Last variant of the book pub

64 
keçəcəyinin selikli qişasından başlayan və yu-
xarı sagital cibə açılan venalar keçir. Bu 
anatomic xüsusiyyət sayəsində burun boşlu-
ğunda oaln irinli proseslərin kəllə boşluğuna 
keçməsinə şərait yarana bilir. 
Morenheym çuxuru (körpücükaltı 
çuxur – fossa subclavicularis) deltayabən-
zər – döş üçbucağının (trigonum deltoideo-
pectoralis) hüdudları daxilində yerləşən çö-
kəklikdir (
şək.105,1
).  Deltayabənzər – döş 
üçbucağının əsası yuxarı, zirvəsi isə aşağıya 
doğru baxır. Onun əsasını körpücük sümüyü 
təşkil edir, bayırdan deltayabənzər  əzələnin 
ön kənarı  və içəridən isə böyük döş  əzələ-
sinin yuxarı kənarı ilə əhatə olunmuşdur. Bu 
çuxurun dibində körpücük sümüyündən bir 
barmaq aşağıda kürək sümüyünün dimdiyə-
bənzər çıxıntısı əllənir. 
Dirsək oynağının bükülmüş  vəziyyətin-
də bazunun fırlanması zamanı bu çıxıntı, ba-
zu sümüyünün bayır tərəfdə  əllənən böyük 
və kiçik qabarcıqlarından fərqli olaraq, 
hərəkətsiz qalır. Barmağı körpücük 
sümüyünün ön səthi üzrə bayıra tərəf hərəkət 
etdirdikdə asanlıqla körpücük – çiyin 
çıxıntısı oynağına məxsus bir çökəklik  əllə-
nir. Normal halda körpücük sümüyünün çi-
yin ucu bu çökəklikdə akromionla eyni sə-
viyyədə, körpücük – çiyin çıxıntısı oyna-
Şəkil 104. Kəllənin daxili əsası 
 
1 – foramen caecum; 2 – sella turcica. 
Şəkil 103. Mixaelis rombu  
 
A –  ümumi görünüşü: 1 – V bel və I oma fəqərələri arasındakı çökəklik; 2 – büzdümün zirvəsi; 3 – arxa – yuxarı qalça 
tinləri; B - Mixaelis rombunun normada və müxtəlif anomaliyalarda formaları: 1 – normal çanaq; 2 – yastı çanaq;  
3 – bərabər dar çanaq; 4 – köndələn dar çanaq; 5 – çəp dar çanaq. 

---

65 
ğının akromionüstü çıxığı zamanı akro-
miondan yuxarıda, özünün bayır sınığı za-
manı isə akromiondan aşağıda yerləşir. Bu 
üçbucaq çökəklik  şəklində körpücük sümü-
yünün aşağı  kənarının orta 1/3 – nə pro-
yeksiya olunur və  ətrafın uzaqlaşdırılmış 
vəziyyətində əzələləri yaxşı inkişaf etmiş və 
arıq  şəxslərdə daha aydın nəzərə çarpır. Bu 
çuxurdan bazu kələfinin blokadası  və 
körpücükaltı damarların əldə olunması üçün 
istifadə olunur.  
 
Morison çalası və ya sağ qara ciyəraltı 
sahə  qara ciyərin arxa kənarına yaxın onun 
aşağı  səthi ilə köndələn çənbər bağırsağın 
çözü arasında yerləşir. O, yuxarıda diafraq-
maaltı sahə ilə birləşir, sol tərəfdə oniki-
barmaq bağırsağın enən hissəsi və venoz bağ 
ilə hüdudlanır. Bu sahənin ön və arxa hissə-
ləri ayırd edilir. Ön hissəyə öd kisəsinin pe-
ritonla örtülmüş səthi və onikibarmaq bağır-
sağın yuxarı – bayır səthi baxır, arxa hissə 
isə onurğa sütunundan arxada yerləşir. Oni-
kibarmaq bağırsağın deşilmiş xoraları, irinli 
xolesistit və s. zamanı  əmələ  gələn abseslər 
qara ciyəraltı sahənin ön hissəsində, soxulca-
nabənzər çıxıntının absesi isə arxa hissədə 
yerləşir.   
 
Morqan yarığı (sağ döş – qabırğa 
üçbucağı – trigonum sternocostalis dex-
ter) sağ tərəfdə diafraqmanın döş və qabırğa 
hissələri arasında yerləşən üçbucaqşəkilli ya-
rıqdır (
şək. 26,7
). Buradan döş  qəfəsinin 
daxili arteriyasının  şaxəsi olan yuxarı 
qarınüstü arteriya (sağ) keçir və döş boşluğu 
tərəfdən döşdaxili fassiya, qarın boşluğu 
tərəfdən isə qarındaxili fassiya ilə örtülmüş-
dür. Burada əzələ lifləri olmadığından dia-
fraqma yırtıqları baş verə bilər.  
 
Morqan dəliyi (dilin kor dəliyi – 
foramen caecum linguae) dilin yuxarı  sət-
hində dil kökü ilə dilin cisimi arasındakı sər-
həddə orta xətt boyunca yerləşmiş çökək-
likdir (
şək. 106
). Embrional dövrdəki qalxa-
nabənzər – dil axacağının qalığıdır. Bu axa-
cağın qismən obliterasiyası zamanı boyun 
kistaları meydana çıxa bilər. 
 
Morqan cibi (sinus Morgagni) kəllənin 
xarici əsası ilə udlağı daraldan yuxarı əzələ-
nin yuxarı  kənarı arasında aypara formalı 
sahədir.  
Şəkil 105. Körpücükaltı nahiyənin xarici oriyentirləri 
 
1 – trigonum deltoideopectorale; 2 – m.trapezius;  
3,6,7 – m.pectoralis major; 4 – clavicula; 
 5 – m.sternocleidomastoideus; 8 – m.serratus anterior;  
9 – m.latissimus dorsi; 10 – m.triceps brachii;  
11 – m.brachialis; 12 – m.biceps brachii; 13 – v.cephalica; 
14 – tendo m.pectoralis majoris; 15 – sulcus deltoideopec-
toralis; 16 – m.deltoideus. 

---

66 
Morris dördbucaqlısı qarının ön divarı 
üzərində  xəyalən qurulan dördbucaqlı 
sahədır. Yuxarıdan döş sümyünün cisimi ilə 
xəncərəbənzər çıxıntısı arasından çəkilmiş 
üfiqi xətt (
şək. 107,aa
), aşağıdan qabırğa 
qövslərinin  ən çıxıq nöqtələrini birləşdirən 
üfiqi xətt (
şək. 107,bb
), bayırdan ön orta xət-
dən 5 köndələn barmaq bayırdan ona paralel  
keçən  şaquli xətt (
şək. 107,cc
), içəridən isə 
ön orta xətdən bir köndələn barmaq bayırdan 
ona paralel keçən şaquli xəttlə (
şək. 107,çç
), 
hüdudlanır. Bu dördbucaqlıda böyrəklər dəri 
üzərinə proyeksiya olunur (
şək. 107,1
). 
 
Müller əzələsi  (m.orbitalis) sagital isti-
qamətdə yerləşmiş saya əzələ liflərindən təş-
kil olunmuş  və nazik səfhə  şəklində yuxarı 
göz qapağını qaldıran  əzələnin arxasında, 
onun vətərə keçən yerindən 2 mm arxadan 
başlayan əzələdir. Göz yuvasının dərinliyin-
də yerləşir və göz yuvasının aşağı yarığının 
üzərindən körpü kimi keçərək, elastik liflərlə 
zəngin olan birləşdirici toxuma atmaları va-
sitəsilə yuxarı göz qapağının qığırdağına bir-
ləşir. Əzələ lifləri yığıldıqda göz yarığını ge-
nişləndirir və yuxarı göz qapağını yuxarı 
dartır.  
 
Monro dəliyi və ya mədəciklərarası 
dəlik (foramen interventriculare seu Mon-
roi) tağ sütunları ilə görmə qabarlarının ön 
ucları arasında yerləşir və yan mədəciklərlə 
III mədəciyi birləşdirir. 
 
Noxudabənzər sümük (os pisiforme) 
bilək sümüklərinin proksimal cərgəsinin sü-
müklərindən ən kiçiyidir (
şək. 14,4
). Yalnız 
üçtərəfli sümüklə oynaq əmələ gətirir. Biləyi 
bükən dirsək  əzələsinin vətəri içərisində 
yerləşdiyi üçün bəzən sesamoid sümük he-
sab olunur. Guyon kanalının  əmələ 
gəlməsində iştirak edir. 
 
Nuk  divertikulu (diverticulum Nucki) 
qadınlarda peritonun yataq çıxıntısından 
əmələ  gələn və  uşaqlığın girdə bağının ge-
Şəkil 106. Dilin yuxarıdan görünüşü (Morqan dəliyi 
oxla göstərilmişdir) 
Şəkil 107. Morris dördbucaqlısı (böyrəklərin dəri 
üzərində proyeksiyası) 

---