L. Z. ƏHMƏdova uşaq yaşlarinin nefrologiyasi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 “məsamələri” 5-6 mkm-dən böyük həcmli molekulların keçməsini məhdudlaşdırır. Nəhayət, süzülən maddələrin həcmini təyin etməkdə podositlərin ayaqcıqları arasındakı membran yarıqlarının mühüm rolu vardır. Bu epitel hüceyrələr böyrək yumaqcıqları kapsulasının boşluğuna yönəlmişdir. Onlar çıxıntıları – “ayaqcıqlar”-ı vasitəsi ilə bazal membrana bənd olunmuşdur. Bazal membran və bu “ayaqcıqlar” arasındakı yarıq membranlarda diametri 6,4 mkm-dən artıq olan maddələrin filtrasiyasını məhdudlaşdırır. Nefron kapsulası boşluğuna insulin (100%), yumurta albumini 22%-ə qədər, hemoqlobin 3%, zərdab albuminləri 0,01%-dən az keçir. Zülalların yumaqcıq filtrlərindən sərbəst keçməsinə bazal membranda mənfi yüklənmiş molekullar və podositlərin səthini örtən, onun ayaqcıqları arasında olan membran da maneçilik törədir. Aydın olur ki, qan plazması zülallarının filtrasiyasının məhdudlaşması onların, yalnız yumaqcıq filtri məsamələrinə nisbətən kiçikliyi ilə deyil, həm də zülal molekullarının elektroneqativliyi ilə təyin olunur. Deməli, filtratın tərkibi bazal membran və epitel baryeri ilə müəyyənləşdirilir. Ona görə də adi şəraitdə ultrafiltratda zülal fraksiyalarının ancaq izi tapılır. Buna baxmayaraq, yumaqcıqdakı məsamələrin qeyri-sabitliyi, hətta sağlam adamlarda da, ilk sidiyə az miqdarda böyük molekullu zülalların keçməsinə imkan yaradır. Bu cür keçid yalnız molekulların həcmindən deyil, həm də konfiqurasiyasından və onların məsamələrinin formasına uyğunluğundan asılıdır. Mikropipet vasitəsi ilə kapsuldan götürülmüş ultrafiltratın (ilk sidiyin) analizi göstərir ki, o osmotik fəal maddələrin, qlükozanın, sidik cövhərinin, sidik turşusunun, kreatinin və s. ümumi konsentrasiyasına görə plazmaya yaxındır. Yumaqcıq membranının hər iki tərəfindən bəzi ionların konsentrasiyası fərqi, qanın plazmasında membrandan diffuziya etməyən anionların toplanması nəticəsində kationların da bir hissəsinin saxlanmasından asılıdır. 20 Bəzi ionların qan plazmasının zülalları ilə birləşməsinə düzəliş vermək üçün “ultrafiltrasiya olunan fraksiya” anlayışı təklif olunur. Maddənin qan plazmasında ümumi konsentrasiyasının zülallarla birləşməyən və yumaqcıq süzgəcindən sərbəst keçən hissəsi həmin fraksiyanı təşkil edir. Kanalcıq reabsorbsiyası: Sidik yaranma prosesinin ilk mərhələsi qan plazmasının bütün molekulyar komponentlərinin süzülməsi ilə nəticələnir. Süzülən maddələrin əksəriyyətinin orqanizm üçün lazımlı olması reabsorbsiya prosesini labüd edir. Yəni, filtrasiya mütləq reabsorbsiya ilə müştərək icra olunmalıdır. Böyrəklərdə 1 sutkada 180 litr qan filtrasiyaya uğrayır. Xaric edilən sidiyin miqdarı isə 1-1,5 litrdir. Mayenin qalan hissəsi kanalcıqlarda geri sorulur. Heyvanlar üzərində təcrübədə mikropipet vasitəsi ilə nefronların müxtəlif hissələrindən alınan mayenin mikroanalizi maddələrin böyrək kanalcıqlarında reabsorbsiya yerini təyin etməyə imkan verir. Nefronun proksimal seqmentində amin turşuları, qlükoza, vitaminlər, zülallar, natriumun çox hissəsi, bikarbonatlar, xlor və s. tamamilə reabsorbsiya olunur. Nefronun sonrakı şöbələrində yalnız ionlar və su sorulur. Natrium və xlorun reabsorbsiyası həcminə və ona sərf olunan itkiyə görə ən böyük proses hesab olunur. Suyun və filtratın bir çox komponentlərinin reabsorbsiyası nəticəsində ilk sidiyin həcmi kəskin azalır və nefron ilgəyinin başlanğıc şöbəsinə süzülmüş filtratın 1/3 hissəsi daxil olur. Nefron ilgəyində natriumun 25% (süzülmə nəticəsində nefrona keçən natrium nəzərdə tutulur), distal qıvrım kanalcıqda 9% qədəri, cəmi 1%-dən az natrium toplayıcı borularda reabsorbsiya olunur, qalan hissəsi sidiklə xaric edilir. Son sidikdə natriumun konsentrasiyası onun qan plazmasındakı konsentrasiyasına nisbətən 140 dəfə azala bilər. Kalium nəinki reabsorbsiya olunmur, hətta onun miqdarı orqanizmdə artıqdırsa, sekresiya edilməsi də mümkündür. Beləliklə, nefronların distal seqmentləri və toplayıcı borular 21 son sidiyin həcminin və osmotik konsentrasiyasının tənzimində mühüm rol oynayır. Əvvəllər hesab olunurdu ki, nefronun proksimal şöbəsində natrium, kalium, xlor və suyun reabsorbsiyası sabit kəmiyyətdir (obliqat reabsorbsiya, yəni mütləq, dəyişilməz prosesdir). Əksinə, distal qıvrım kanalcıqlarda və toplayıcı borularda ionların suyun reabsorbsiyası tənzim olunan prosesdir, onun miqdarı orqanizmin funksional vəziyyətindən asılı olaraq dəyişilə bilər (fakultativ reabsorbsiya). Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, efferent sinirlərlə gələn impulsların və fizioloji fəal maddələrin təsirindən nefronun proksimal şöbəsində də reabsorbsiya tənzim olunur. Bu vəziyyət qanın və hüceyrəxarici mayenin həcmi artdıqda xüsusi ilə aşkar görünür. Çünki belə halda proksimal kanalcıqlarda reabsorbsiya zəiflədikdə ionların və suyun ekskresiyası güclənir və bunula su-duz müvazinəti bərpa olunur. Obliqat reabsorbsiya termini suyun reabsorbsiyasına, o mənada aid edilə bilər ki, proksimal kanalcıqlarda həmişə izoosmiya saxlanılsın və kanalcıq divarı su üçün həmişə keçiriciliyini saxlasın. Belə halda reabsorbsiya olunan suyun həcmi yalnız reabsorbsiya olunan osmotik fəal maddələrin miqdarı ilə müəyyənləşir və bunların vasitəsi ilə osmotik qradiyentə görə hərəkət edir. Nefronun distal seqmentinin uc hissələrində və toplayıcı borularda kanalcıq divarının su keçiriciliyi antidiuretik hormonun vasitəsi ilə tənzim olunur. Bu vaxt suyun fakultativ reabsorbsiyası kanalcıq divarının osmotik keçiriciliyind ən, osmotik qradiyentin həcmindən və kanalcıqlarda mayenin hərəkət sürətindən aslıdır. Böyrək kanalcıqlarında müxtəlif maddələrin transportunu səciyyələndirmək üçün ekskresiya həddi haqqında təsəvvürün böyük əhəmiyyəti vardır. Ekskresiya həddi müəyyən maddənin qanda elə bir konsentrasiyasına deyilir ki, həmin konsentrasiyada olan maddə tam reabsorbsiya olunmur. Demək olar ki, orqanizm üçün vacib olan bioloji maddələrin hamısının ekskresiya (xaric olma) həddi vardır. Məsələn, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|