biçinçiyə çatırdı. Əgər əkin sey- rək və ya alaqlı olardısa, belə halda biçinçiyə əmək haqqı günəmuzd verilərdi. Bəzən də biçinçinin haqqı biçilmiĢ əkin sahəsinə görə hesablanırdı. Belə bir Ģərt "quruya biçin" adlanırdı. "Quruya biçin" zamanı biçinçiyə zəhmət haqqı kimi biçilmiĢ sahəyə səpilən toxumun miqdarı qədər taxıl verilərdi. Bəzən də biçinçiyə döyülmüĢ hazır məhsulun ondan biri verilərdi ki, buna da "durudan haqq" deyilərdi. Biçinçinin haqqı pul ilə də ödənilərdi. Pul ilə haqq-hesab çox halda Cənubi Azərbaycandan gələn biçinçilərlə
88 çəkilərdi. Biçinçi haqqının pul ilə ödənilməsi ancaq iri təsərrüfatlarda aparılırdı. Biçinçi bir mövsümdə 70-80, 100-150, bəzən də daha çox dərz qazana bilərdi. Əgər hər bir dərz 4-5 kq dən verərdisə, biçinçiyə 300-400 kq, bəzən də daha artıq buğda və ya arpa çatırdı. Biçin əkinçilikdə ən ağır iĢ prosesi hesab olunurdu. Biçinçinin, xüsusilə muzdla iĢləyən biçinçinin iĢinin ağır və zəhmətli olması atalar məsəllərində də öz əksini tapmıĢdır. "Kotanın dəstəsi ilan olsa əlindən qoyma, çinin dəstəsi qızıl olsa əlinə alma" və yaxud "Əkinçi ol biçinçi olma", "Dostun əksin, düĢmənin biçsin" [49]. Biçin iĢi tez və təxirəsalınmaz əmək prosesidir. Çünki biçində gecikmək - uduz- maqdır, daha doğrusu, məhsul itkisidir. Ona görə də hər bir ailə çalıĢırdı ki, biçini tez və vaxtında baĢa çatdırsın. Bu iĢdə iĢçi qüvvəsi çatıĢmadıqda və yaxud tavanasız ailələrə kömək lazım olduqda qonum-qonĢu, həmkəndlilər bir-birlərinə yardım da edirdilər. Adətən belə hallarda iməciliklər də təĢkil edilirdi. Dərzlər döyüm üçün əkin sahəsindən xırmana daĢınardı. Bunun üçün müxtəlif üsul, qayda və vəsaitlər mövcud olmuĢdur. Belə ki, dərzin daĢınmasından ötrü araba, furqon, kirĢə və s. nəqliyyat vasitələrindən istifadə olunmuĢdur. Dərzlər xırmana at, dəvə, öküz və ulaqlarla da daĢınardı. Arabalarla dərz daĢınarkən daha çox dərz yükləməkdən ötrü ona dərzağacı qoyulardı. Dərzağacı arabanın dal və qabaq laĢarlarına keçirilərək bərkidilirdi. Dərzağaclı arabaya yüzdən çox dərz yükləmək olurdu. Dərzlərin tökülməməsi üçün onu sicimlə də bağlayırdılar. Dağ və dağətəyi ərazidə kirĢə, at, öküz və ulaqla dərz daĢınardı. KirĢəyə əlliyə qədər dərz yükləmək olurdu. Düzən rayonlarda isə dərzdaĢımada araba və furqonlardan istifadə edilərdi. DərzdaĢıma zamanı bəzən ayrı-ayrı təsərrüfatlar bir-birlərinə köməklik də edirdilər. Qədim tarixə malik döyüm taxılçılıqda mürəkkəb əmək prosesi olub, bir sıra mərhələlərdən keçir. Dənin alınmasında ən qədim üsullardan biri sünbülün əl ilə ovuĢdurulmasıdır. QırpılmıĢ sünbülün qılçığı qırılıb atıldıqdan sonra ovucun içində sürtülərək ovxalanır. Nəticədə dən qılçıqdan çıxaraq yerə tökülür. Bu qayda çox ibtidai olmaqla bərabər, çətin və əziyyətlidir. Bu sadə üsulla dən əldə etmək çox vaxt tələb edir və az məhsuldardır.
89 Əlbəttə, bu üsul döyüm prosesinin ilkin mərhələsini təĢkil edir. Güman ki, bu qayda əkinçiliyin yığım iĢindən ayrıldığı bir dövrdə daha çox tətbiq edilmiĢdir. Taxılçılığın əsas təsərrüfat sahəsinə çevrildiyi bir dövrdə - Neolit dövründə dö- yümdə alət kimi ağac dəyənəklərdən daha çox istifadə edilmiĢdir. Adətən bunun üçün kiçik torpaq sahəsi təmizlənir və döyülüb bərkidilir. Zəmilərdən gətirilmiĢ taxılın baĢı - sünbülü həmin sahəyə tökülür və burada dəyənəklə döyülür. Dəyənək ağır və davamlı ağac növündən düzəldilir. Onun uzunluğu təxminən 90-120 sm-ə qədər olur. Dəyənəklə nisbətən daha çox dən döymək mümkün olurdu. Lakin bu üsulla döyüm çox vaxt aparmaqla böyük zəhmət tələb edirdi. Bu qədim və bəsit döyüm qaydalarından son dövrlərə qədər, az da olsa, taxıl- çılıqda istifadə edildiyini etnoqrafik müĢahidələr təsdiq edir. Bunun da əsas səbəb- lərindən biri toxumluq dənin əldə edilməsi olmuĢdur. Toxumluq üçün seçilən sünbül bəzən göstərilən qayda üzrə döyülür və dən alınırdı. Bununla da dən zədəsiz və təmiz qalırdı. Bundan baĢqa, kəndli ailələri dərzləri öz həyətyanı sahəsində, ya da əkin sahələrinə yaxın olan yerdə toqqacla döyərdilər.
Yüklə 4,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|